حکم تأسیسی

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو

تعریف

حکم تأسیسی در برابر حکم امضایی حکمی را گویند که شارع مقدس آن را برای نخستین بار، بدون هیچ پیشینه‌ای نزد عرف و عقلا اختراع و تشریع کرده است و بدون هیچ سابقه ای نزد عرف و عقلا بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وحی شده است. مانند بسیاری از احکام پنجگانه تکلیفی همچون نماز، روزه و ارث و نیز احکام کیفری، همچون قطع انگشتان دست دزد.

بیشتر معاملات و عقود رایج در میان مردم، بلکه آن دسته حقوقی که مردم نسبت به یکدیگر دارند و قوام زندگی اجتماعی بر آنها است، مانند زوجیت و ملکیت از امور تأسیسی به شمار نمی‌آیند؛ برخلاف عبادات که شارع مقدس آنها را ابداع و اختراع کرده است؛ از این رو، همه عبادات تأسیسی‌اند.

به احکام تأسیسی، احکام «ابتدایی» نیز می گویند. در برابر آن، احکام امضایی وجود دارد که پیش از تشریع شارع، عرف و عقلا آن را معتبر دانسته یا وضع کرده و بدان عمل نموده اند، مانند روابودن بیع پیش از نزول آیه تحلیل. بر احکام شارع، اعم از تأسیسی و امضایی، «حق» اطلاق می شود.

تمایز حکم تأسیسی از حکم امضایی

تمایز حکم تأسیسی از حکم امضایی به این است که در حکم تأسیسی، شرایط، قلمرو و مفاد حکم، مستخرج از ادله شرعی است؛ در حالی که در حکم امضایی با رجوع به عرف و سیره عقلا و نحوه اجرای حکم توسط آنان در زمان امضای آن، می‌توان به مفاد و شرایط حکم دست یافت.

منابع

  • احکام تأسیسی (فقه)، ویکی علوم اسلامی تاریخ بازیابی: 1 مرداد 1392.
  • دانشنامه جهان اسلام، جلد6، مدخل "تأسیسی" از سید مسعود نوری. در دسترس در پایگاه دانشنامه جهان اسلام تاریخ بازیابی: 1 مرداد 1392.

پیوندهای مفید