قصاص

«قصاص» مجازات مجرمى است که جنایتى را بر دیگرى وارد کرده است. کلمه «قصاص» در اصل، به معناى پیروى کردن از اثر دیگرى است؛ قصاص کننده نیز اثر «جانى» را پیروى مى کند و مثل عمل او را انجام مى دهد.

انواع قصاص

الف) قصاص نفس:

• ۱. قتل عمد: قصاص دارد؛ او را مى‌کشند.

• ۲. قتل شبه عمد: قصاص ندارد.

• ۳. قتل خطا: قصاص ندارد.

ب) قصاص عضو:

خسارتى که به عضوى از اعضاى بدن وارد مى‌شود.

شرایط قصاص نفس

• ۱. تساوى در دین، پس مسلمان را براى قتل کافر نمى‌کشند.

• ۲. تساوى در حریت و بندگى، هر دو آزاد یا هر دو برده باشند، یا قاتل برده باشد.

• ۳. قاتل، پدر مقتول نباشد.

• ۴. قاتل و مقتول عاقل باشند.

• ۵. قاتل، بالغ باشد.

• ۶. مهدورالدم نباشد، مثلاً به پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله) دشنام نداده باشد.

چگونگى قصاص نفس

وقتى که نزد حاکم، قاتل بودن شخصى ثابت شد از ورثه‌ی مقتول خواسته مى‌شود که او را عفو یا درخواست قصاص کنند. اگر راضى به عفو نشدند مى‌توانند قاتل را بکشند؛ ولى اگر مقتول زن و قاتل مرد باشد، در صورت قصاص، ورثه‌ی مقتول باید نصف دیه مرد را به ورثه‌ی او بپردازند. چون دیه‌ی مرد دو برابر دیه‌ی زن است. و اگر قاتلان متعدد باشند و بخواهند همه را قصاص کنند، باید دیه‌ افراد اضافه بر مقتول را به ورثه‌ی قاتلین بپردازند.

شرایط قصاص عضو

• ۱. تساوى در دین؛

• ۲. تساوى در حریت و بندگى؛

• ۳. تساوى در عقل (هر دو عاقل باشند)؛

• ۴. تساوى در سلامت،؛عضو سالم در مقابل عضو معیوب قصاص نمى‌شود، ولى عضو معیوب در مقابل عضو سالم قصاص مى‌شود.

• ۵. جنایتکار بالغ باشد.

• ۶. جانى پدر مجنى علیه نباشد.

و همچنین در قصاص اعضاء این امور باید رعایت شود:

• ۱. تساوى در طول و عرض و عمق در جراحات در قصاص جراحات، باید قصاص از نظر طول و عرض و عمق با جنایت مساوى باشد.

• ۲. تساوى اعضا در محل (دست راست براى دست راست و دست چپ براى دست چپ).

• ۳. تساوى در ابزار جنایت (وسیله‌اى که با آن جنایت کرده است).

• ۴. اگر محکوم به قصاص، زن حامله باشد تا زمانى که حامله است قصاص نمى‌شود.

• ۵. گرمى و سردى هوا موجب سرایت زخم یا موجب آزارى اضافه بر قصاص نشود.

مسأله: در قصاص اعضا، زن و مرد با هم مساوى مى‌باشند، لیکن اگر جانى مرد باشد و عضوى که قصاص مى‌کنند از اعضایى باشد که دیه‌ی آن از ثلث دیه‌ی کشتن بیشتر باشد، تفاوت دیه را باید بپردازند. چون در دیه‌ی اعضا، زن و مرد تا یک سوم دیه‌ی کشتن مساوى هستند و از ثلث و بیشتر از آن، دیه زن نصف دیه‌ی مرد است.

منابع

• آشنایى با ابواب فقه، محمداسماعیل نورى.
• آموزش فقه، محمدحسین فلاح‌زاده، بخش تعزیرات.