تعاون

مقاله‌ی مربوط به این عنوان از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی "مقاله‌ یک نشریه" متناسب با این عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

تعاون و همکاری

به معناي «يکديگر را ياري کردن» يا «ياري کردن برخي، برخي ديگر را» آمده است.1لازم است در ابتدا به این نکته اشاره کنیم که تعاون و همدلی بر پایه خودآگاهی بنا می­شود، یعنی هر قدر نسبت به شناخت احساسات خودمان آگاه­تر باشیم، در دریافتن احساسات دیگران و یاری کردن آنها نیز ماهرتر خواهیم بود. از این رو آنهایی که هیچ ایده­ای نسبت به احساسات خودشان ندارند، در شناخت احساسات دیگران کاملا عاجزند و دچار بهت و سردرگمی می­شوند.2

تعاون و همدلی در آیات

تعاون یکی از اصول اخلاقی مهم است که در قرآن با صیغه امر به آن اشاره شده و همین امر نشانگر اهمیت و ارزشمندی آن است. خداوند در سوره مائده می­فرماید:

« و (همواره) در راه نیکی و پرهیزگاری با هم تعاون کنید. و (هرگز) در راه گناه و تعدی همکاری ننمایید.»3

در این آیه هم جنبه مثبت قضیه و هم جنبه منفی آن بیان شده است و این اشاره به این دارد که تعاون و همکاری باید هم در دعوت به نيکيها و هم در مبارزه با بديها انجام گيرد.

تعاون و همدلی در روایات

روايات نيز با عناوين مختلفي مسلمانان را به ياري يکديگر فرا خوانده و در بعضي از امور، آن را واجب و ضروري دانسته است.

امام علی(ع) در این باره می­فرماید: «بر شماست که یکدیگر را نصیحت کنید و نیکو همکاری نمایید. درست است که هیچ کس نمی­تواند حق اطاعت خداوندی را چنان که باید بگذارد. لکن باید به قدر توان، حقوق الهی را رعایت کند که یکی از واجبات الهی، یکدیگر را به اندازه توان نصیحت کردن، و برپا داشتن حق، و یاری دادن به یکدیگر است.»4

از سویی تعاون و همکاری در کارهای زشت، مورد نفرت اسلام است تا جايی که مرتکب آن را به دوزخ تهديد کرده و گفته شده اينان در روز قيامت مشمول عذاب خدا خواهند بود. تا خدا تکليف ساير بندگان را تعيين فرمايد و سپس به کيفر آنان رسيدگی کند.

امام صادق(ع) می­فرمايد: «روز قيامت، دستياران ستمگران، در سراپرده­ای آتشين جای می­گيرند تا خداوند ميان بندگان داوری کند.»5

فضیلت همدلی و تعاون

آیات و روایات فراوانی وجود دارد که به فضیلت و اهمیت همدلی و تعاون اشاره کرده و فضیلت آن را از بسیاری عبادات بیشتر شمرده است. در اینجا به برخی از آنها اشاره می­کنیم:

1. پیامبر اکرم(ص) می­فرماید: رفع گرفتاری و همدلی با مردم بهتر از روزه و اعتکاف یک ماه است.6

2. امیرالمونین(ع) می­فرماید از پیامبر(ص) شنیدم که فرمود: کسی که یک مشکل از مومن رفع کند، مثل کسی است که تمام عمرش را عبادت کرده است.7

3. امام صادق(ع) می­فرماید: قضای حاجت مومن از آزادی هزار بنده و از هزار اسب سواری که به جنگ می­روند فضیلتش بیشتر است.8

با توجه به روایاتی که در فضیلت همدلی و تعاون ذکر شد، در می­یابیم که این صفت فضیله از جمله صفاتی است که مورد توجه و تاکید بسیاری از طرف ائمه معصومین(ع) بوده است؛ چرا که یاری رساندن به مومن از جمله عباداتی است که مورد رضایت خداوند است، به همین دلیل از بسیاری عبادات با فضیلت­تر و مهم تر شمرده شده است.

مصادیق همدلی و تعاون

1. هدیه دادن:

هدیه دادن به برادر مومن، جهت اظهار دوستی و محبت و تأکید دوستی یکی از مصادیق همدلی و تعاون است. چرا که از این طریق انس و الفتی بین قلب­های آنها ایجاد می­شود که در گرفتاری ها و مشکلات بعدی آن ها را به یکدیگر نزدیک­تر می­کند.

پیامبر اکرم(ص) می­فرماید: با هم دوستی کنید و هدیه به بگدیگر بفرستید که آن کینه ها را برطرف می­کند.9

2. رفع غم از چهره مومن و سیر و سیراب کردن او:

امام صادق(ع) می­فرماید: «هر کس که غصه و اندوه قلب مومنی را مرتفع کند، خداوند، اندوه آخرت را از او برطرف خواهد فرمود وبا دل خشنود و قلب مسرور از قبر بر خواهد خاست و هر آن کس که مومن گرسنه­ای را خوراک دهد، خداوند از میوه های بهشتی به او خواهد خورانید و هر کس که مومنی را به جرعه آبی سیراب کند، خدایش از رحیق مختوم سیراب خواهد کرد.»10

3. عیادت در وقت بیماری:11

یکی از مصادیق همدلی بین مومنان عیادت در وقت بیماری است. چرا که انسان بیمار بیشتر از اوقات دیگر نیاز به مراقبت و همدلی دیگران دارد، لذا وقتی برادر مومنش در آن وقت او را ملاقات کند و کنار او حضور یابد، انس و الفتی بین آنها ایجاد می­کند که در مهلکه های بعدی یکدیگر را یاری می­کنند.

4. کوشش برای صلح و آشتی:

خداوند در قرآن می­فرماید:

«مومنان برادر یکدیگرند، پس دو برادر خود را صلح و آشتی دهید و تقوای الهی پیشه کنید، باشد که مشمول رحمت الهی واقع شوید.»12

5. خوشحال نمودن دیگران:

پیامبر(ص) می­فرماید: کسی که مومنی را خوشحال کند من را خوشحال کرده و هر کس من را خوشحال کند خدا را خشنود کرده است.13

6. امر به معروف و نهی از منکر:

یکی از نمونه های تعاون و همدلی در عرصه اجتماع، امر به معروف و نهی از منکر است. زیرا از نظر اسلام سرنوشت جامعه و فرد به هم پیوند می­خورد، از این رو دین اسلام برای دور ماندن جامعه از سقوط و تباهی مومنان را به برقراری فریضه امر به معروف و نهی از منکر سفارش می­کند.

کسی که امر به معروف و نهی از منکر می­کند، در حقیقت در انجام گرفتن کارهای نیک و ترک اعمال زشت و ناپسند با دیگران همکاری می­کنند.14

7. شرکت در نماز جمعه:

یکی دیگر از مصادیق تعاون و همدلی در اجتماع، شرکت در نماز جمعه و آگاهی از امور جامعه اسلام و مردم مسلمان جهان است.

8. شرکت در انتخابات و رأی گیری­ها:

از مصادیق همدلی و تعاون در عرصه سیاست نیز، می­توان به شرکت کردن مردم در انتخابات اشاره کرد. شرکت کردن مردم در انتخابات و تصمیم گیری در مورد مسائلی که مربوط به خودشان است، موجب عمیق­تر شدن روابط مردم و مسئولین می­شود.

روحیه همکاری در معصومین(ع):

ائمه معصومین(ع) که دست پرورده مکتب وحی­اند روحیه همکاری و تعاون را در حد اعلی دارا بودند و تا آنجا که از دست و زبانشان بر می­آمد، هیچگاه دریغ نمی­کردند.

امام صادق(ع) در مورد پیامبر(ص) می­فرماید: رسول خدا اینگونه بود که هیچ کس چیزی از او نمی­خواست مگر اینکه به او عطا می­فرمود.15در اینجا به برخی از نمونه های آن اشاره می­کنیم:

تعاون در خانه:

اولين قدم همکاري، در محيط خانواده برداشته می­شود. به همین دلیل معصومین(ع) با اعضای خانواده خود کمال همکاری را داشتند. روزي رسول اکرم(ص) وارد منزل اميرمؤمنان(ع) شد. او و حضرت زهرا(س) مشغول آسياب کردن غله هستند، پرسید: کدام يک از شما خسته است؟ حضرت علی(ع) پاسخ داد: ای پيامبر! فاطمه خسته است. حضرت به او فرمود: دخترم! برخيز. او برخاست و پيامبر(ص) به جای او به آسياب کردن پرداخت.16

تعاون در جامعه

پس از خانواده نوبت به اجتماع می­رسد که اين گونه همکاريها بيشتر در قالب کمک رسانی فردی، اجتماعی، سياسی، نظامی، اقتصادی انجام می­گیرد.

1. تعاون فردی:

درباره رسول اکرم(ص) نقل شده است: هر کس برای هر کاری به حضورش می رسيد، برده بود يا آزاد، برمی­خاست و حاجتش را روا می ساخت.17

2. تعاون اجتماعی:

ائمه معصومين(ع) در کارهای نيک اجتماعي و دسته جمعي نيز شرکت فعال داشتند و به آن اهميت می­دادند. ايشان علاوه بر رهبری و کارهايی از قبيل زراعت، تجارت، دامداري و غيره، مردم را در کارهای گروهی نيز ياری مي­دادند. به عنوان مثال: امام سجاد(ع) بطور ناشناس در کاروانها شرکت می­کرد و نيازمنديهای کاروانيان را برآورده می ساخت.18

3. تعاون فرهنگی:

پرداختن به امور فرهنگی و پاسخگويی به عطش معنوی جامعه نيز همکاری معصومين(ع) را طلب می­کرد و چنين کاری جز از عهده برگزيدگان الهی بر نمی­آمد. ايشان با تمام وجودشان فقر فرهنگی و معنوی و بسياری از مشکلات اجتماعی مردم را درک کرده و با ايثار و از جان گذشتگی در رفع آن می­کوشيدند و به مردم، مدد می­رساندند.

4. تعاون نظامي:

مبارزه و نبرد، يک حرکت دسته جمعی است که بدون همکاری افراد، سود چندانی نخواهد داشت. رسول خدا و امامان(ع) در اين کارها نيز همکاري­های لازم را با همرزمان خويش داشتند.

5. تعاون اقتصادی:

ائمه معصومین(ع) همواره خواهان رفاه و آسایش مردم بودند به همین دلیل بخش مهمی از همکاری معصومین(ع) با آنها در امور اقتصادی صورت می­گرفت. امام صادق(ع) می­فرماید: مومنی که بمیرد و بدهکار باشد، ما وامش را می­پردازیم و خانواده­اش را اداره می­کنیم.19

آثار همدلی و تعاون:

1. قرب به خداوند:

یکی از ثمرات مهم تعاون و همکاری نزدیکی به خداوند و مردم است. همانطور که پیامبر اکرم(ص) می­فرماید: بخشنده هم به خدا نزدیک می­شود و هم به مردم.20

2. آقایی در دنیا:

امام علی(ع) می­فرماید: سرور مردم در دنیا افراد بخشنده هستند و بخشندگی از ثمرات همدلی است.21

3. زیاد شدن روزی:

امام صادق(ع) از پیامبر اکرم(ص) نقل می­کند: اطعام طعام، برّنده­تر و فوری­تر است از چاقو در کوهان شتر.22

4. محبوب­ترین فرد نزد خداوند:

امام صادق(ع) از پیامبر(ص) نقل می­کند: مردم عیال خدا هستند، محبوب ترین مردم نزد خدا کسی است که به خانواده خدا نفع برساند و خوشی وارد کند.23

5. ناراحتی شیطان:

امام صادق(ع) به اسحاق بن عمار می­فرماید: هر چه می­توانی به محبین من نیکی کن، پس هر چه مومن به مومن احسان کند صورت شیطان را خراش می­دهد و قلب او را مجروح می­سازد.24

6. ورود به بهشت:

امام صادق(ع) می­فرماید: وقتی برادر دینی حاجتی نزد مومن آورد، و چیزی پیش او نیست که به او بدهد ولی قلبا با او همدلی می­کند، خداوند او را بخاطر همدلی او به بهشت می­برد.25

7. رفع حوائج شخص در قیامت:

از امام صادق(ع) نقل شده که فرمودند: کسی که رفع گرفتاری از برادر مومن کند، خداوند روز قیامت 100 هزار حاجت از او برطرف می­کند که اولین آن بهشت است برای او و برای تمام خویشاوندان و آشنایان و برادرانش بعد از اینکه لیاقت دخول در بهشت را نداشتند.26

8. رفع عذاب شدید:

از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که به پسر حاتم طائی در مورد پدرش فرمود: عذاب شدید بخاطر سخای شدید از او دفع شده است.27

موانع تعاون

1. حسد

حسد به معنای طلب کردن زوال نعمتی از برادر مسلمان است. کسی که به این صفت رذیله دچار می­شود، آرزوی زوال نعمت از برادر دینی خود را دارد، لذا از جراحت و مصیبت­هایی که بر او وارد می­شود خشنود خواهد شد و اگر او در مرحله­ای نیاز به یاری کردن داشته باشد، به سبب حسدی که از در او وجود دارد او را یاری نخواهد کرد.

2. عجب و خود بزرگ بینی:

عجب به معنای آن است که آدمی خود را به علت صفتی که در او هست و یا نیست بزرگ­تر بشمارد، این صفت رذیله موجب می­شود انسان خود را از بقیه جدا و بالاتر ببیند و به سبب آن از مردم فاصله بگیرد و اگر دست نیازی به سمت او دراز شد، رد کند.

3. عداوت و دشمنی

یکی از موانع تعاون و همکاری، عداوت و دشمنی است، این صفت خبیثه که منجر به کینه و در ادامه موجب انتقام می­شود سبب می­شود شخص هیچ تمایل و علاقه­ای به یاری کردن برادر دینی­اش نداشته باشد و سعی می­نماید از این طریق کینه و عداوتی که با او داشته را تلافی کند.28

پانویس

ها:

1 - دهخدا، علي اكبر؛ لغت نامه دهخدا، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1379 هـ.ش، ذیل واژه تعاون

2 - گلمن، دانیل؛ هوش هیجانی، ترجمه پارسا، نسرین؛ تهران، انتشارات رشد، 1383، چاپ سوم، ص139

3 - مائده، آیه2

4 - دشتی، محمد؛ نهج البلاغه، قم، موسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین، پاییز1381، خطبه216

5 - کلینی، محمد بن یعقوب؛ فروع کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1365ه.ق، ج5، ص107

6 - حر عاملی، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعه، بیروت-لبنان، احیاء تراث عربی، 1370، ج11، ص566

7 - همان، ج11، ص578

8 - همان، ج11 ص580

9 همان، ص360

10 - مقدادی اصفهانی، علی؛ نشان از بی نشان ها، تهران، انتشارات جمهوری، چاپ دوازدهم، 1377، ص338

11 - فیض کاشانی، ملامحسن؛ راه نجات، ترجمه رجب زاده، رضا، منهاج النجات، تهران، انتشارات پیام آزادی، چاپ دوم، 1365، ص122

12 - حجرات، آیه10

13 - حر عاملی، محمدبن حسن؛ پیشین، ج11، ص569

14 - نراقی، احمد؛ معراج السعاده، قم، موسسه فرهنگی انتشاراتی طوبای محبت، چاپ اول، 1385،ص427 تا 435

15 - مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار، تهران، انتشارات اسلامیه، 1364، ج16، ص271

16 - همان، ج43، ص50

17 - فیض کاشانی، محسن؛ محجه البیضاء فی تهذیب الحیا، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم، بی­جا، 4، ص 129

18 - مجلسی، محمدباقر؛ پیشین، ج46، ص 69

19 - کلینی، محمدبن یعقوب؛ پیشین، ج7، ص168

20 - همان، ج71، ص355

21 - مجلسی، محمدباقر؛ پیشین، ج71، ص350

22 - حر عاملی، محمد بن حسن؛ پیشین، ج11، ص555

23 - همان، ج11، ص563

24 - همان، ج11، ص591

25 - همان، ج11، ص576

26 - همان، ج11، ص576

27 - مجلسی، محمدباقر؛ پیشین، ج71، ص354

28 - نراقی، احمد؛ پیشین، ص253 تا 255

منبع:

عنوان : تعاون (همدلي، همكاري)- نویسنده : سيده معصومه جوادي زاويه

پژوهشكده باقر العلوم(ع)