سید محمد محقق داماد

آیت الله العظمی ‌‌حاج سید محمد محقق داماد، مرد دانش و تحقیق. یكی از انجم فروزان فقاهت و یكی از فقیهان نامدار شیعه در قرن چهاردهم هجری می‌‌باشد كه شاگردان برجسته و رجال علمی ‌‌تربیت كرده است.

ولادت و تحصیل سيد محمد محقق داماد

ایشان در یك بیت رفیع علمی‌‌ و ولائی، در احمدآباد یزد، پا به عرصه حیات نهادند والد عالیقدرش مرحوم حجت الاسلام والمسلمین آقای حاج سید جعفر موسوی، یكی از ارادتمندان و شیفتگان مقام شامخ اهل بیت عصمت و طهارت بودند بارها به سفر عتبات عالیات تشرف پیدا كرده بودند در سفر اخیر كه با پای پیاده عازم دیار دوست بودند، روح خداجویش به ملكوت اعلی پیوست و كودك هنوز از مادر متولد نگردیده بود.

بسیار طبیعی است كودكی كه در چنین فضای ولایی و دوستی اهل بیت علیهم السلام چشم و گوش باز نماید، چگونه بار خواهد آمد؟ او در ممات پدر، تحت حمایت و عنایت مادر پارسا و عفیفه‌اش تربیت و پرورش می‌‌یافت كه داغ مادر را نیز بزودی بر دل گرفت و با كوله‌باری از غم و اندوه به تحصیلات مقدماتی پرداخت.

مدت كوتاهی در اردكان بوده، سپس عازم یزد گردید و پیش اساتید نامداری مانند: مرحوم آقا سید احمد مدرس، مرحوم حاج سید یحی واعظ، مرحوم آقای سید حسن باغ گندمی‌‌ و مرحوم آقا سید محمد علیرضا حائری به تحصیل مقدمات علوم و سطوح پرداخت و مقداری از قوانین را پیش آیت الله آقای حاج شیخ غلامرضا یزدی تلمذ نمود، و با اشارت و صلاحدید وی، شاگرد ساعی و كوشا، عازم حوزه علمیه قم گردید و این مسافرت همراه بدرقه استاد مهربان و طالب كمال دانشجویش توام بوده است.

مرحوم محقق به بركت استعداد ذاتی و ذوق و شوق فراوان تحصیلی، در طی نه سال اقامت در قم، به مراتب عالیه علمی ‌‌نائل آمدند ضمن تحصیل به تدریس و تعلیم نیز پرداختند. ایشان در سال 1341 هـ.ق، یعنی در حدود 16 سالگی به دروس حضرات آیات میر سید علی یثربی كاشانی (م 1380 هـ.ق)، مرحوم آقا سید محمدتقی خوانساری (م 1371 هـ.ق)، مرحوم حاج میرزا محمد همدانی (م 1365) و آیات عظام شیخ محمود اردكانی، و سید ابوالحسن رفیعی قزوینی و مرحوم سید محمد حجت كوه‌كمری (1372) و سرانجام درس آیت الله العظمی ‌‌حاج شیخ عبدالكریم حائری قدس سره راه یافته و تلمذ نموده است، و استعداد درخشان خود را در این محاضر منور نشان داده است، و بیشترین بهره را از محضر مبارك زعیم عالیقدر و مؤسس حوزه علمیه قم برده‌اند، و در اثر احساس لیاقت و استعداد شاگرد، مورد عنایت و توجه خاص استاد عالیقدرش قرار گرفته است، و همین عنایت خاص استاد موجب گردیده است كه به افتخار دامادی و مصاهرت وی نیز نائل آید، و این امر بس بود كه عنوان جدیدی بر عنوان پیشین وی (محقق) افزوده شده، و آن كلمه «داماد» است، كه به صورت «محقق داماد» درآمده است.

حوزه درس فعال

پس از ارتحال استاد بزرگوار و مؤسس حوزه علمیه قم، معظم‌له تدریس در حوزه علمیه قم را شروع و در مدت اندكی، محضر درس وی به صورت مجمع فضلا و دانشمندان و محل ملاقات اندیشمندان اهل درد درآمد، و ایشان از این فرصت عالی‌ترین بهره‌ها را برده، و در تمام ایام به تدریس و تربیت پرداخته، اندروزهایی هم كه حوزه تعطیل می‌‌شد، بیت شریف ایشان یك مدرس بزرگ، و یك جایگاه رفع اشكالات و بحث و گفتگوی فقهی درمی‌‌آمد.

روزهای جشن و سرور، یا ایام سوگواری و عزا نیز، بحث و گفتگوی پربركت فقهی و اصولی منقطع نمی‌‌گردید، و روح جویای كمال وی هرگز از زلال آب شیرین علم سیراب نمی‌‌گشت از این رو، با این كه ایشان مرجعیت و رفت و آمد و بیا و برو مردمی ‌‌دیگر مراجع عظام را نداشتند، و اصولا علاقه‌ای نیز به این قبیل امور، نشان نمی‌‌دادند، رشته‌ها و ریشه‌های مرجعیت را از دل كنده و به «غارب» آن افكنده، و متمحض در علم و تعلیم و تربیت گردیده بودند، و این امر شوخی نیست، ریاضت و مبارزه طولانی می‌‌طلبد از این رو درس ایشان، مجتهدپرور و مركز تلاقی افكار و تضارب اندیشه‌ها بود در اثر همین تمحض در علم بود كه جمعی از زبدگان حوزه به محفل گرم و باصفای وی می‌‌شتافتند جمع كثیری كه نام بردن اسامی ‌‌برخی از آنان می‌‌تواند نمونه بس اندك از بیشترین‌ها باشد افرادی مانند:

1. مرحوم آیت الله حاج شیخ مرتضی حائری یزدی (درس كفایه)
2. استاد شهید، آیت الله مرتضی مطهری اعلی الله مقامه الشریف
3. شهید دكتر سید محمد حسینی بهشتی
4. شهید شیخ عبدالرحیم ربانی شیرازی
5. شهید امام موسی صدر (رهبر شیعیان لبنان)
6. شهید آیت الله حاج آقا مصطفی خمینی
7. شهید دكتر محمد مفتح
8. شهید حاج شیخ علی قدوسی
9. آیت الله حاج شیخ حسینعلی منتظری
10. آیت الله حاج شیخ علی مشكینی
11. آیت الله سید عبدالكریم موسوی اردبیلی
12. آیت الله استاد حاج شیخ ناصر مكارم شیرازی
13. آیت الله حاج سید موسی شبیری زنجانی
14. آیت الله حاج سید مهدی روحانی
15. آیت الله حاج میرزا علی احمدی زنجانی
16. آیت الله سید كرامت الله شیرازی
17. آیت الله حاج سید ابوالفضل میرمحمدی
18. آیت الله شیخ احمد آذری قمی
19. آیت الله حاج سید فخرالدین طاهری شیرازی
20. آیت الله حاج سید نورالدین شیرازی
21. آیت الله حاج شیخ حسین نوری همدانی
22. آیت الله حاج شیخ عباس ایزدی نجف آبادی
23. آیت الله حاج سید جلال طاهری اصفهانی
24. آیت الله حاج سید محمد ابطحی كاشانی
25. آیت الله حاج سید عبدالرسول شریعتمداری
26. آیت الله حاج سید محمدحسین تهرانی (لاله‌زاری)
27. آیت الله حاج شیخ عبدالله جوادی آملی
28. آیت الله حاج سید محمدحسن مرتضوی لنگرودی
29. آیت الله حاج شیخ محمدتقی ستوده اراكی
30. آیت الله حاج شیخ حسین مظاهری اصفهانی
31. آیت الله حاج شیخ محمد مؤمن قمی
32. آیت الله حاج سید محمد حسینی كاشانی
33. آیت الله حاج سید علی محقق یزدی
34. آیت الله حاج شیخ محمدعلی ذاكری شیرازی
35. آیت الله حاج شیخ حسن شریعتمداری

و جمعی دیگر از بزرگان و معاریف حوزه.

خصوصیات و روحیات سيد محمد محقق داماد

مرحوم آیت الله محقق داماد، فرد زاهد و پارسا و بسیار صریح اللهجه، خوش مجلس و شیرین سخن بودند هرگز به مقامات صوری و مناصب ظاهری اهمیت نمی‌‌دادند از تواضع و ادب خاصی برخوردار بودند او در ایام ماه رمضان در مسجد بازار قم به وعظ و ارشاد می‌‌پرداختند، و سخنان وی تاثیر عمیقی در دل شنوندگان باقی می‌‌گذاشت.

فرزندان حاج سيد محمد محقق داماد

از وی فرزندان لایق و شایسته ای باقی مانده است كه از میان آنها حضرت حجةالاسلام والمسلمین حاج سید علی محقق از اساتید محترم حوزه علمیه قم و عضو جامعه مدرسین و از ائمه جماعت مسجد بازار قم می باشند كه به جای مرحوم پدر بزرگوارشان اقامه جماعت می نمایند و حضرت حجةالاسلام والمسلمین حاج سید مصطفی محقق كه از فضلا و مدرسین حوزه بوده مدت طولانی ریاست سازمان بازرسی كل كشور جمهوری اسلامی ایران را بر عهده داشتند و در موضوعات مختلفی صاحب تألیف می باشند.

آثار و تالیفات سيد محمد محقق داماد

از آثار عمده ایشان، حواشی بر العروه الوثقی مرحوم یزدی به قلم خودش می‌‌باشد ولی تقریرات دروس فقه و اصول ایشان توسط جمعی از فضلای جلسه درس ایشان تحریر و تالیف و به مرحله چاپ رسیده است.

1. مباحث حج، صلوه، صوم، اعتكاف، خمس و قسمت عمده زكات توسط حضرت آیت الله جوادی آملی تقریر و تحریر به چاپ رفته است دوره كتاب الحج در سه جلد چاپ و نشر و كتاب صلوه نیز.
2. استاد بزرگوار آیت الله مكارم شیرازی دوره درس اصول ایشان را نوشته‌اند.
3. آیت الله طاهری اصفهانی، مبحث طهارت و دوره اصول ایشان را تقریر و تحریر نموده‌اند.
4. آیت الله شیخ محمد مؤمن، بحث صلوه ایشان را تقریر و تحریر نموده‌اند.
5. آیت الله جوادی آملی بحث حج ایشان را تقریر و تحریر نموده‌اند.

رحلت سيد محمد محقق داماد

مرحوم آیت الله العظمی‌‌ محقق داماد، پس از عمری تلاش و كوشش در راه انجام وظیفه الهی و پس از تربیت جمعی از شاگردان مجتهد و شایسته، روز چهارشنبه 2 ذی الحجه الحرام سال 1388 هـ.ق بر اثر سكته قلبی پس از 75 روز بیماری دارفانی را وداع گفت و در مقبره‌ای از مقابر سمت شرقی صحن مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها با تجلیل و تشییع كم سابقه مدفون گردید، روحش شاد!

مقبره ای كه مرحوم آیت الله داماد در آن به خاك سپرده شده، اتاقی در حدود 12 مترمربع می باشد كه مرقد آن بزرگوار در وسط آن و روی قبر، سنگ برجسته ای در حدود 70*110 سانتی متر قرار دارد كه بر روی آن چنین حجّاری شده است: لقد لبّی ربّه الكریم.

مزار عالم ربانی فقیه اهل البیت مرحوم آیت الله حاج سید محمدتقی داماد یزدی قدس سره كه مقارن با تأسیس حوزه علمیه قم به این شهر مهاجرت و از محضر آیت الله حائری استفاده كامل نموده و سپس به ابتكار و تحقیق مخصوص به خویش به تدریس خارج اشتغال تا به فاصله اندكی فضلاء عظام به محضرش آشنا و تحقیقات علمی و فتاوی عمیق آن فقیه عالیقدر زبانزد مركز مهم اجتهاد و استنباط شد و با تدریس مداوم فقه و اصول و اهتمام به تعلیم و تربیت فضلاء حوزه مقدسه رسالت علمی و دینی خویش را انجام داد و سرانجام روز چهارشنبه دوم ذی الحجه سنه 1388 اختر فروزان آسمان تحقیق در سن شصت و پنج سالگی دعوت حق را لبیك گفته. «حشره الله مع اجداده و تغمّده بغفرانه».

منابع

• عقيقي بخشايشي، تلخيص از كتاب فقهاي نامدار شيعه، صفحه 463.
• احمد محیطی اردكانی، سید محمد محقق داماد، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، بازیابی: 7 اسفند 1392.