نظام الحكومة النبوية (کتاب)
کتاب "نظام الحکومة النبویة" یا همان "التراتیب الاداریة" تألیف عبدالحی کتانی، از جمله آثارى است که در زمینه پیوند دین و سیاست در اسلام نگاشته شده است.
محتوای کتاب
نویسنده در مقدمه جامع و مفصل خود، بحث را با یگانگى دین و سیاست در اسلام آغاز کرده، از همان ابتدا تأکید مى‌کند که در سیره نبوى تمامى آنچه که مى‌توان از آنها به عنوان اجزاى حکومت یاد کرد به اجمال یا تفصیل وجود دارد، هر چند مورد غفلت کسانى قرار گرفته که به گردآورى مسائل حکومتى از دوره خلفاى اموى و عباسى اشتغال داشته‌اند. وى کسانى را که ادعا کرده‌اند این قبیل مسائل در آن عهد و روزگار نبوده، متهم کرده که به خواندن برخى از کتابهاى سیره متأخران اکتفا کرده و به منابع کهن توجه نکرده‌اند.
وى همچنین برخى نوشته‌هاى دوران معاصر درباره تمدن اسلامى را متهم کرده که به مواد و نصوص تمدنى موجود در عهد رسول خدا (صلی الله علیه وآله) توجه نکرده و صرفا به بیان آنچه از دوره خلفاى اموى و عباسى بوده، پرداخته‌اند. کتّانى سعى دارد نشان دهد که ریشه‌هاى تمدن اسلامى در خود سیره نبوى بوده و بسیارى از مسائل که بعدها رشد و بالندگى یافته، ریشه در فرهنگ نبوى داشته است.
نویسنده براى نشان دادن معناى حکومت نبوى، بر سخنان علماى گذشته درباره امامت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله)، کیفیت تصرف او در امور هم‌زمان با مقام نبوت مرورى دارد که نقل‌هایى بدیع و قابل ملاحظه درباره مفهوم رهبرى و امامت در فرهنگ اسلامى است. مؤلف مواد این کتاب را ابتدا بر اساس کتابهاى حدیثى شش‌گانه اهل سنت (صحاح سته)، سپس شروح آنها و نیز دیگر آثار حدیثى که در اطراف آن آثار نوشته شده، برگرفته است. وی پس از شرح کتابهاى حدیثى و شروح آنها و نیز آثار موجود در سیره نبوى، که در این کتاب از آنها بهره برده است، شرحى از کتابهاى طبقات و تراجم به دست مى‌دهد که در رأس آنها کتاب طبقات ابن سعد است.
انگیزه تألیف
کتّانى تأکید مى‌کند سبب تألیف کتاب آن است که همه آنچه مربوط به نظامات زندگى و حکومتى و ادارى بوده و در روزگار تأسیس تمدن اسلامى نبوى در مدینه وجود داشته، از دل متون تاریخ و سیره استخراج شده و در دسترس قرار گیرد تا فرزندان این امت بدانند که این پیامبر عربى، ملتها را با تمدن آشنا کرد و مبانى عمران و آبادانى را میان آنان بسط داد و نظامات زندگى را به آنان آموخت.
منابع کتاب
کتابى که مبناى اصلى تألیف کتاب کتّانى شده، کتابى است از ابوالحسن على بن محمد، معروف به خزاعى تلمسانى (م، ۷۸۹ ق) به نام "تخریج الدلالات السمعیة على ما کان فی عهد رسول اللّه(ص) من الحِرَف و الصنائع و العمالات الشرعیة". کتّانى مى‌گوید: بیشترین اعتماد من در تألیف این اثر، بر همین کتاب است. من تلاش کردم که آن را مبنا قرار داده و مطالبى را که یافته‌ام به آن ضمیمه کنم. کتانى شرحى از این کتاب و نیز گزارشى تفصیلى از زندگى مؤلف آن به دست داده و شرح کاملى براى او نوشته است. وی همچنین فهرست کاملى را که خزاعى براى کتابش آورده و مطالب را در ده بخش دسته بندى کرده در این مقدمه آورده و آن را مبناى کار خود در "التراتیب" قرار داده است. وى پس از هر نقل از کتاب خزاعى، در بخش مربوط به آن استداراکات و اضافات خود را از منابع متعددى که در اختیار داشته آورده است.
ترجمه کتاب
ترجمه فارسى این کتاب با عنوان "نظام ادارى مسلمانان در صدر اسلام" توسط انتشارات سمت منتشر شده است.
منبع
ویکی نور
