میرزا باقر قاضی طباطبایی

آیت اللّه میرزا باقر قاضی طباطبایی ( -1285 ق)

َ َ خاندان: آیت اللّه حاج میرزاباقرقاضی طباطبایی از مفاخر علمای امامیه و از مراجع خطه عالم پرور آذربایجان بود. خاندان قاضی طباطبایی که از گذشته های دور از سرزمین وحی به کشور پهناور ایران هجرت نموده اند، هماره مهد دانش و تقوا و ملجأ و پناهگاه اهل ایمان و دوست داران اهل بیت علیهم السلام بوده اند.

َ ولادت و تحصیلات: حاج میرزاباقر در محرم سال 1285 قمری در شهر تبریز دیده به جهان گشود. وی از کودکی به علوم دینی علاقه داشت و تحصیلات مقدماتی و سطح را در تبریز از محضر اساتید معروف آن زمان فرا گرفت.

َ به سوی عتبات: مرحوم قاضی در 28 سالگی راهی عتبات عالیات گردید. وی ابتدا در حوزه درسی میرزای بزرگ، آیت اللّه العظمی سید محمدحسن شیرازی در سامرا حضور یافت و از محضر علمی آن مرجع بزرگ شیعه بهره برد. سپس عازم نجف اشرف گردید و سال ها از محضر اساتید فرزانه در فقه و اصول و اخلاق و عرفان استفاده کرد. پس از شش سال اقامت در نجف، به خاطر پیش آمدی به تبریز مراجعت کرد و بعد از یک توقف سه ساله دوباره توفیق تشرف به عتبات شامل حالش گردید و در محفل علمی و نورانی اعاظم حوزه نجف حضور یافت.

َ بازگشت به تبریز: این عالم ربانی پس از آن که خود استاد و دانشمندی جامع گردید، در سال 1324 قمری به زادگاهش تبریز مراجعت کرد. ایشان در طول اقامت خود در تبریز به تدریس و تربیت طلاب پرداخت و خدمات دینی و اجتماعی فراوانی انجام داد.

اساتید: حضرات آیات میرزا محمدحسن شیرازی، میرزا حبیب اللّه رشتی، ملامحمدکاظم خراسانی، محمدفاضل شربیانی، ملاحسینقلی همدانی و....

َ آثار: رساله در تهذیب نفس، رساله در قدرت و علم الهی، حاشیه بر ریاض المسائل، الخیارات و اقسامها، الدررالغرویه فی الفوائد العلمیه، حاشیه ی رسائل شیخ مرتضی انصاری، حاشیه ی فُصول الاصول و....

َ خصوصیات اخلاقی: مرحوم میرزاباقر قاضی طباطبایی، جامع علم و تقوا و مورد تأیید و تکریم علما و عموم مردم بود. ایشان از تربیت یافتگان مکتب استاد اخلاق، جناب آخوند ملاحسینقلی همدانی قدس سره بود و مراتب والایی از خودسازی و تهذیب نفس را طی کرده بود. تواضع، تقوا، مردم داری و حلم و بزرگواری از خصوصیات بارز آن عالم ربانی بود. میرزا محمدعلی مدرس تبریزی؛ صاحب کتاب »ریحانت الادب« که معاصر مرحوم قاضی بود، نوشته است: »حاج میرزا باقر قاضی... از اکابر علمای امامیه عصر حاضر ما می باشد که مراتب سامیه علمیه را با محاسن علم توأم داشت. در اخلاق فاضله کم نظیر و گوی سبقت از دیگران ربوده بود. در نزد عموم طبقات مردم، بسیار محترم و در حدود چهل سال با کمال احترام و عزت و ورع و تقوا و شهامت مشغول انجام همه گونه وظایف علمیه دینیه تدریس و رفع مکروهات ملهوفین بود. تا آخرین لحظه زندگانی خویش، حبه و دیناری از وجوهات شرعیه صرف نکرد و با آن همه مراتب سامیه، بسیار حلیم و متواضع بود. از خودستایی، امتناع أکید داشت و اصلاً حرفی راجع به فضل و کمال و تألیفات خود، به زبان نمی آورد.«

َ فعالیت های سیاسی: مرحوم قاضی در کنار رسیدگی به امور مذهبی و تربیت طلاب، به امور سیاسی نیز اهمیت می داد. ایشان از عالمان طراز اول منطقه بود و در مبارزه با ظلم و مسایل سیاسی منطقه، نقش آفرین بود. وی فعالیت های سیاسی خود را از دوران مشروطیت، آغاز کرد و با آغاز حکومت قلدرمآبانه رضاخان نیز ادامه داد.

َ در تبعیدگاه: با شروع حکومت رضاخان و اجرای سیاست های ضددینی اربابانش، عالمان آذربایجان به مخالفت پرداختند که در نتیجه به تبعید شخصیت های مهم روحانی از منطقه انجامید و آیت اللّه قاضی به تهران تبعید گردید. هنگامی که ایشان در تبعید به سر می برد؛ به دستور شهردار وقت تبریز، خانه اش تخریب و ویران گردید! در آن هنگام که آیت اللّه قاضی در تهران به سر می برد، وزیر دربار پهلوی، »تیمورتاش« به دیدن ایشان رفت و اصرار داشت تا ایشان را به دیدار رضاخان ببرد، اما ایشان هرگز حاضر به این دیدار نشده و می فرمود: »این بدبخت واقعاً استقلال ندارد؛ هر چه ارباب هایش دستور دهند عملی خواهد کرد. حالا چه فایده دارد من ملاقات کنم و نصایحی بکنم...«. از دیگر فعالیت های مبارزاتی ایشان، برخورد با فرقه دموکرات بود که نقشه تجزیه آذربایجان را بر سر داشتند.

َ تألیفات: مرحوم قاضی در عرصه تحقیق و نگارش نیز بسیار موفق بود و هرگز فعالیت های سیاسی و اجتماعی، او را از پژوهش و تحقیق باز نداشت. ایشان در زمینه های فقه، اصول، تفسیر، کلام و اخلاق آثار ارزشمندی از خود به یادگار گذاشت، که متأسفانه به زیور چاپ آراسته نگردید. البته یکی از بهترین یادگارهای ایشان فرزند شهیدش آیت اللّه مجاهد سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی -اعلی اللّه مقامه- است که در سال 1358 شمسی به عنوان اولین شهید محراب بعد از پیروزی انقلاب اسلامی توسط منافقان کوردل در تبریز ترور شد و به شهادت رسید.

َ وفات: سرانجام این عالم برجسته و فاضل وارسته، پس از یک عمر تحصیل و تهذیب و تبلیغ و بیان احکام دین، در 10 رجب سال 1366 در 81 سالگی دعوت حق را لبیک گفته و به دیار باقی شتافت. با انتشار خبر رحلت ایشان؛ در آذربایجان، به ویژه تبریز تعطیل عمومی اعلام شد و مردم عزادار و سیاه پوش شدند. مجله »عرفان« آن روز چنین نوشت: »علامه حجت الاسلام، مصلح بزرگ میرزا باقر مجتهد طباطبایی، رئیس خاندان مشهور طباطباییان تبریز که به راستی یکی از مصلحان علما و مجتهدین شیعه بود، درگذشت...«. پیکر مطهر آن عالم ربانی پس از تشییع باشکوه به قم انتقال یافت و در جوار مرقد با صفای کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه (س) در قبرستان بیات، مقابل پل آهنچی به خاک سپرده شد.

منابع

مجله افق حوزه، 9 تیرماه 1389، شماره 275.