الاعلام (کتاب)
 | |
| نویسنده | خیرالدین الزركلی |
| موضوع | کتابشناسی و سرگذشتنامه ها |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 11 |
|
| |
كتاب «الأعلام» كه نام كامل آن «قاموس تراجم لأشهر الرّجال والنساء من العَرَب والمُستعربين والمُستشرقين» است، به زبان عربي و نوشته خيرالدين زِرِكلي (1310-1396 ق)، روزنامه‌نگار و نويسنده لبنانی می‌باشد.
معرفی کتاب
«الاعلام» معروف‌ترين اثر زِرِكلي است. وی در مقدمه کتاب متذكر شده چون گنجينه كتابخانه‌هاي عربي فاقد كتابي مشتمل بر شرح احوال مشاهير مردان و زنان عرب، مستعرب و مستشرق بود، سعي در خلق اثري جامع داشت تا به ضبط نام اين دسته از افراد، كه سخني از آنان در تاريخ از قديم تا زمان تأليف آمده، مبادرت كند.
مؤلف سعي در تلخيص ارائه مطالب داشته و به جهت اجتناب از تحولات حوادث جاري به معاصرين زنده نپرداخته است.
متن کتاب از گونه فرهنگ زندگينامه‌ها در مراجع تلقي شده و چارچوب گزينش صاحب ترجمه در اثر مشتمل است بر افرادي كه داراي منصب خلافت، امارت، وزارت و قضاوت بوده، كه اثري درخور داشته‌اند، يا صاحب رياست مذهبي، فن و حرفه‌اي بوده، يا در شعر جايگاهي احراز كرده و اسمي از وي در كتب نقل است، يا روايت بسيار از او نقل شده و داراي اصل و نسب بوده، يا ضرب‌المثل به او منتسب كنند. به طور كلي، آن چنان كه در مقدمه اثر آورده، ضابطه كلي گزينش صاحب ترجمه آن است كه نام او بر زبان‌ها بوده و از وي سراغ بسيار گيرند.
تدوين متن بر اساس نام كوچك و سپس اسم پدر ملاك بوده، و در موارد مشابه كه نام و نام پدر يكسان باشد، تاريخ وفات مبناي اولويت قرار گرفته است.
مهم‌ترين ويژگي «الاعلام» عبارت است از ارجاع شهرت يا لقب صاحب ترجمه به اسم كوچك او كه شرح حال در ذيل آن ذكر شده است. بر اين قرار، در اين اثر به رفع اين نقيصه كه اعلام نه بر حسب شهرت و كنيه، بلكه بر حسب نام كوچك مرتب شده، پرداخته و ابداع نويني را در سرگذشتنامه‌هاي عربي در اوايل قرن بيستم ظاهر مي‌سازد.
ويژگي ديگر اثر اين كه، گاه اسم اشهر اشخاص بدون رعايت نظم الفبايي در بالاي نام كوچك آنها و با حروف درشت‌تر از متن آمده است. همچنين در تنظيم عناوين، كلمات "اب"، "ام"، "ابن"، "بنت" و از اين قبيل را در مداخل حذف كرده و مستقيما به اسامي خاص افراد ارجاع مي‌دهد.
در ذيل هر مدخل، تاريخ تولد و وفات به هجري و ميلادي، شهرت، نسبت، كنيه، لقب، شرح كوتاهي از صاحب عنوان و مجموعه آثار وي ارائه مي‌شود. در نهايت مآخذ مورد استفاده براي هر مدخل ذكر شده است.
کتب مرتبط
براي «الاعلام» ذيل و تكمله‌هاي چندي به رشته تحرير درآمده كه از آن جمله است:
- تتمة الاعلام، بآخره مستدرك يحتوي علي تراجم و اضافات و توثيقات جديده، از محمد خير رمضان يوسف، در دو جلد.
- ذيل الاعلام، قاموس تراجم لأشهر الرّجال والنساء ...، از احمد العلاونه، در يك جلد.
- اتمام الاعلام، ذيل لكتاب الاعلام لخيرالدين الزركلي، از محمدرياض المالح، در يك جلد.
منابع
- دائرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی، مدخل "الاعلام" از صمد اسماعيل‌زاده، بازیابی: 1 مرداد 1392.
