ابوصرمه خزرجى
از شاعران عرب.
در نام او اختلاف است. طبرى براى او نام‌هاى صرمة بن مالك، قیس بن صرمه، صرمة بن انس، ابوقیس بن صرمه را آورده است.[۱] در اسم و كنیه او نقل‌هاى دیگرى نیز وجود دارد.[۲]
او از بنى‌نجار بود[۳] و 120 سال عمر كرد.[۴] در جاهلیت، رهبانیت اختیار و لباس پشمینه به تن و از بت‌پرستى دورى مى‌كرد. خود را از جنابت شستشو مى‌داد و از زن حائض دورى مى‌جست.[۵]
بر زبانش حق جارى بود و خدا را به بزرگى یاد مى‌كرد. دین مسیحیت را برگزید اما از آن صرفنظر كرد. جُنُب و حائض حق ورود به مكان ویژه عبادتش را نداشتند او مى‌گفت: من خداى ابراهیم را مى‌پرستم.[۶] ابوصرمه در قبیله‌اش مورد احترام بود؛[۷] قبیله قریش را دوست مى‌داشت و چندین سال در میان آنان زندگى كرد زیرا همسرش، ارنب دختر اسد بن عبدالعزى از قریش بود.[۸]
گویند: هنگام هجرت پیامبر صلى الله علیه و آله به یثرب، ابوصرمه اسلام را در كهنسالى به نیكى پذیرفت و از سابقان در اسلام پس از هجرت شد و جنگ بدر و دیگر غزوات را درك كرد.[۹]
به نقلى در فتح مصر نیز حضور داشت.[۱۰] به ابوصرمه اشعار زیبایى نسبت داده شده كه در اشعار دوران جاهلیت او دعوت به خدا، نیكوكارى، تقوا، اخلاق نیك و صلح و آشتى به چشم مى‌خورد.[۱۱]
او پس از اسلام در ستایش خدا، پیامبر اسلام و توفیق تشرف به دین اسلام، فضایل قریش و آزمون‌هاى آن‌ها از سوى خداوند، اشعارى سروده است.[۱۲] نقل شده است كه عبدالله بن عباس براى آموختن اشعار ابوصرمه مدتى نزد وى مى‌آمد.[۱۳] او راوى احادیثى از پیامبر صلى الله علیه و آله بدون واسطه یا از طریقِ ابوایوب انصارى و دیگران است.
ابوصرمه در شأن نزول:
بخشى از آیه 187 سوره بقره/2 درباره ابوصرمه نازل شده است.[۱۴] روزه‌دار در آغاز اسلام، فقط مجاز به خوردن و آشامیدن از غروب تا پیش از خواب یا قبل از وقت نماز عشا بود.[۱۵]
روزى ابوصرمه از كار در نخلستان به خانه بازگشت و بر اثر خستگى به خواب رفت. هنگامى كه بیدار شد،[۱۶] از خوردن غذا پرهیز كرد و با همان حال روز بعد را روزه گرفت. هنگام ظهر بى‌هوش شد[۱۷] و به نقل سُدى، پیامبر به او فرمود: چرا تو را رنجور مى‌بینم؟[۱۸]
ابوصرمه ماجرا را نقل‌كرد؛ آنگاه این آیه نازل شد: «كُلوا وَاشرَبوا حَتّى یَتبیَّنَ لَكم الخَیطُ الأبیَضُ مِنَ الخیطِ الأسوَدِ مِن الفجرِ...؛ بخورید و بیاشامید تا رشته سپید بامداد از رشته سیاه (شب) بر شما نمودار شود».
با نزول این آیه، حرمت خوردن و آشامیدن در شب ماه رمضان نسخ شد و مسلمانان خوشحال شدند.[۱۹]
پانویس
- ↑ جامع البیان، مج 2، ج 2، ص 223-228.
- ↑ توضیح المشتبه، ج 5، ص 458؛ الثقات، ج 3، ص 340؛ سیره ابن هشام، ج 2، ص 510؛ مجمع البیان، ج 1، ص 503.
- ↑ اسدالغابه، ج 3، ص 18.
- ↑ الاصابه، ج 3، ص 342.
- ↑ البدایة والنهایه، ج 3، ص 124.
- ↑ مروج‌الذهب، ج 1، ص 71؛ الاستیعاب، ج 4، ص 298.
- ↑ الاصابه، ج 3، ص 342.
- ↑ البدایة والنهایه، ج 3، ص 121.
- ↑ الاستیعاب، ج 4، ص 254.
- ↑ الاصابة، ج 7، ص 184.
- ↑ سیره ابن هشام، ج 2، ص 510 و 511.
- ↑ همان، ص 512.
- ↑ الاصابه، ج 3، ص 341.
- ↑ جامع البیان، مج 2، ج 2، ص 223 و 224.
- ↑ قمى، ج 1، ص 93؛ التفسیر الكبیر، ج 5، ص 268.
- ↑ الاصابه، ج 3، ص 343.
- ↑ اسباب النزول، واحدى، ص 48.
- ↑ جامع البیان، مج 2، ج 2، ص 227.
- ↑ اسباب النزول، واحدى، ص 49.
منابع
سید مصطفى اسدى، دائرةالمعارف قرآن کریم، جلد 1، صفحه 693-694.
