درر الفوائد فی الحاشیه علی الفرائد (کتاب)
نام كامل اين كتاب «درر الفوائد في الحاشية على الفرائد» است. اين كتاب اثر محقق اصولى، ملا محمد كاظم خراسانى، معروف به آخوند خراسانى، از علماى بزرگ و از چهره‌هاى درخشان علماى شيعه در قرن چهاردهم هجرى است (1255 - 1329هجرى قمرى).
موضوع
موضوع كتاب حاضر اصول فقه است. اين كتاب تعليقه‌اى بر كتاب «فرائد الأصول» شيخ انصارى است. آخوند خراسانى در اين كتاب به شرح و توضيح نظريات استاد خود، شيخ انصارى پرداخته و نظريات و ديدگاه‌هاى اصولى خود را نيز بر آن افزوده است. كتاب حاضر يكى از منابع مهم براى دستيابى به ديدگاه‌هاى اصولى آخوند خراسانى است. وى در كتاب مشهور خود «كفاية الأصول»، بسيارى از آراء خود را به صورت رمز و اشاره بيان كرده و براى شرح و توضيح نظريات ايشان بسيارى از علما به اين كتاب مراجعه مى‌كنند، چرا كه ايشان در اين كتاب با عباراتى وافى و روشن بسيارى از نظريات خود را شرح داده است.
انگيزه نگارش
آخوند خراسانى در مقدمه كتاب انگيزه خود را از نگارش اين كتاب اين گونه بيان مى‌فرمايد: إني بينما أراجع هذه الدرر البهية، و أطالع تلك الغرر السنية، التى صنفها علامة الآفاق و أستاذ الكل على الإطلاق، عماد الملة و الدين و مروج شريعة سيد المرسلين و تاج الفقهاء و المجتهدين من القدماء و المتأخرين، فخر المحققين و افتخار المدققين، الورع التقي، الصفي النقي، علم الهدى، أستاذنا و مولينا و آية الله في الورى، الحاج شيخ مرتضى الأنصاري، تغمده الله بغفرانه و أسكنه فسيح جنانه، سنح بخاطري الفاتر، أن أعلق عليه وجيزة لطيفة و تعليقة مشتملة على فوائد استفدتها من الأساتيذ، و عوائد ادخرتها من الأسانيد، و زوايد ظفرت عليها بالنظر الثاقب و الفكر الصائب، ليكون تذكرة لى و لمن راجعها من بعدى. و المرجو من الناظرين أن ينظروا إليها بعين اللطف و الإنصاف، و يتجنبوا التعصب و الإعتساف، و بالله أستعين إنه خير معين و عليه توكلت و إليه أنيب. يعنى: «هنگامى كه به كتاب رسائل، كه شامل مرواريدهاى ارزشمندى است، مراجعه نمودم و آن گوهرهاى گرانبها را مطالعه كردم ... تصميم گرفتم تعليقه‌اى كوتاه و لطيف بر آن بنگارم. تعليقه‌اى كه شامل فوائدى باشد كه از اساتيد خود بهره برده‌ام و يا با فكر و انديشه خود بر آن دست يافته‌ام، تا يادآورى باشد براى خودم و كسانى كه بعد از من به آن مراجعه مى‌كنند. از خوانندگان درخواست دارم با ديده لطف و انصاف به آن بنگرند و از روى تعصب و بدون تأمل بر آن ننگرند. از خداوند بزرگ نيز يارى مى‌خواهم كه او بهترين ياوران است و بر او توكل كرده و به سوى او انابه مى‌كنم.»
بخشهاى كتاب
كتاب «درر الفوائد» شامل تمام بخشهاى كتاب «رسائل» مى‌باشد و مباحث قطع، ظن، أصالة البرائة، استصحاب و تعادل و تراجيح را مورد نقد و بررسى قرار داده است. مؤلف در اين كتاب بعد از آوردن بخشى از كلام شيخ انصارى با عباراتى روشن و دقيق به شرح و تفسير آن و بيان ديدگاه‌هاى خود پرداخته است. حاشيه‌اى ديگر از مؤلف آخوند خراسانى حاشيه‌اى ديگر نيز بر فرائد الأصول شيخ انصارى دارد كه آنرا قبلا نگاشته و ظاهرا كتاب «درر الفوائد» تكميل شده آن است، چرا كه در بسيارى موارد اين دو حاشيه به هم شبيه هستند ولى در حاشيه جديد (درر الفوائد) نكات فراوانى علاوه بر حاشيه ديگر دارد. شيخ آقا بزرگ تهرانى در اين باره مى‌فرمايد: «الحاشية عليه (الرسائل)، لشيخنا المولى محمد كاظم بن المولى حسين الخراساني المتوفى بالنجف بين الطلوعين من يوم الثلثاء 20 ذي الحجة 1329 هي القديمة التي خرجت من المبيضة و هي تامة لكنها لم تطبع و هي أدق الحواشي عليه.» يعنى: «حاشيه بر رسائل نوشته شيخ ما ملا محمد كاظم خراسانى است ... اين كتاب تكميل شده همان حاشيه قديمى ايشان است و شامل تمام مباحث رسائل مى‌باشد ولى به چاپ نرسيده است. اين حاشيه دقيقترين حواشى است كه بر كتاب رسائل شيخ انصارى نگاشته شده است.»
نسخه‌هاى خطى
1 - نسخه‌اى در كتابخانه آستان قدس رضوى در مشهد مقدس. اين نسخه شامل مباحث قطع و ظن و تعادل و تراجيح از حاشيه قديمى است. 2 - نسخه‌اى در كتابخانه حرم حضرت معصومه سلام الله عليها در شهر مقدس قم. 3 - نسخه‌اى در كتابخانه مسجد اعظم در شهر مقدس قم. اين نسخه شامل مباحث استصحاب و تعادل و تراجيح از حاشيه جديد مى‌باشد. 4 - نسخه‌اى ديگر در كتابخانه مسجد اعظم در شهر مقدس قم. اين نسخه شامل مباحث قطع و ظن از حاشيه جديد است.
توضيحات: اين كتاب حاشيه آخوند بر رسائل است.
منابع
نرم افزار اصول فقه، مرکز نور.
