طبقات الزیدیة الکبری (کتاب)
طبقات الزيدية الكبرى كه نام كامل آن عبارت است از: «طبقات الزيدية الكبرى (القسم الثالث) و يسمى بلوغ المراد إلى معرفة الإسناد»، اثر ابراهيم بن قاسم بن المؤيدبالله شهارى، كتابى است در تراجم زيديه قرن پنجم تا دوازدهم هجرى كه به زبان عربى نوشته شده است.
عبدالسلام بن عباس وجيه، به تحقيق اين كتاب همت نهاده است.
ساختار
كتاب با دو مقدمه از محقق و نويسنده آغاز و اسامى افراد، بر اساس ترتيب حروف الفبا، در دو فصل، در قالب سه جلد، تنظيم شده است.
«طبقات الزيدية الكبرى» در اصل، در سه بخش كلى تدوين شده است. بخش نخست، به راويان از امامان زيدى و روايان از صحابه اختصاص دارد. بخش دوم، به راويان زيديه تا قرن پنجم مى‌پردازد. بخش سوم كه «بلوغ المراد إلى معرفة الإسناد» نام دارد، شرح حال عالمان زيدى از قرن پنجم تا زمان مؤلف است[۱]
در نوشتار حاضر، به معرفى بخش سوم اين مجموعه كه تنها بخش چاپ‌شده آن است، پرداخته شده است.
نويسنده در تدوين اثر حاضر، از كتب و تأليفات ارزشمند فراوانى بهره برده است كه برخى از آنها، عبارتند از:
- «مجموع الإمام زيد بن على بن الحسين بن على بن ابى‌طالب(ع)»؛
- «الأمالي» (العلوم)، اثر امام احمد بن عيسى بن زيد بن على بن الحسين بن على بن ابى‌طالب(ع)؛
- «الأحكام»، اثر يحيى بن حسين بن قاسم بن على؛
- «التجريد و شرحه»، اثر احمد بن حسين بن هارون؛
- «الأمالي»، اثر احمد بن حسين بن هارون؛
- «الأمالي»، اثر يحيى بن حسين هارونى؛
- «الأمالي الخميسية»، اثر يحيى بن حسين بن اسماعيل؛
- «الاعتبار و سلوة العارفين»، اثر حسين بن اسماعيل جرجانى؛
- «الصحيفة المسندة»، منسوب به امام رضا(ع)؛
و...[۲]
گزارش محتوا
در مقدمه محقق، ضمن اشاره مختصرى به اهميت كتاب و نسخ خطى آن، زندگى‌نامه مفصلى از مؤلف، ارائه گرديده است.
در مقدمه مؤلف، ابتدا به تعريف اجازه و انواع آن پرداخته شده و سپس، به منابع مورد استفاده نويسنده، اشاره گرديده است[۳]
فصل اول، دربردارنده بيش از 800 شرح حال مى‌باشد كه تمام آنها، از رجال زيديه بوده و سند آنها بدون انقطاع، متصل به زيديه است. نويسنده در هر مورد، اطلاعاتى كه به دست آورده، از جمله تاريخ ولادت، وفات، سماع، اجازات و... را ذكر كرده و متعرض ساير موارد نشده است. اين فصل كه جلد اول، دوم و بخشى از جلد سوم را به خود اختصاص داده است، با شرح حال ابراهيم بن احمد تاج‌الدين (متوفى 683ق) آغاز[۴]و با ترجمه احمد بن ابوالحسين، خاتمه يافته است[۵]
از ديگر افراد مذكور در اين فصل عبارتند از: ابراهيم بن احمد بن عامر (1018-1056ق)[۶]؛ احمد بن حميد بن احمد محلى (701ق)[۷]؛ اسحاق بن احمد صعدى (555ق)[۸]؛ زيد بن احمد بيهقى (قرن 7 قمرى)[۹]؛ ساعد بن مسعود برارى (قرن 8 قمرى)؛ صالح بن احمد سراجى (1084ق)[۱۰]؛ عبدالله بن عامر (1061ق)[۱۱]؛ عمران بن سعيد الفقيه (قرن 9 قمرى)[۱۲]و...
فصل دوم، مشتمل است بر حدود 70 شرح حال. ابراهيم بن على عجيل (640ق) اولين اين افراد بوده[۱۳]و ابوبكر بن عيسى بن عثمان اشعرى، معروف به ابن حنكاس، آخرين ايشان[۱۴]
از ديگر افراد اين فصل، مى‌توان از: احمد بن ابراهيم فاروثى (616-694ق)[۱۵]؛ احمد بن موسى بن عجيل صغير (607-690ق)؛ جارالله بن صالح شيبانى[۱۶]؛ حسن بن على عجيمى (1049-1113ق)[۱۷]؛ سليمان بن ابراهيم علوى (745-825ق) و على بن محمد صنعانى (متوفى بعد از 590ق)[۱۸]نام برد.
موضوعات مطرح در كتاب، متنوع است و مؤلف در ذيل شرح احوال عالمان زيدى، از موضوعات مختلفى سخن گفته است. براى مثال، درگيرى زيديه با مطرفيه كه شاخه‌اى جداشده از زيديه با تكيه بر آراى معتزله بغداد بوده، از موضوعات مورد توجه شهارى است. همچنين اطلاعات شهارى درباره زيديه ايران، شايان توجه است[۱۹]
در واقع مى‌توان گفت از آنچه شهارى در كتاب خود آورده، مى‌توان اطلاعات جالبى درباره جريان‌هاى مختلف زيديه، زيديه ايران و مطالب ديگرى در باب تاريخ زيديه، دريافت. آنچه شهارى درباره زيديه ايران آورده، نكات ارزشمندى است[۲۰]
يكى از متونى كه در اختيار شهارى بوده و مطالبى از آن را نقل كرده، كتاب «أخبار الزيدية باليمن»، تأليف مسلم بن محمد بن جعفر لحجى (متوفى 545 يا 552ق) بوده است. اين كتاب در پنج جلد تأليف شده است، اما متأسفانه فقط بخش‌هايى از آن باقى مانده كه ظاهرا نقل قول‌هاى شهارى نيز از همين بخش‌هاى باقى‌مانده است[۲۱]
وضعيت كتاب
فهارس كتاب، در انتهاى جلد سوم آمده است. اين فهارس عبارتند از: فهرست آيات؛ روايات؛ شهرها؛ اعلام (بر اساس تاريخ وفات) و مطالب كتاب.
در پاورقى‌ها علاوه بر اشاره به اختلاف نسخ[۲۲]و ذكر منابع[۲۳]، به توضيح برخى كلمات و عبارات متن پرداخته شده است[۲۴]
پانويس
- ↑ ر.ك: رحمتى، محمدكاظم، 1383، ص87
- ↑ ر.ك: مقدمه محقق، ج1، ص16
- ↑ مقدمه مؤلف، ج1، ص45-56
- ↑ متن كتاب، ج1، ص61
- ↑ همان، ج3، ص1306
- ↑ همان، ج1، ص62
- ↑ همان، ص116
- ↑ همان، ص243
- ↑ همان، ص445
- ↑ همان، ص493
- ↑ همان، ج2، ص613
- ↑ همان، ص869
- ↑ همان، ج3، ص1313
- ↑ همان، ص1736
- ↑ همان، ص1344
- ↑ همان، ص1439
- ↑ همان، ص1443
- ↑ همان، ص1523
- ↑ يزدى، على، 1382، ص61
- ↑ رحمتى، محمدكاظم، 1383، ص12
- ↑ همان
- ↑ ر.ك: پاورقى، ج1، ص66
- ↑ ر.ك: همان، ص61
- ↑ ر.ك: همان، ص67
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. رحمتى، محمدكاظم، «دو كتاب كهن زيدى از عالمى ايرانى»، پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله: كتاب ماه دين، شماره 81، تير 1383، (3 صفحه، از 10 تا 12)، به آدرس:
http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/34139.
3. يزدى، على، «آثار تازه منتشرشده زيديه»، پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله: كتاب ماه دين، شماره 73، آبان 1382، (2 صفحه، از 60 تا 61)، به آدرس:
http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/34036.
4. رحمتى، محمدكاظم، «بازمانده‌هايى از كتاب الزواجر و المواعظ»، پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله: آينه پژوهش، شماره 84، بهمن و اسفند 1382، (6 صفحه، 83-88)، به آدرس:
http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/32017.
منبع
ویکی نور
