استحباب

از احكام پنج گانه تكليفى

استحباب، مصدر ثلاثى مزيد باب استفعال از ريشه «ح‌-ب‌-ب» در لغت به معناى برگزيدن چيزى است و در اصطلاح فقه، يكى از احكام پنج‌گانه تكليفى است كه فعلِ آن رجحان دارد و شارع بر انجام آن تشويق كرده و عمل به چنين حكمى، سزاوار ستايش و پاداش است; ولى ترك آن، كيفر و سرزنش در پى ندارد، مگر در موارد خاصى كه تداوم ترك مستحبات موجب از بين رفتن فضايل اخلاقى و عواطف انسانى و وهن احكام الهى تلقى شود.

در قرآن كريم و احاديث معصومان عليهم السّلام غالبا در همان معناى لغوى خود، يعنى دوست داشتن، پسنديدن و ترجيح دادن چيزى به كار رفته است.

اقسام استحباب

• استحباب نفسى و غيرى:مستحب نفسى ـ كه از آن به مستحب ذاتى نيز تعبير مى‌شود ـ عملى است كه استحبابش ذاتى است، نه به خاطر عملى ديگر، مانند نافله‌هاى روزانه، روزه‌هاى مستحب ـ همچون روزه عيد غدير ـ ، غسل جنابت و وضو بنابر قول به استحباب نفسى آن دو؛ امّا مستحب غيرى عملى است كه در ذاتش استحباب ندارد، بلكه استحبابش به خاطر عملى ديگر است، مانند غسل زيارت.
• استحباب عينى و كفايى:مستحب عينى عملى است كه در هر حال بر مكلّف مستحب است، مانند نافله‌هاى يوميّه و روزه‌هاى مستحب؛ امّا مستحب كفايى عملى است كه با انجام دادن آن توسّط ديگرى، استحبابش از ذمّه فرد ساقط مى‌شود، مانند اذان اعلام و امر به مستحب و نهى از مكروه.

مراتب استحباب

استحباب مراتبی دارد. انجام دادن پاره‌اى اعمال مستحب، مورد تأكيد شارع مقدّس قرار گرفته است كه از آن به «مستحب مؤكّد» تعبير مى‌شود.

منابع

• دائره المعارف قرآن کریم، جلد 3، مرکز فرهنگ و معارف قرآن
• فرهنگ فقه ج 1، صص 426-424.