زینب بنت خزیمه
زینب دختر خزیمه بن حارث بن عبدالله هلالیه،[۱] پنجمین همسر از همسران پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به لحاظ ترتیب زمانی و از جمله پنج زن قریشی ایشان محسوب می‌شود. از زندگی و احوالات این بانوی گرامی اطلاع چندانی در دست نداریم؛ چرا که گویا کوتاهی عمرش و کمی اقامتش در بیت نبی اکرم صلی الله علیه و آله موجب شد که مورخان و نویسندگان کتب سیره در ترجمان زندگی‌اش سکوت کنند و حتی عده‌ای را بر آن داشت که از ذکر نامش غفلت کنند. تقریباً عمده اطلاعاتمان از ایشان در انفاق او به یتیمان و بینوایان و همچنین ازدواجش با رسول خدا صلی الله علیه و آله خلاصه می‌شود.
محتویات
نسب کامل ایشان
از لحاظ نسب ام‌المؤمنین زینب بنت خزیمه، بین نسب‌شناسان اختلافی در نسب پدری ایشان نیست؛ چرا که تقریباً همه مورخین و علمای علم نسب بر این نکته اتفاق دارند که نسب کامل ایشان زینب بنت خزیمة بن حارث بن عبدالله بن عمرو بن عبدمناف بن هلال بن عامر بن صعصعه عامری می‌باشد.[۲]
اما از جهت نسب مادری بسیاری از مصادر ذکری از نسبش نکرده‌اند. ابن‌عبدالبر از قول ابی‌الحسن جرجانی نسّابه او را خواهر میمونه بنت حارث همسر مکرمه رسول خدا صلی الله علیه و آله معرفی کرده، سپس می‌افزاید: «این مطلب را از کسی غیر از ایشان ندیدم».[۳]
ابن حبیب بغدادی نیز برادران و خواهران مادری ایشان را چنین برمی‌شمارد: ام‌الفضل لبابه کبری بنت حارث همسر عباس عموی پیامبر صلی الله علیه و آله مادر ابن‌عباس و لبابه صغری همسر ولید بن مغیره، مادر خالد بن ولید و عزة بنت حارث. سپس به ذکر نام خواهران مادری زینب بنت خزیمه پرداخته، چنین برمی‌شمارد: میمونه بنت حارث، اسماء بنت عمیس همسر جعفر بن ابیطالب و سلامه (سلمی) بنت عمیس همسر حمزه بن عبدالمطلب.[۴]
زینب بنت خزیمه ام‌المساکین
زینب بنت خزیمه را بخاطر عطوفت و مهربانی با مساکین و فقرا ام‌المساکین (مادر بیچارگان) لقبش دادند.[۵] او به روزگار جاهلی نیز به همین لقب شهره بوده است.[۶] بین مورخان در این که زینب قبل از ازدواج با حضرت همسر کدامین صحابی رسول خدا صلی الله علیه و آله بود اختلاف است؛ اما بنا به قول مشهور او همسر طفیل بن حارث بن مطلب بن عبدمناف بود اما از طفیل طلاق گرفت و به عقد برادر طفیل، عبیدة بن حارث درآمد.[۷]
عبیده در غزوه بدر زخمی شد و در سن شصت و چهار سالگی در صفراء جان داد.[۸] البته اقوال دیگری نیز در این زمینه وجود دارد که آوردن آنها در اینجا خالی از وجه نیست؛ در برخی از منابع آمده که ام‌المؤمنین زینب در ابتدا به همسری جهم بن عمرو بن حارث پسرعموی عبیده بن حارث درآمد.[۹] اما گویا کار به جدایی کشیده و آن بانو با عبیده ازدواج کرده است. در برخی از منابع هم زینب همسر عبدالله بن جحش معرفی شده است، عبدالله در غزوه احد به شهادت رسید.[۱۰]
ازدواج با رسول خدا صلی الله علیه و آله
پس از شهادت شوهرش، رسول خدا صلی الله علیه و آله از او خواستگاری کرد او اختیار کار خویش را به خود حضرت سپرد؛[۱۱] پس پیامبر صلی الله علیه و آله گواهانی را فراخواندند[۱۲] و او را با مهریه دوازده و نیم اوقیه[۱۳] و به نقلی چهارصد درهم نقره به همسری خود درآورد.[۱۴] گفته شده قبیصة بن عمرو هلالی او را به عقد رسول خدا صلی الله علیه و آله درآورد.[۱۵]
به نقلی دیگر، حضرت ابواسید بن علی بن مالک انصاری را به سوی زنی از بنی‌عامر بن صعصعه فرستاد تا زینب را برایش خواستگاری کند حضرت قبلاً زینب را ندیده بود پس ابواسید زینب را به عقد حضرت درآورد.[۱۶]
این ازدواج بیست روز پس از ازدواج رسول خدا صلی الله علیه و آله با حفصه بنت عمر بن خطاب[۱۷] در ماه رمضان سال سوم هجری در سی و یکمین ماه هجرت صورت گرفت؛[۱۸] اما ابن‌عبدالبر اندلسی بر این باور است که ازدواج رسول خدا صلی الله علیه و آله با زینب بنت خزیمه در تاریخی غیر از این صورت گرفته است او وقوع این ازدواج را هفت سال بعد از وفات خدیجه سلام الله علیها می‌داند.[۱۹]
وفات
درباره وفاتش نیز همچون حوادث دوران حیاتش بین مورخین اختلاف است. عده‌ای وفات ایشان را هشت ماه پس از ازدواج ایشان با رسول خدا صلی الله علیه و آله و در ربیع الثانی سال چهارم هجری دانسته‌اند،[۲۰] (آخرین روز ربیع الثانی[۲۱])برخی دیگر هم بر این باورند؛ که ایشان دو یا سه ماه بیشتر نزد پیامبر صلی الله علیه و آله نماند.[۲۲]
ام‌المؤمنین زینب بنت خزیمه در جوانی در سن سی سالگی در مدینه وفات کرد.[۲۳] پیامبر صلی الله علیه و آله خود بر پیکر او نماز گزارد و او در بقیع به خاک سپرد.[۲۴] گذشته از این که او و خدیجه سلام الله علیها تنها زنان پیامبر صلی الله علیه و آله بودند که در زمان حیات پیامبر صلی الله علیه و آله از دنیا رفتند مورخان او را نخستین کس از همسران رسول خدا می‌دانند که در مدینه درگذشته است. پیامبر صلی الله علیه و آله از او فرزندی نداشت.[۲۵]
مطلب آخر این‌که زینب بنت خزیمه را می‌توان جزء معدود همسران رسول خدا صلی الله علیه و آله برشمرد که روایتی از او در کتب راویان و محدثین نقل نشده است.
پانویس
- ↑ ابن سعد؛ طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1990، ج8، ص91.
- ↑ ابن عبدالبر؛ الاستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجبل، چاپ اول، 1992، ج4، ص1853 و ابن حزم اندلسی؛ جمهرة انساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1418، ص274 و ابن هشام؛ السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بیتا، ج2، ص648.
- ↑ الاستیعاب، ج4، ص1853.
- ↑ ابن حبیب بغدادی؛ المحبر، تحقیق ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دارالافاق الجدیده، بیتا، ص106-109 و همچنین مسعودی؛ مروج الذهب، تحقیق اسعد داغر، قم، دارالهجرة، چاپ سوم، 1409، ص300 و نویری؛ نهایة الإرب فی فنون الأدب، قاهره، دارالکتب والوثائق القومیه، چاپ اول، 1423، ج18، ص178 و بلاذری؛ انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، 1996، ج1، ص429 و ذهبی؛ تاریخ اسلام و وفیات المشاهیر والأعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، 1993 ج2، ص255 و...
- ↑ ابن هشام؛ السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بیتا، ج2، ص648.
- ↑ طبقات الکبری، پیشین، ص91 و ابن جوزی؛ المنتظم، تحقیق محمد عبدالقادر عطاء و مصطفی عبدالقادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1992، ج3، ص161 و انساب الاشراف، پیشین، ص429.
- ↑ طبری؛ تاریخ طبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، 1967، ج2، ص545 والمنتظم، پیشین، ص161 و انساب الاشراف، پیشین، ص429 و طبقات الکبری، پیشین، ص91.
- ↑ انساب الاشراف، پیشین، ص429.
- ↑ السیرة النبویه، پیشین، ج2، ص648.
- ↑ بیهقی؛ سنن الکبری، دارالفکر، ج7، ص72 و عسقلانی، ابن حجر؛ الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1415، ج8، ص157.
- ↑ تاریخ طبری، پیشین، ج11، ص596 و ابن عساکر؛ تاریخ دمشق، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، 1415، ج3، ص206 و طبقات الکبری، پیشین، ص91.
- ↑ طبقات الکبری، پیشین، ص91.
- ↑ تاریخ طبری، پیشین، ج2، ص545 و طبقات الکبری، پیشین، ص91.
- ↑ السیرة النبویه، پیشین، ج2، ص648.
- ↑ السیرة النبویه، پیشین، ج2، ص648 و تاریخ طبری، پیشین، ج2، ص647.
- ↑ الاستیعاب، پیشین، ج4، ص1599 و اسدالغابه، ج5، ص14.
- ↑ ابن قتیبه؛ المعارف، تحقیق ثروت عکاشه، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، چاپ دوم، 1993، ص158 و بیهقی، ابوبکر؛ دلائل النبوه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1405، ج3، ص159.
- ↑ طبقات الکبری، پیشین، ص91 و ذهبی تاریخ اسلام، پیشین، ص255 و تاریخ دمشق، پیشین، ج3، ص206 و تاریخ طبری، پیشین، ج11، ص596.
- ↑ الاستیعاب، پیشین، ج1، ص46.
- ↑ نهایة الإرب، پیشین، ص178 و تاریخ طبری، پیشین، ج11، ص596 و طبقات الکبری، پیشین، ص91.
- ↑ المنتخب من ذيل المذيل، ص 26.
- ↑ ابن حجر؛ فتح الباری، دارالمعرفه، بیروت، چاپ دوم، ج1، ص324 و خلیفه بن خیاط؛ تاریخ خلیفه، تحقیق فواز، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1995، ص27.
- ↑ المنتظم، پیشین، ص210 و طبقات الکبری، پیشین، ص92.
- ↑ تاریخ طبری، پیشین، ج11، ص596 و طبقات الکبری، پیشین، ص91.
- ↑ بیهقی، ابوبکر؛ دلائل النبوه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1405، ج3، ص159.
منابع
- سید علی اكبر حسینی، زينب بنت خزيمه، دانشنامه پژوهه، تاریخ بازیابی: 12 مرداد 1392.
- تقویم تاریخ اسلام، موسسه تبیان
