جمع و تالیف قرآن

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

جمع و تاليف قرآن به شكل كنونى , در يك زمان صورت نگرفته , بلكه به مرورزمان و به دست افراد و گـروه هـاى مختلف انجام شده است ترتيب , نظم و عدد آيات در هر سوره در زمان حيات پيامبر اكـرم (ص ) و با دستور آن بزرگ وار انجام شده وتوقيفى است و بايد آن را تعبدا پذيرفت , و به همان تـرتـيـب در هـر سوره تلاوت كردهر سوره با فرود آمدن ((بسم اللّه الرحمان الرحيم )) آغاز مى شد و آيـات به ترتيب نزول در آن ثبت مى گرديد, تا موقعى كه ((بسم اللّه )) ديگرى نازل مى شد و سوره ديگرى آغاز مى گرديد اين نظم طبيعى آيات بود گاهى اتفاق مى افتاد پيامبر اكرم (ص ) ـ بااشاره جـبـرئيل ـ دستور مى داد تا آيه اى بر خلاف نظم طبيعى در سوره ديگرى قرارداده شود, مانند آيه ((واتـقـوا يـومـا ترجعون فيه الى اللّه ثم توفى كل نفس ما كسبت و هم لايظلمون )) ـ كه گفته اند از آخرين آيات نازل شده است ـ پيامبر(ص ) دستورفرمود آن را بين آيات ربا و آيه دين , در سـوره بـقره آيه 281 ثبت كنند بنابراين ثبت آيات در سوره ها, چه با نظم طبيعى يا نظم دستورى , توقيفى است و با نظارت ودستور خود پيامبر اكرم (ص ) انجام گرفته است و بايد از آن پيروى نمود .

ولى درباره نظم و ترتيب سوره ها ميان اهل نظر اختلاف است سيد مرتضى علم الهدى و بسيارى از مـحـقـقـيـن و از مـعـاصـريـن آيـت اللّه خويى برآنند كه قرآن هم چنان كه هست , در زمان حيات پـيـامـبـر(ص ) شـكـل گـرفته است زيرا جماعتى قرآن را در آن عهد حافظ بوده اند و بسيار بعيد مـى نـمايد كه مساله اى با اين اهميت راپيامبر اكرم (ص ) رها كرده باشد تا پس از وى نظم و ترتيب داده شود.

ايـن نـظـر قـابـل قبول نيست , زيرا حافظ يا جامع قرآن بودن در آن عهد, دليل نمى شود كه ميان سـوره هـا تـرتيبى وجود داشته است و اگر كسى هر آن چه از قرآن كه تا آن روز نازل شده , حفظ و ضـبـط كـرده بـاشد, حافظ و جامع قرآن خواهد بودبنابراين لازمه حفظ همه قرآن ترتيب فعلى آن نـيـست اما اهميت اين مساله چندان روشن نيست , زيرا آن چه مهم است تكميل سوره ها و مستقل بـودن هـر سـوره از سوره ديگراست تا آيه هاى هر سوره با آيه هاى سوره هاى ديگر اشتباه نشود اين مـهـم در عـهـدپـيـامـبـر(ص ) صـورت گرفت اما ترتيب بين سوره ها تا هنگام پايان يافتن نزول قـرآن امـكـان نداشت , زيرا پيامبر اكرم (ص ) تا در حال حيات بود هر لحظه احتمال نزول سوره ها و آيه هايى مى رفت بنابراين طبيعى است كه پس از ياس از نزول قرآن , كه به پايان يافتن حيات پيامبر وابسته بود, سوره هاى قرآن قابل نظم و ترتيب خواهد بود.

بـر ايـن اسـاس , بـيـش تـر مـحققين و تاريخ نويسان برآنند كه جمع و ترتيب سوره هاپس از وفات پـيـامـبـر(ص ) بـراى نـخستين بار بر دست على اميرمؤمنان (ع ) سپس زيدبن ثابت و ديگر صحابه بزرگ وار انجام گرفت و در مجموع شايد بتوان گفت كه عمل جمع قرآن به دست صحابه , پس از رحلت پيامبر(ص ) از امور مسلم تاريخ است .

عـلـى (ع ) نخستين كسى بود كه پس از وفات پيامبر(ص ) به جمع قرآن مشغول گرديد بر حسب روايـات , مـدت شـش مـاه در مـنـزل نـشست و اين كار را به انجام رساندابن نديم گويد: ((اولين مـصـحفى كه گردآورى شد مصحف على بود و اين مصحف نزد آل جعفر بود)) سپس مى گويد: ((مـصـحفى را ديدم نزد ابو يعلى حمزه حسنى كه با خط على بود و چند صفحه از آن افتاده بود و فـرزنـدان حـسـن بـن على آن را به ميراث گرفته بودند)) محمدبن سيرين از عكرمه نقل مـى كـنـد: ((درابـتـداى خـلافت ابوبكر, على در خانه نشست و قرآن را جمع آورى كرد)) گويد: ((ازعـكـرمـه پـرسيدم : آيا ترتيب و نظم آن مانند ديگر مصاحف بود؟

آيا رعايت ترتيب نزول در آن شـده بـود؟

گـفت : اگر جن و انس گرد آيند و بخواهند مانند على قرآن راگردآورند, نخواهند تـوانـسـت )) ابـن سـيـريـن مـى گـويد: ((هرچه دنبال كردم تا برآن مصحف دست يابم , ميسورم نـگـرديـد)) ابـن جزى كلبى گويد: ((اگر مصحف على يافت مى شد, هرآينه در آن علم فراوان يافت مى گرديد)) .

منابع

• محمد هادی معرفت، علوم قرآنی، قم: موسسه فرهنگی التمهید، ص 52.