صرفه
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
"صرَفَ" در لغت به معنی برگرداندن است، خواه برگرداندن مطلق باشد یا برگرداندن از حالی به حالی؛[۱] «...صَرَفَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لایَفْقَهُونَ»؛[۲] خداوند دلهایشان را (از حق) منصرف ساخته چرا که آنها، گروهی هستند که نمی‌فهمند.
چیزی را از حالی به حالی بدل کردن[۳] و برگردادن چیزی از صورت اولیه اش[۴]
صرفه در اصطلاح عبارتست از سلب قدرت از فرد، افراد و یا گروهی از جانب خداوند چنانچه قصد همانندآوری قرآن را داشته باشند به بیان دیگر دلیل عجز بشر از همانندآوری قرآن معجزه بودن یا فصاحت و بلاغت آن نیست بلکه اراده خداوند بر این تعلق گرفته که قدرت بشر را از آوردن همانند قرآن برحذر بدارد تا نتواند مثل و مانند قرآن را بیاورد.[۵]
محتویات
تبیین علمی واژه صرفه
صرفه عبارتست از این که قرآن، فراهم آمده از مجموعه کلمات و حروف، به نظم خاص و این نظم خاص هر قدر در رتبه عالی قرار داشته باشد به نفسه نمی تواند معجزه به شمار آید تا مردم از همانندآوری آن عاجز باشند،[۶] بلکه در صورتی معجزه می شود که خداوند قدرت دیگران را از ایشان سلب کند یا داعیه آنان را سلب کند یا علومی را که آنها می خواهند با قرآن معارضه نمایند از آنها بگیرد تا نتوانند همانند قرآن را بیاورند.[۷]
تاریخچه بحث صرفه
اصل فکر و اندیشه نظریه صرفه به "ابی الاسحاق ابراهیم النظام" (231 متوفی) نسبت داده شده است و این نسبت ادامه پیدا می کند تا این که قول به صرفه در این باب به صورت یک نظریه مطرح می شود، هر چند در اصل این نسبت که به "نظام" داده شده جای شک و تردید وجود دارد، به هر صورت در آن زمان قول به صرفه مشهور نبوده ولی اکثر متکلمین در مباحث صرفه، اوّل قول "نظام" و بعد از آن تعدادی افراد دیگر را مطرح می کنند و صورت تکاملی بحث را به "سید مرتضی" نسبت می دهند.[۸]
طرفداران نظریه صرفه در اعجاز قرآن
از جمله افرادی که نظریه صرفه را پذیرفته اند می توان به "شیخ مفید" اشاره کرد، ایشان در کتاب "اوائل المقالات" می گوید؛ جهت اعجاز قرآن قول به صرفه است، هر چند "علامه مجلسی" در "بحارالانوار" می گوید ایشان اخیراً از موضع خود برگشته اند.
"شیخ طوسی" نیز در اوائل، وقتی در شرح کتاب جُمل والعلم والعمل می پردازد، قول به صرفه را برمی‌گزیند،[۹] بعداً از این نظریه برمی گردد و در کتاب "اقتصاد دلیل اعجاز قرآن را فصاحت و نظم اسلوب آن می داند.[۱۰] جمال الدین خوانساری[۱۱] و... قایل به نظریه صرفه بوده اند.
اثبات تحدی قرآن و نظریه مخالفان
در مقابل قول به صرفه نظریه ای قرار دارد که قایل به اعجاز و دعوت به مبارزه طلبی قرآن می باشد، آنان برای اثبات تحدی قرآن و دعوت معارضین به مبارزه طلبی، ادعای تواتر می نمایند و می گویند: «تحدی و مبارزه طلبی قرآن با تواتر ثابت شده است».[۱۲]
ماهیت و ادعای خود قرآن نیز مؤید این مدعاست که معجزه بودن در خود قرآن خیلی به صورت واضح مطرح است، چنانچه می فرماید: «قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَىٰ أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَٰذَا الْقُرْآنِ لَا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا»؛[۱۳] بگو اگر انسانها و پریان (جن و انس) اتفاق کنند که همانند این قرآن را بیاورند، همانند آن را نخواهند آورد هر چند یکدیگر را (در این کار) کمک کنند.[۱۴]
اکثر متفکران مسلمان نیز دعوت به تحدی قرآن را تأیید نموده اند و قرآن را معجزه می دانند و در این مورد آنان عموماً به آیات تحدی استناد نموده اند.[۱۵]
بطلان نظریه صرفه
نظریه صرفه و ادعای بازگرداندن اعجاز قرآن به صرفه، مخالف متن آیات تحدی است.[۱۶]
افزون بر این، اساساً اگر اعجاز قرآن مربوط به سلب انگیزه یا توان آدمی باشد، هیچ گونه فضیلتی برای قرآن محسوب نمی شود و تحدّی به همانندآوری قرآن مفهوم نخواهد داشت، درست مانند آن که دست کسی را ببندند و در همین حال او را به مبارزه و دفاع از خود فراخوانند، طبیعی است که چنین دعوتی لغو است. اما دعوت به مبارزه طلبی قرآن لغو نیست زیرا نشان می دهد که این کلام از تأیید ویژه ای برخوردار است و هیچ فرد موحد باوری نمی کند که دعوت خدای حکیم به تحدی قرآن امری لغو تلقی شود.[۱۷]
پانویس
- ↑ قرشی، سید علی اکبر؛ قاموس قرآن؛ تهران: دارالکتب الإسلامیة، س1371ش، چ ششم، ج4، ص123.
- ↑ سوره توبه، آیه 127.
- ↑ راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ دمشق بیروت، دارالعلم الدار الشامیة، س1412 ق، چ اول، ص483.
- ↑ ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ بیروت: دار صادر، س1414 ق، چ سوم، ج9، ص189.
- ↑ الشریف المرتضی، علی بن الحسین الموسوی، الموضح عن جهته اعجاز القرآن (الصرفه)، تحقیق محمدرضا انصاری قمی، مشهد: آستان قدس رضوی، س1424، ه1382ش، چ اول، ص93–98-99.
- ↑ الطوسی، شیخ محمد بن الحسن، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، لبنان، بیروت، دارلاضواء، س1406هق، 1986م، چ دوم، ص277.
- ↑ الحمصی الرازی، شیخ سدیدالدین، المنقذ من التقلید، قم مؤسسه النشر الاسلامی التابعته المدرسین، س1412، چ اول، ج1، ص459.
- ↑ تفتازانی، شرح المقاصد، قم الشریف الرضی، س1409هق، 1989م، ج4-5، جزء5، ص28.
- ↑ الطوسی، شیخ محمد بن الحسن، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، لبنان، بیروت، دارلاضواء، س1406هق 1986م، چ دوم، ص278.
- ↑ الطوسی، شیخ محمد بن الحسن، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، لبنان، بیروت، دارلاضواء، س1406هق 1986م، چ دوم، ص 277.
- ↑ میرزا ابوالحسن شعرانی، رد شبهات اثبات نبوت، ناشر صدوق، س1363ش، چ سوم، ص32.
- ↑ عبدالرزاق فیاض لاهجیی؛ گوهرالمراد؛ (تهران: نشرسایه، س1383)، ص386. والسیوری الحلی، جمال الدین مقداد بن عبدالله؛ اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه؛ (قم:انتشارات دفتر تبلغات، چ دوم، س1380)، ص 285.
- ↑ سوره اسراء، آیه 88.
- ↑ ترجمه آیت الله مکارم.
- ↑ جرجانی، علی بن محمد، شرح المواقف، لبنان، بیروت، دارالکتب العلمیه، س 1419هق، 1998م، چ اول، ج4، جزء8، ص267. علامه حلی، کشف المراد فی شرح تجریدالاعتقاد، قم موسسه النشر اسلامی جامعه مدرسین، س 1407ه، ص 354. فخررازی، محمد بن عمر بن حسین، کتاب المحصل، تحقیق دکتر حسین، قم انتشارات شریف الررضی، س 1420ه، 1999م، چ اول، ص490.
- ↑ «قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَىٰ أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَٰذَا الْقُرْآنِ لَا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا». (سوره اسراء، آیه 88) «أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِثْلِهِ وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ». (سوره یونس، آیه 38)
- ↑ علامه طباطبایی، نیز قرین این مطلب را گفته اند: المیزان فی تفسیر القرآن، لبنان، بیروت، دارالکتب العلمیه، س 1411هق، 1991م، چ اول، ج1، ص71. ایشان دلیل خود را آیات تحدی قرار می دهد.
منابع
- روح الله رضواني، صرفه،دانشنامه پژوهه، تاریخ بازیابی: 26 شهریور 1392.
