مخزن العرفان در تفسیر قرآن (کتاب)
تفسیر مخزن العرفان از خانم نصرت امین (۱۳۶۲-۱۲۶۵ ش) بانوی مجتهده معروف اصفهانی که با گرایش عرفانی و اخلاقی به تفسیر آیات پرداخته است. این تفسیر، از جمله تفاسیر جامع قرآن است و در 15 مجلد به چاپ رسیده است.
محتویات
مؤلف
بانو نصرت اصفهانى (م 1403 ق) از نوادر دانشمندان زن مسلمان در عصر حاضر است كه به درجه اجتهاد رسید. در رشته علوم معقول مرتبه بالایى را كسب نمود و در میان علما از منزلت خاصى برخوردار بود. وى در خانواده اى ثروتمند به دنیا آمد و از همان آغاز كودكى، راه تحصیل علم و كمال را در پیش گرفت و به علوم اسلامى روى آورد.
او افزون بر علوم رایج حوزه ها به علم هیئت، حكمت و فلسفه نیز مشغول گردید و در زمینه فلسفه به تألیفاتى نیز دست زد. از نامبرده آثار و تألیفاتى بر جاى مانده كه عموماً در زمینه مسائل اعتقادى، اخلاقى، حدیثى و تفسیرى است.
مقدمه تفسیر
این تفسیر در آغاز، داراى مقدمه اى است كه در آن انگیزه تألیف، فضیلت قرآن، مسئله تفسیر به رأى، ذو مراتب بودن تفسیر و برخى دیگر از مباحث علوم قرآنى اشاره شده است.
شیوه تفسیر
شیوه بیان مسائل در این تفسیر چنین است كه مؤلف در آغاز، ترجمه دسته اى از آیات را آورده آنگاه وارد تفسیر آنها مى گردد و با بیان ساده و قابل فهم پیام قرآن را تشریح مى كند. نویسنده، گاه به كلمات ملاصدرا و برخى از فلاسفه و عرفا هم اشاره مى كند.
مؤلف چون با شبهات كلامى آشنا بوده، تفسیر وى جنبه استدلالى یافته است. بر این اساس، وى گاهى شبهه اى را مطرح مى كند و پاسخ آن را بازگو مى كند.
روح حاكم و جنبه قوى در تفسير مخزن العرفان بعد اخلاقى، درس سير و سلوك و تربيت نفوس است كه رنگ اخلاقى و تربيتى، اين تفسير را از ديگر زمينه‌هاى آن قوى‌تر ساخته است. اهتمام مفسّر در تربيت نفس انسانى و دور كردن آن از ظواهر فريبنده و ماديات و نزديك كردن به ذات حق تعالى است.
این تفسیر محصول تدریس ایشان در شهر اصفهان در جمع بانوان بسیاری بوده است.
بهره گيرى از تفاسير
مجتهده امين در تفسير خود از تفاسير شيعه و سنّى بهره برده و كلام آنها را ذكر كرده است از قبيل: تفسير قرآن حكيم( صدر المتألهين)، مجمع البيان( طبرسى)، تفسير على بن ابراهيم قمى، روض الجنان و روح الجنان( ابو الفتوح رازى)، تفسير عياشى، كشف الاسرار( ميبدى)، منهج الصادقين( مولا فتح اللّه كاشانى)، الميزان( علامه طباطبايى)، البرهان( بحرانى)، جواهر( طنطاوى)، روح البيان( آلوسى)، انوار التنزيل و اسرار التأويل( بيضاوى) و در المنثور( سيوطى). در لابلاى گفتارش از مفسران صحابه و تابعين چون ابن عباس، ابن مسعود و عكرمه نيز بهره جسته است.
در برخى موارد، مفسر بدون ذكر نام عالم يا مفسرى با گفتن« بعضى از علماى تفسير يا برخى از عرفا يا يكى از عرفا گفته اند». مطلبى را بيان مى‌كند. بر ما معلوم نيست كه اين افراد چه كسانى هستند, و يا شايد از تراوشات عقلى و مغزى و روحى خود ايشان باشد، لكن اين بانوى بزرگ ترجيح داده كه مطلب را اين گونه ادا كند و نخواسته اسم خويش را در رديف نام مفسران و عرفاى بزرگ قرار دهد.
بهره گيرى از روايات
مفسر در بيان برخى مطالب از احاديث استفاده كرده و از راويان خاص و عام، حديث نقل كرده و بيشتر از كتب حديثى مانند: كافى، بحار الانوار و عيون اخبار الرضا روايت ذكر كرده است.
وضعیت نشر
- در سال 1353 ش به همت كتابفروشى ثقفى با قطع وزیرى چاپ شده است.
- در سال 1361 ش توسط "نهضت زنان مسلمان"
- وپس از آن در چندین نوبت من جمله در سالهای 1375 ش و ۱۳۸۹. توسط نشر گلبهار اصفهان به چاپ رسیده است .
منابع
- محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی.
- علی اسعدی، تفسیر مخزن العرفان، سروش وحی، شهریور 1383، شماره 13
- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع التفاسیر، بخش کتابشناسی، معرفی تفسیر مخزن العرفان
