شیخ محمد فاضل لنکرانی
محتویات
تولد و دوران كودكي:
حضرت آیت الله العظمی محمد فاضل لنکرانی (ره) آيت الله العظمي محمد موحدي مشهور به فاضل لنكراني درسال 1310 هجري شمسي در خانواده‌اي روحاني در قم به دنيا آمد. پدرش آيت الله عبدالله فاضل لنكراني از بزرگان و استادان حوزه علميه قم به شمار مي‌آمد. آن بزرگوار از مهاجران قفقاز بود و سالها در حوزه علميه مشهد مقدس و حوزه علميه زنجان به تحصيل و تدريس اشتغال داشت و يك سال پس از تأسيس حوزه علميه قم به دست آيت الله آقاي حاج شيخ عبدالكريم حائري يزدي، به آنجا آمد و در همان ابتدا با خانواده‌اي اصيل، وصلت نمود كه حاصل آن، فرزنداني برومند بود كه آيت الله العظمي فاضل، فرزند چهارمين آن بود. چنان پدري، از عوامل مهم رو آوردن فرزند خود به سلك روحانيت و علم و تقوي بود.
دوران تحصيل:
آيت الله العظمي فاضل تحصيلات كلاسيك خود را تا سال ششم ابتدايي ادامه داد و پس از آن ـ با آنكه در تحصيلات جديد نيز رشد و توفيق بسياري داشت ـ به جمع طلاب علوم ديني پيوست. حوزة آن روزگار طلاب فراواني نداشت و اندكي در آن مشغول به تحصيل بودند. او وقتي به حوزه علميه پاي نهاد كه 13 سال بيشتر نداشت؛ اما دلش مالامال از عشق به تحصيل علوم ديني و معارف نبوي بود. اين مسأله را رابطة معنوي و عاطفي با فرزند امام خميني(ره) مرحوم حاج سيد مصطفي خميني دو چندان مي‌ساخت. وي دورة سطح را در مدت 6 سال به پايان رسانيد و در 19 سالگي در كنار اشتغال به درس كفايه در درس آيت الله العظمي بروجردي شركت مي‌كرد و شايد جوان‌ترين فرد حاضر در آن كلاس بود؛ او هر درسي را كه فرا مي‌گرفت، همان روز با دقت و تسلط فراوان به زبان عربي مي‌نگاشت و مشاهدة اين جزوه‌ها اعجاب آيت الله العظمي بروجردي را نيز برانگيخته بود. تلاش و استعداد فراوان او باعث شد كه در بيست و پنج سالگي كه همزمان با انتشار كتاب مهم نهاية التقرير بود، ديگر خود را از تقليد بي نياز ديد و قدم در وادي اجتهاد و عمق بخشيدن به آن نهاد. در طي اين سالها، از خواندن حكمت و علوم عقلي نيز باز نماند و در اين راه نيز استعداد و تلاش خود را در معرض استادان و ديگر طلاب قرار داد. او مهم‌ترين عامل توفيق خود در امور عملي را مباحثه منظم ودقيق دروس فرا گرفته مي‌داند و طلاب امروز را نيز به آن سفارش مي‌كند.
استادان و دوستان:
آيت الله العظمي فاضل لنكراني در سالهاي تحصيل خود از استادان بسياري بهره برد. مقداري از رسائل و مكاسب را نزد پدر خود و ديگر بخشهاي آن را نزد آيت الله سلطاني، آيت الله شيخ عبدالجواد جبل عاملي و آيت الله شيخ مرتضي حائري خواند. كفايه را نيز نزد مرحوم آقاي شيخ عبدالجواد جبل عاملي فرا گرفت. اينان بخشي از استادان او هستند كه دورة سطح را نزد آنان آموخته است. با اتمام دورة سطح، به درس خارج فقه آيت الله العظمي بروجردي رفت و حدود 11 سال در درس خارج ايشان شركت مي‌جست كه رحلت آيت الله بروجردي، سد راه ادامة اين حضور شد. با آغاز درس خارج اصول امام خميني(ره) در درس ايشان نيز شركت كرد و 9 سال از محضر ايشان بهره برد. در طي اين سالها در درس خارج فقه امام(ره) نيز حاضر بود و تقريرات آن را ـ همچون درس مرحوم بروجردي ـ مي‌نگاشت. او ويژگي درس امام(ره) را تفهيم دقيق و اعجاب‌انگيز مطالب و در بخش علم اصول، ريشه‌اي مطرح كردن مباحث مي‌داند. غالب مدرسان اصول، در آن روزگار، آراء مطرح شدة استادان پيش از خود را اصل مسلمي در مسأله تلقي مي‌كردند و سپس به بحث دربارة آن مي‌پرداختند؛ اما امام(ره) مطلب را از ريشه مطرح مي‌كرد و هيچ ديدگاهي را در آن مسلم نمي‌دانست. وي در بخش حكمت نيز سالها در درس مرحوم علامه طباطبايي(ره) شركت مي‌كرد. آيت الله فاضل در سالهاي تحصيل و تدريس خود، با طلاب فاضل فراواني رابطه دوستي داشت؛ از جمله آنها؛ مرحوم شهيد آيت الله مصطفي خميني فرزند برومند امام خميني(ره) بود كه درسهاي فراواني را با او به مباحثه پرداخته بود.
فعاليتهاي علمي و فرهنگي:
خدمات آيت الله فاضل لنكراني در ابعاد علمي و فرهنگي بسيار است. او پس از گذشت مدتي از رحلت آيت الله العظمي مرعشي نجفي، امامت جماعت حرم مطهر حضرت معصومه(س) را بر عهده گرفت. تأسيس مدرسه علميه از ديگر فعاليتهاي ايشان در اين عرصه است. آيت الله فاضل به امر احياي هيئتهاي مذهبي و عزاداري براي سيد و سالار شهيدان، اهتمام ويژه‌اي دارد و خود، از كساني است كه سالها مجالس روضه و ندبه بر پاي نموده است كه هم اكنون نيز ادامه دارد. وي در احياي ايام فاطميه و تشويق مردم براي برگزاري مراسم عزاي صديقه طاهره فاطمه زهرا(س) تلاش فراوان به انجام رساند. آيت الله فاضل از آغازين سالهاي تحصيل، به تدريس نيز اشتغال داشت. نخستين كتابي كه ايشان به تدريس پرداختند حاشيه ملا عبدالله و پس از آن، معالم بود. پس از آن نيز به تدريس شرح لعمه پرداخت. مكاسب را پنج دوره و كفايه را شش دوره تدريس نمود و در اين كلاسها حدود 600 نفر شركت مي‌جستند. دورة آخر تدريس كفاية ايشان با شروع تدريس خارج فقه و اصول همراه بود كه سالهاي متمادي ادامه داشته است و هم اكنون نيز ادامه دارد. در طي اين سالها استاد فاضل لنكراني، از آموختن روش تهذيب نفس و سفارشهاي اخلاقي به طلاب نيز دريغ نمي‌ورزيد و آنچه خود از استاداني چون امام خميني(ره)، آيت الله بروجردي(ره) و علامه طباطبايي(ره) آموخته بود، سينه به سينه به نسل جديد حوزه‌هاي علميه منتقل مي‌كرد. آيت الله فاضل، در طول عمر با بركت خود، كتب فراواني نگاشته و به حوزه علم و تقوا تقديم داشته است. شگفت اينكه برخي از آنها را ـ مانند نهاية التقرير ـ در دورة جواني نوشته است. برخي از تأليفات او به شرح زير است:
تأليفات
1ـ تفصيل الشريعة، شرحي است عربي بر كتاب تحريرالوسيله‌ي امام خميني كه 25 جلد آن چاپ شده و 5 جلد ديگر آماده چاپ است. پنج جلد اول اين شرح در زمان تبعيد آيت‌الله لنكراني در يزد نوشته شده،است. اين كتاب يك دوره‌ي كامل فقه است و جديدترين آراء فقهي در آن آمده است.
2ـ نهاية التقرير، تقريرات درس آيت‌الله بروجردي در سه جلد به زبان عربي منتشر شد.
3ـ‌ائمه اطهار يا پاسداران وحي در قرآن (شامل بحثهايي درباره‌ي علم ائمه از نظر قرآن است) اين كتاب با همكاري شهاب‌الدين اشراقي و حاج‌آقا مصطفي خميني تأليف گرديده است.
4ـ اهل بيت يا چهره‌هاي درخشان در آيه‌ي تطهير، كه با همكاري آيت‌آلله اشراقي و حاج‌آقا مصطفي خميني منتشر شده است.
5ـ مدخل التفسير، مشتمل بر بحثهايي درباره‌ي اعجاز، تواتر و عدم تحريف قرآن، به زبان عربي.
6ـ حاشيه بر عروةالوثقي، به زبان عربي.
7ـ حاشيه بر كتاب الطهارة مصباح‌الفقيه، محقق همداني، به زبان عربي.
8ـ شرح الاجتهاد و تقليد از كتاب عرو ةالوثقي، به زبان عربي.
9ـ كتاب الصوم
10 ـ كتاب القضاء
11ـ المسائل المستحدثه
12ـ رساله‌اي در حكم نماز در لباس مشكوك، به زبان عربي
13ـ رساله‌اي در خلل حج و عمره، به زبان عربي
14ـ الاحكام الواضحه (فتاوي به زبان عربي)
15 ـ احكام الحج حاشيه بر حج تحريرالوسيله، به زبان عربي
16ـ تقريرات الاصول، تقريرات اصول امام در 5 جلد به زبان عربي
17 ـ القواعد الفقهيه به زبان عربي
18 ـ تبيان الاصول، تقريرات درس امام در 4 جلد به زبان عربي
19 ـ رساله‌اي در قاعده‌ي فراغ و تجاوز، به زبان عربي
20 ـ مناسك حج به زبان فارسي
21 ـ تفسير سوره‌ي حمد، به زبان عربي
22 ـ تقيه مداراتي، به زبان عربي
23 ـ آيين كشورداري از ديدگاه امام علي (ع)
24 ـ عصمت انبياء
25 ـ مجمع الفهارس (مجموعه فهرست‌هاي بحارالانوار ، الغدير و الميزان)
26 ـ مناسك حج به زبان عربي
27 ـ استفتائات حول الحج
28 ـ استفتائات حج
29 ـ جامع‌المسائل (مجموعه‌اي از استفتائات در 2جلد)
30 ـ تقريرات درس خارج اصول در 16 جلد به زبان فارسي
31 ـ تقريرات الاصول، تقريرات درسي آيت‌الله بروجردي به زبان عربي
32 ـ رساله‌ي توضيح المسائل به زبان فارسي
فعاليتهاي سياسي:
اشتغال و تلاش فراوان در زمينه‌هاي علمي و فرهنگي، هيچ گاه آيت الله فاضل را از تلاشهاي سياسي در پيش و پس از انقلاب، جدا نساخت. او از كساني بود كه در آغازين روزهاي فعاليت جامعه مدرسين در دورة حكومت طاغوت، به آن پيوست و در جلسات آن شركت مي‌كرد و امضاي او در زير بسياري از اعلاميه‌ها، از جمله اعلام مرجعيت امام خميني(ره) و نيز خلع يد شاه از قدرت، به چشم مي‌خورد. فعاليتهاي او در جامعه مدرسين و ديگر تلاشهاي سياسي او، باعث شد كه بارها مورد بازداشت و شكنجه قرار گيرد و تبعيد يا زنداني شود. او حدود 4 ماه به منطقه بسيار گرم و آزار دهندة بندر لنگه تبعيد شد؛ اين چهار ماه به گفته خود او، قدر 40 سال رنج و مرارت را به همراه داشت. پس از آن نيز حدود 2 سال و نيم به يزد تبعيد شد كه در آنجا نيز دست از مبارزه بر نداشت و ضمن تحصيل و تحقيقات علمي، با آيت الله صدوقي، جلسات مخفيانه‌اي ترتيب داد كه طي آن، به تشويق افراد براي مبارزه و احياي نام امام خميني(ره) در آن ديار مي‌پرداخت. پس از پيروزي انقلاب اسلامي نيز، فعاليتهاي سياسي آيت الله فاضل ادامه داشت. ايشان در هر جا كه لازم بود، با حمايت از مواضع امام خميني(ره) و رهبر معظم انقلاب، حضرت آيت الله خامنه‌اي، توطئه‌هاي دشمن را افشا و مردم را به حمايت و اطاعت رهبري و حفظ ارزشهاي نظام دعوت مي‌كرد. او بارها در جبهه‌هاي نبرد حق عليه باطل حضور يافت و باعث دلگرمي رزمندگان اسلام شد. از جمله مسؤوليتهاي او پس از انقلاب به نمايندگي در دورة اول مجلس خبرگان از استان مركزي مي‌توان اشاره كرد. استاد فاضل لنكراني پس از رحلت آيت الله العظمي اراكي، با اعلام جامعه مدرسين حوزه علميه قم به عنوان نخستين نفر و با اكثريت آراء، از مراجع تقليد شناخته شد. حضرت آية‌الله العظمي فاضل، روز شنبه 26 خرداد ماه 1386 در سن 76 سالگي دعوت حق را لبيك گفت.
منابع
- زندگینامه حضرت آیت الله العظمی محمد فاضل لنکرانی (ره) در دسترس در پایگاه اطلاع رسانی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم تاریخ بازیابی:27 آذرماه 1392.
- زندگينامه آيت‌الله محمد فاضل لنكراني، در دسترس در موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی
