ابن تغری بردی
| نام کامل | ابوالمحاسن جمال الدین یوسف بن تغری بردی |
| زادروز | 812 قمری |
| زادگاه | قاهره |
| وفات | 874 قمری |
| مدفن | در نزدیکی تربت اشرف اینال |
|
| |
| اساتید |
شمس‌الدين محمد رومى حنفى، بهاءالدين ابوالبقاء حنفى، تقي الدين شمني |
|
| |
| آثار |
الزاهرة فى ملوك مصر والقاهرة، المنهل الصافى والمستوفى بعد الوافى، حوادث الدهور فى مدي الايام والشهور |
ابوالمحاسن جمال الدين يوسف بن تغري بردي(812-874 ق) مورخ مسلمان قرن نهم هجري است. علاقه مندی وی به تاریخ سبب گشت تا کتاب «النجوم الزاهرة فى ملوك مصر والقاهرة» را به رشته تحریر درآورد.
ولادت
ابوالمحاسن جمال‌الدین یوسف بن تغری بردی ابن عبدالله ظاهری حنفی در خانه امیر منجک، جنب مدرسه سلطان حسن در قاهره در سال 812 قمری متولد شد.
نام تغری بردی مرکب است از دو واژهٔ ترکی تغری (تنگری) و بردی (بیردی یا ویردی) که جمعاً به معنای «خداداد» است و اکنون نیز ترک زبانان، به ویژه ترکان خاوری، الله ویردی و خدای ویردی و مانند آنها را در نامگذاریها به کار می‌برند.
کودکی
پدر ابوالمحاسن تغري بردي، از غلامان ترك نژاد رومي بود كه ملك ظاهر پادشاه مصر، در اوايل سلطنتش او را خريد و آزادش كرد. او از خاصگي و ساقيگري كار را آغاز كرد تا به فرماندهي سپاه مصر و نيابت شام رسيد و سرانجام نيز در 815 ق درگذشت.
پس از درگذشت پدرش، تربيت ابن تغري را شوهر خواهرش ناصرالدين محمد، معروف به «ابن عديم» با «ابن ابي جراد» قاضي القضاة مصر، برعهده گرفت. پس از درگذشت ابن عديم (819 ق)، خواهر ابن تغري به عقد شيخ الاسلام قاضي القضاجلال الدين عبدالرحمان بلقيني شافعي (824 – 762ق) درآمد و تربيت ابن تغري نيز به او واگذار شد. ابن تغري از حق تربيت بلقيني به صراحت ياد كرده است و حفظ قرآن را نيز از او آموخت.
تحصیلات
وي فقه را از شمس‌الدين محمد رومى حنفى و بهاءالدين ابوالبقاء حنفى، و بدرالدين محمود عينى حنفى فراگرفت و نحو را از تقى‌الدين شمنى آموخت و ملازمت وي داشت و در فقه نيز از او استفاده برد و تصريف را از علاءالدين رومى و ديگران فراگرفت.
مقامات حريري را نزد علامه قوام الدين حنفى خواند و بديع و ادبيات را از علامه شهاب الدين احمد بن عربشاه دمشقى حنفى آموخت و معانى و بيان و شرح عقايد سعدالدين را نزد محيى‌الدين كافيه‌جى خواند و مقدار زيادي از اشعار شيخ الاسلام شهاب الدين احمد بن حجر عسقلانى را نزد او نوشت و در درسش حاضر شد و از مجالس وي سود برد.
ایشان همچنین از شاعران مكه، علامه بدرالدين بن عليف و قطب الدين ابوالخير بن عبدالقوي استفاده برد. نجم‌الدين غزي محمد توزي را نيز از استادان ابن تغري بردي شمرده و نوشته است كه در طلب كيميا نزد او خدمت كرده است. بسياري از دانشمندان ياد شده و نيز مقريزي، محمود بن احمد عينى، عبدالرحمان زركشى، عبدالرحيم ابن فرات، شمس‌الدين محمد نواجى و جز آنان براي وي اجازه نوشتند.
ابن تغری به دانش تاریخ دل بست و ملازمت مورخان روزگار خود یعنی محمود بن احمد عینی و مقریزی را اختیار کرد و در این راه جهد فراوان نمود. جودت ذهن و فهم صحیح، ابن تغری را یاری کرد تا در این علم سرآمد شدو به تالیف و تصنیف پرداخت.
تالیفات
مهم‌ترين اثر ابن تغري بردي كتاب النجوم الزاهرة فى ملوك مصر والقاهرة در تاريخ مصر است. اين كتاب از فتح مصر و فرمانروايى عمروعاص در آنجا آغاز شده و تا رخدادهاي(872 ق) يعنى دوران سلطنت ملك اشرف قايتباي محمودي را در بردارد.
اثر ديگر وي المنهل الصافى والمستوفى بعد الوافى است. مؤلف در اين كتاب، تقريباً شرح حال 3 هزار تن از سلاطين، امرا، وزرا، دانشمندان، شعرا، مورخان، خطاطان و مهندسان را ياد كرده است.
اثر ديگري ابن تغري بردي حوادث الدهور فى مدي الايام والشهور است كه ذيل السلوك لمعرفة دول الملوك مقريزي است. مورد اللطافة فى من ولى السلطنة والخلافة كتاب ديگري است كه ابن تغري بردي آن را با ميلاد پيامبر صلی الله علیه و آله آغاز كرده، سپس به ذكر غزوات و احوال آن حضرت و خلفاي راشدين تا خليفة معاصر خويش القائم بامرالله، از خلفاي عباسى مصر پرداخته و سرانجام احوال ملوك مصر را، از آغاز حكومت سلاطين ايوبى تا دولت اينالى، آورده است.
آثار ديگر ابن تغري بردي عبارتند از البشارة كه تكملة اشارة ذهبى است. البحر الزاخر فى علم الاول والاخر، حلية الصفات فى الاسماء و الصناعات/ نزهة الرائى و رساله‌اي در موسيقى و جز آنها.
وفات
ابن تغری بردی در نزدیک تربت اشرف اینال برای خود مدفنی ساخت و کتب و تصانیفش را وقف مسجد آن کرد. وی سرانجام پس از تحمل تقریباً یک سال بیماری قولنج در سال 874 قمری درگذشت.
منابع
دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج 3، مدخل "ابن تغری بردی" از محمدآصف فكرت.
