مسجد جامع زواره
مسجد جمعه زواره مربوط به دوره سلجوقیان است و این اثر در تاریخ ۱۲ اسفند ۱۳۱۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. اولین مسجدی که اساساً با طرح چهار ایوانه ساخته شده‌است، مسجد جامع زواره می‌باشد.
| |
|
کشور |
ایران |
|
شهر |
اصفهان، زواره |
| |
| |
| مشاهده در نقشه | |
تاریخ بنا
ساختمان این مسجد در سال ۵۳۰ هجری قمری اتمام یافت و محراب آن نیز که از زیباترین بخش‌های بنا است در سال ۵۵۱ هجری قمری ساخته شده است.
ساختار مسجد
اين مسجد به وسعت حدود 1200 مترمربع با مصالح آجر و سنگ و گچ و خاك و با نقشه چهار ايوانی و طرح مستطيل شكل ساخته شده و مشتمل بر صحن چهار گوش، ايوان‌های چهارگانه، گنبدخانه، شبستان، رواق، سردر، مناره، محراب گچبری نفيس و كتيبه‌هايی زيباست.
سطح مسجد حدود يك متر از زمينهای اطراف مرتفع‌تر و دارای دو سردر ورودی مزين به آجركاری و طاق نماهای در خور توجه در ضلع خاوری و باختری است. از اين ورودی‌ها می‌توان وارد فضای طاق دار و سپس صحن مسجد شد.
صحن مسجد به ابعاد 5/16×18 متر در چهار طرف دارای ايوان و دهانه‌های طاق‌دار است. كف صحن با آجر و سنگ فرش شده است. بر پيشانی نمای صحن، كتيبه بنای مسجد را به خط كوفی و با آجر تراش به صورت سرتاسری نوشته‌اند كه متأسفانه بخش عمده آن از بين رفته است. با توجه به مشابهت بسيار اين مسجد با مسجد جامع اردستان و هم زمانی تقريبی آنها و وجود كلمه «احمد» در كتيبه جامع زواره، به احتمال زياد، بانی آن همان بانی مسجد جامع اردستان يعنی ابوطاهر بن غالی بوده است.
ايوان‌های مسجد دارای ابعاد مختلف هستند، بدين ترتيب كه ايوان جنوبی از ايوان شمالی بلندتر و عريض‌تر و ايوان شمای از ايوان‌های باختری و خاوری بزرگ‌تر است.
سطوح ايوان‌ها، آجری ساده است و تنها در جرزهای طرفين دارای طاق نماهای محراب گونه سه طبقه‌اند. ايوان جنوبی صحن به دهانه 7 و عمق 5/4 متر دارای پوشش رسمی بندی زيبايی است. اين ايوان از طريق ضلع جنوبی به گنبدخانه و از اضلاع خاوری و باختری، به شبستان‌های طرفين راه پيدا می‌كند.
شبستان گنبددار مسجد به ابعاد هر ضلع 45/8 متر دارای گنبدی آجری است كه در كمال زيبايی و تناسب به وسيله گوشه سازی بر طرح مربعی قرار گرفته است. گوشه سازی گنبد از نوع پتكانه با ارتفاع زياد است. گنبد به قطر دهانه حدود 8 متر، از نوع دو پوسته پيوسته است. دو پوسته اين گنبد از ارتفاع شكرگاه، از هم جدا شده‌اند. پوسته درونی، از نوع بيضوی و پوسته خارجی، از نوع نوع شب دری تند است. ارتفاع داخلی گنبد، 13 و ارتفاع خارجی آن 14 متر است. آجركاری سطح زيرين گنبد و منطقه انتقالی به شيوه تزيينی تا حدودی شبيه گنبدخانه‌های مسجد جامع اصفهان اجرا شده است.
در زير گوشه ساز، كتيبه سراسری بنا به خط كوفی از آجر تراش در زمينهای از گل و بوته گچی مشتمل بر آيات قرآنی و عبارات تاريخی قرار دارد كه متأسفانه بخش عمده آن از بين رفته است.
در ضلع جنوبی گنبدخانه، محراب نفيس گچبری با وضعيت نسبتاً خوبی برجای مانده است. اين محراب متشكل از دو حاشيه و دو طاقنما با هلالی تيزه دار بر روی هم است. هر كدام از طاق نماها بر دو ستون با سرستون‌هايی قرار گرفته‌اند. سطوح محراب دارای تزيينات گچ بری برجسته مشتمل بر كتيبه‌هايی به خط كوفی و نسخ و نقوش گياهی و اسليمی است. كتيبه‌های اين محراب مشتمل بر آيات قرآنی با رنگ نارنجی رنگ‌آميزی شده‌اند.
ايوان شمالی صحن حدود 1 متر از صحن مرتفع‌تر است. ايوان‌های خاوری و باختری در انتها دارای بخش مجزا شده‌ای هستند. در طرفين ايوان‌ها، شبستان‌های ستوندار واقع‌اند كه با طاق‌های ناودانی شكل (نوعی قوس كليل) عمود بر صحن پوشش يافته‌اند. در ضلع باختری و مجاور ورودی باختری مسجد، مناره‌ای به قطر 5/4 و ارتفاع كلی 11 متر با پلكان مارپيچ قرار گرفته كه بخش فوقانی آن از بين رفته است. راه ورود به اين مناره از داخل مسجد است بر اساس نوشته مورخان، سردابه‌ای كهن در زير راسته درآيگاه مسجد وجود دارد و مسجد فعلی بر روی مسجد شبستانی كهن‌تر بنا شده است.
منابع
- مسجد جامع زواره، سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری، بازیابی: 17 اردیبهشت 1393.
- مسجد جامع زواره، کویرها و بیابانهای ایران، بازیابی: 17 اردیبهشت 1393.
