مداحی
مداحان اهل بیت، که با ذکر مصیبت و ذکر فضایل خاندان وحى مجالس حسینى را گرم و اشک عاشقانه شیعیان آل الله را جارى مى‌سازند، از عوامل مهم بقاء فرهنگ عاشورایند.
مداح، در اصطلاح شیعى به کسانى گفته مى‌شود که در ایام ولادت ها و شهادت هاى ائمه اطهار علیهم السلام در مجالس جشن و عزا به خواندن اشعارى در فضایل و مناقب محمد و آل محمد، یا در مظلومیت آنان مى‌پردازند ولى اغلب، به مرثیه خوانان حسینى گفته مى‌شود که با خواندن شعر مرثیه و ذکر مصیبت، اهل مجلس را مى‌گریانند.
«مداح: روضه‌خوانى که ایستاده در پیش منبر به شعر، مدایح اهل بیت و مصائب آنان را خواند، آن که ایستاده در کنار منبر در مجالس روضه خوانى یا روان در کوى و بازار، اشعار مدایح اهل بیت را به آواز بخواند».[۱]
مداحى اهل بیت و نوحه خوانى در سوگ آنان، از جمله کارهایى است که حادثه عاشورا را زنده نگه داشته است. ائمه نیز از مداحان و ذاکران، تقدیر و تشویق مى‌کردند، صله مى‌دادند، دعا مى‌کردند و براى این کار، فضیلت و ثواب بسیار مى‌شمردند.
امام صادق علیه السلام فرموده است: «الحمدلله الذى جعل فى الناس من یفد الینا و یمدحنا و یرثى لنا»،[۲] خدا را سپاس که در میان مردم، کسانى را قرار داده که به سوى ما مى‌آیند و ما را مدح و مرثیه مى‌گویند.
و حضرت امام رضا علیه السلام در تشویق دعبل به مرثیه خوانى در ایام عزاى حسینى فرمود: «یا دعبل! احب ان تنشدنى شعرا فان هذه الایام حزن کانت علینا اهل البیت»[۳] اى دعبل، دوست دارم برایم شعر بسرایى و بخوانى، چون این روزها، روزهاى اندوه ما اهل بیت است.
همین گونه مجالس و برنامه‌ها، آن شهادت عظیم و حادثه شگفت را با مرور این همه سال، همچنان زنده نگهداشته و به برکت آن نیز، دین و احساسات دینى و انس و آشنایى مردم با خط اهل بیت زنده مانده است. به تعبیر امام خمینى قدس سره: «روضه سیدالشهدا، براى حفظ مکتب سیدالشهدا است... این گریه‌ها و این روضه‌ها حفظ کرده مکتب را».[۴]
مداحى، نوعى الگو دادن به مخاطبان و شخصیت پردازى اجتماعى و الگویى براى جامعه ارزشى است، سنگرى براى پراکندن و نشر فضیلت ها در قالبى مؤثر و فراگیر نسبت به همه است و مداحان به خاطر اهمیت کارشان در جامعه و در شکل دهى افکار و عواطف، نقش مهمى دارند و فلسفه اساسى مداحى، ترویج خوبی ها و تبیین روحیه‌هاى والاى شهیدان کربلا و دمیدن روح تعهد و حماسه در شیعه است و یک عشق و ایمان است، نه یک حرفه و شغل.
به تعبیر آیت الله خامنه‌اى: «جامعه مداح و ذاکر و ستایشگران اهل بیت، طبقه‌اى هستند که در سایه این روش، بیشترین تاثیر را در تعمیق فرهنگ و معارف اسلامى در ذهن مردم دارند... قضیه، فقط قضیه شعر خوانى نیست. مساله، مساله پراکندن مدایح و فضایل و حقایق در قالبى است که براى همه شنوندگان، قابل فهم و درک باشد و در دل آنها تاثیر بگذارد».[۵]
مداحان، به لحاظ آن که کارشان بر عنصر «صدا»، «شعر»، «اجرا» و «مخاطب» متکى است، باید هر چه بیشتر نسبت به آموزش دیدن هاى لازم، پختگى اجرا، تمرین پیوسته، گزینش شعرهاى خوب و پرمعنى و زیبا و بدیع و ولایى، مطالعه مقتل هاى معتبر و منابع تاریخى، تکیه روى اشعار و مطالب اخلاقى، فکرى و عقیدتى، پرهیز از غلو و مبالغه و گفتن حرف هاى اغراق آمیز و غیرقابل قبول که اثر منفى دارد، اهتمام ورزند.
از دروغ و تصنع و بازار گرمى بپرهیزند، خلوص و صداقت و مناعت طبع را فراموش نکنند، نوکرى ابا عبدالله الحسین و اخلاص نسبت به آن حضرت را از یاد نبرند و از آنجا که شعر خوب از نظر مضمون، قالب و تعبیر در دلها و افکار، تاثیر ماندگار مى‌گذارد، در شناخت و مطالعه و انتخاب شعرهاى پخته و عمیق و زیبا بکوشند تا بهتر بتوانند در این سمت، به ترسیم چهره الگوهاى کمال و اسوه‌هاى پاکى، یعنى معصومین علیهم السلام بپردازند و خود نیز الگوى اخلاق و تعهد باشند.
رسالت مقدس مداحان در عصر حاضر عبارتست از:
- استفاده شایسته از عواطف پاک مردم و جهت دادن به آنها در مسیر پاکى و تهذیب و تقوا.
- تعمیق محبت ها و عشق هاى درونى به انسان هاى اسوه و پاک.
- روشنگرى افکار جامعه و هدایت به ارزش ها و خوبی ها و تقویت ایمان مردم.
- حفظ و اشاعه فرهنگ شهادت از طریق یاد شهداى کربلا و شهداى انقلاب و جنگ و طرح معارف اسلام و انقلاب و خط امام و رهبرى و مسئولیت هاى اجتماعى.
پانویس
- ↑ لغت نامه، دهخدا.
- ↑ وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص ۴۶۹.
- ↑ جامع احادیث الشیعه، ج ۱۲، ص ۵۶۷.
- ↑ صحیفه نور، ج ۸، ص ۶۹.
- ↑ ستودگان و ستایشگران، ص ۳۰ و ۳۱. این کتاب که مجموعه‌اى برگرفته از سخنان آیت الله خامنه‌اى در دیدارهاى مکرر با وعاظ و مداحان و شاعران و... است، بر محور مداحى و روضه خوانى و مرثیه سرایى و... است و براى مداحان و ذاکران و شاعران اهل بیت، نکات بسیار سودمندى دارد، نشر «حوزه هنرى»، ۱۳۷۲.
منبع
جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، نشر معروف.
