جواهر الکلام (کتاب)

اثری جامع و استدلالی در فقه امامی تالیف شیخ محمدحسن نجفی اصفهانی، معروف به "صاحب جواهر" عالم و فقیه بزرگ شیعه در قرن 13 هـ.ق.

محتویات

۱ معرفی اجمالی کتاب
۲ بخش های کتاب
۳ ارزش کتاب
۴ ترجمه، شرح، تعلیقات و... بر کتاب
۵ وضعیت نشر
۶ منابع

معرفی اجمالی کتاب

کتابی مشروح و استدلالی در فقه شیعه، در قرن سیزدهم هجری قمری به زبان عربی.

این کتاب، شرح مبسوط کتاب «شرایع الاسلام» علامه محقق حلی متوفی 676 هـ.ق است. جواهرالکلام را می توان دائرة المعارف فقهی شیعی نامید زیرا از نظر گسترش و جامعیت نظرات و آراء دانشمندان و فقهای اثنی عشری از تمام کتب قبل برتر است.

چنان که در وصف آن گفته شده که: نسبت جواهر به فقه، مثل نسبت کتاب بحارالانوار علامه مجلسی است نسبت به اخبار اهل بیت اطهار علیهم السلام. مولف در این کتاب، تمامی فروعات فقهیه را از اول تا آخر (عبادات، عقود، ایقاعات، احکام) با ادله آنها در کمال دقت نظر بررسی کرده و مسائل و موضوعات گوناگون و متنوع را از جنبه های مختلف با احاطه کامل بر اقوال علما و استناد به آیات قرآنی و روایات و استدلالات منطقی تطبیق داده است. نام کامل کتاب «جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام» می باشد.

بخش های کتاب

کتاب جواهرالکلام، شرحی مزجی است و شامل چهار بخش کلی که عبارتست از:

عبادات
عقود
ایقاعات
احکام

بخش مهمی درباره چگونگی استنباط احکام فقهی از احادیث
اقوال و آراء فقهای متقدم و متاخر شیعه و عده ای از فقهای معاصر شیعه
اقوال فقهای مذاهب دیگر مانند «زیدیان» و بعضی از فقهای بزرگ اهل تسنن مانند "ابوحنیفه و شافعی" (البته این آراء و اقوال در بعضی احکام آمده است).

علاوه بر مباحث فقهی و اصولی و قرآنی و حدیثی و ادبی مطالب متنوع دیگری از جلمه: عادات و سنت های متداول آن زمان، حوادث مهم آن زمان مانند «واقعه شیوع بیماری طاعون» و در مبحث نماز، ذکر امارات قبله، زاویه انحراف قبله شهرهای مختلف اسلامی.

ارزش کتاب

از ویژگی های مهم «جواهرالکلام» این که:

فروع فقهی زیادی در هر موضوع را شامل شده است به طوری که بعضی مسائل که در هیچ منبع فقهی مطرح نشده، در این کتاب پیدا می شود.
مولف ضمن این که مسائل جزئی فقهی را در ذیل متن شرایع مطرح کرده، در بعضی موارد بابی گشوده و با عنوان «فائده، فوائد و امثالهم» آنچه را که محقق حلی و دیگران به آن نپرداخته اند، بحث کرده است.
تعابیر اختصاری زیادی در مورد نام اشخاص و آثار علمی آمده است مانند "فاضل" برای علامه حلی، "خراسانی" برای فاضل سبزواری، "شارح الدروس" برای آقاحسین خوانساری و...

باید گفت که شیوه صاحب جواهر در این کتاب چنین است که نخست یک اصطلاح فقهی را آورده و به بحث درباره جنبه های ادبی و لغوی آن پرداخته و بعد عبارت متن «شرایع الاسلام» را به صورت مزجی ذکر کرده و با استدلال تفصیلی، ضمن اشاره به اقوال و آراء دانشمندان بزرگ شیعه در هر مورد آن را نقد کرده و رای نهایی خود را با استدلال منطقی و استناد به آیات و روایات و اجماع و دلایل عقلی ثابت نموده است.

ترجمه، شرح، تعلیقات و... بر کتاب

شروح و حواشی متعددی بر جواهرالکلام یا بخش هایی از آن تالیف شده که شرح حال آنها در کتاب «البدرالزاهرفی تراجم اعلام کتاب الجواهر» اثر ناصر کرمی قم 1424 آمده است.

وضعیت نشر

اولین چاپ در زمان حیات مولف 1262 هـ.ق، در شش مجلد رحلی بود که تا سال 1376 هـ.ق 24 بار چاپ شد. چاپ جدید آن در فاصله سالهای 1377 تا 1398 هـ.ق در 43 جلد در نجف، تهران و بیروت بود. چاپ اخیر این کتاب با تحقیقی کامل و استوار در موسسه نشر اسلامی قم در حال انجام است که تاکنون 16 جلد آن منتشر شده است.