محمدتقی ادیب نیشابوری

محمدتقی ادیب نیشابوری (۱۳۹۶-۱۳۱۵ ق)، شاعر و ادیب شیعه در قرن ۱۴ قمری است. او در رشته های ادبیات عرب، منطق، فلسفه، ریاضیات، اصول، فقه، رجال حدیث و تفسیر و طب متبحر بود. او نزدیک به شصت سال صاحب حوزه ی تدریس بود و شاگردان بسیاری تربت کرد. از آثار وی: «گوهر دانش»؛ «تاریخ ادبیات عرب»؛ «البدایة و النهایة»؛ «تابش جان و بینش روان»؛ «حدیث جان و جانان»؛ «تاریخ ادبیات ایران». محمدتقی معروف به (ادیب نیشابوری) از ادباء و اساتید ادبیات و دانشمندان عالیمقام معاصر و در فنون ادبیه تالی و ثانی استادش مرحوم عبدالجواد ادیب نیشابوری بود.

تحصیل

شیخ محمد تقی ادیب نیشابوری، مشهور به ادیب دوم، در سال ۱۳۱۵ قمری (۱۲۷۴ ش) در یکی از روستاهای عشق آباد نیشابور پا به جهان نهاد. پدرش اسد الله نام داشت و از دانش بی بهره نبود.

محمدتقی نزد پدر خواندن و نوشتن را فراگرفت و در ۱۸ سالگی به دستور پدر عازم مشهد شد و نزد دایی خود حاج شیخ محمد کدکنی (متوفی ۱۳۵۷ ق) مقدمات را فراگرفت و در اواخر سال ۱۳۳۳ ق. وارد حوزه درس میرزا عبدالجواد ادیب نیشابوری گردید.

شیخ محمدتقی از محضر میرزا عبدالجواد، کمال استفاده را برد و در آموختن ادبیات عرب، فارسی، منطق، فلسفه، ریاضیات، تفسیر، حدیث، رجال، فقه، اصول، طب، علوم غریبه و علوم جدید رنجها کشید. وی در کسب این دانشها به جز میرزا عبدالجواد، از محضر اساتید دیگر از جمله آقا میرزا عسکری مشهور به آقابزرگ حکیم (متوفی ۱۳۵۵ ق)، شیخ حسن برسی (متوفی ۱۳۴۰ ق)، شیخ اسد الله یزدی (متوفی ۱۳۵۰ ق)، میرزا باقر مدرس رضوی (متوفی ۱۳۴۳ ق)، آقا سید جعفر شهرستانی، قوام الحکما، مشیر الاطباء، و حکیم فاضل خراسانی بهره برد.

تدریس

ادیب نیشابوری متون ادبی، منطقی و اصولی، از جمله سیوطی، مغنی، شرح مطول، شرح نظام، حاشیه ملا عبدالله، معالم، مقامات حریری، عروض و قافیه را در مدرسه های خیراتخان، سلیمانیه، میرزا جعفر، مسجد ترکها، مسجد گوهرشاد و در سال ۱۳۲۵ ش، چند ماهی در آموزش و پرورش تدریس کرد. او همیشه زودتر از دیگران در جایی، بالای حجره چهارزانو می نشست و درس را شروع می کرد.

در سال ۱۳۴۱ ش. با پیشنهاد سید جلال الدین تهرانی، استاندار و نایب التولیه وقت آستان قدس، عنوان مدرسی آستان قدس را پذیرفت و در آرامگاه شیخ بهایی به تدریس پرداخت و این امر هفت سال ادامه یافت تا این که در زمستان ۱۳۴۸ پایش آسیب دید و از آن پس تا زمان ارتحال در منزل تدریس می نمود.

او در ۲۱ آذر ۱۳۵۵ ش. (بیستم ذی الحجه ۱۳۹۶ ق)، در ۸۱ سالگی بدرود حیات گفت و در زاویه غربی صحن عتیق حرم مطهر رضوی مدفون گردید.

ادیب انسانی آزاده و عارف مسلک بود و نسبت به امور دنیوی، مقامات و شخصیتها بی اعتنا بود و مناعت طبع داشت و از تملق و ریا دوری می جست.

آثار و تألیفات

او آثار علمی و ادبی زیادی از خود بر جای گذاشت. گوهر تابنده، آیین نامه، ستایش نامه، طریقت نامه، حدیث جان و جانان، رساله یعقوبیه، مجمع راز، فیروز جاوید، آسایش نامه، تاریخ ادبیات عرب، تاریخ ادبیات ایران، تابش جان و بینش روان، البدایه و النهایه، گوهر مراد، رساله قافیه و آرایش سخن در شمار آثار ماندگار ادیب هستند.