فصوص الحکم ابن عربی (کتاب)

تغییرمسیر به:

• محیی الدین ابن عربی

نویسنده	م‍ح‍م‍دب‍ن‌ ع‍ل‍ی‌ اب‍ن‌ع‍رب‍ی‌
موضوع	عرفان
زبان	عربی
تعداد جلد	9

کتاب فصوص یا فصوص‌الحکم اثر شیخ اکبر ابن عربی از کتب مشهور تصوف و عرفان نظری است. فصوص جمع واژه فص به معنای نگین است و فصوص‌الحکم نگین‌های حکمت معنا می‌دهد. عناوین بخشهای بیست و هفتگانه این کتاب به این صورت است: فصّ حكمة إلهية في كلمة آدميّة، فصّ حكمة نفثية في كلمة شيثيّة، فصّ حكمة سبّوحيّة في كلمة نوحيّة و...

علامه حسن زاده آملی در توصیف این کتاب گوید:

«فصوص‌ الحكم‌ شيخ اكبر محيى الدين طائى حاتمى بيست و هفت فص است و هر فصّ آن به نام يكى از انسانهاى كامل كه از هر يك تعبير به كلمه شده است، و در هر فص سلطان و محور بحث يكى از امّهات و اصول معارف مهمّ و اصيل عرفانى قرآنى است. و آن بيست و هفت انسان فصوص كه به نام هر يك فصّى جداگانه است بيست و سه نفر آنها از انبياى ياد شده در قرآن كريم‌اند كه يسع و ذو الكفل در آن نيامده‌اند، و چهار انسان كامل ديگر به نامهاى شيث و عزير و لقمان و خالد عليهم السّلام‌اند به نام هر يك فصّ مستقل است.»

محی الدین در آغاز فصوص تصریح می کند که در رؤیا پیامبر فصوص الحکم را به او عطا کرد و به وی امر فرمود که این کتاب را به مردم عرضه کند.

عنوان کتاب

علامه حسن زاده در کتاب نصوص الحکم بر فصوص الحکم که شرح فصوص الحکم فارابی است در معنای فص می نویسند:

فص هر چيز، زبده و خلاصه آن چيز را گويند و چون فارابى لباب و امهات مسائل حكميه را در چند باب مبوب كرده است‌

هر يك را فص ناميده است كه فص حكمت است و مجموع آن فصوص الحكم.

و نيز فص نگينه انگشترى را گويند كه نام خود را بر آن حك كنند و خزانه را بدان مهر زنند و آن را خاتم و مهر نامند كه گويى هر باب خزينه ايست از گوهر گرانبهاى حكمت و بر آن مهر زده شده است و بلحاظ جميع ابواب فصوص الحكم است.

در تسميه رساله به اين اسم شيرين و دلنشين ذوقى شگفت بكار برده است، رساله اى را سمى آن از قبل نمى يابى، تو گويى ولم نجعل له من قبل سميا در حق آن صادق است. و دور نيست كه عذوبت اين اسم در شيخ عارف محيى الدين عربى اثر گذاشت كه در مبشره مشهورش رسول الله صلى الله عليه و آله وسلم بدو فرمود: هذا كتاب فصوص الحكم خذه و اخرج به الى الناس ينتفعون به، چنانكه رسول اكرم در ليله معراج كلام حق سبحانه را بلسان حضرت وصى: امام على عليه السلام مى شنود، و كم له من نظير

شروح فصوص الحکم

این کتاب با وجود حجم اندکش مورد توجه عرفای بزرگ قرار گرفته و بیش از 110 شرح بر آن نگارش یافته است.

علامه حسن زاده در مورد شروح این کتاب گوید:

«فصوص‌ الحكم‌ را به عربى و فارسى شروح بسيار است كه شرح علامه قيصرى كتاب درسى شده است. علماى متاخر بر آن تعليقات و حواشى بسيار دارند، مثل حواشى آقا ميرزا محمد رضاى قمشه اى و حواشى ميرزا هاشم اشكورى و حواشى مرحوم استاد ميرزا سيد ابوالحسن رفيعى قزوينى، و حواشى استاد آقا ميرزا احمد آشتيانى و غيرهم. و اين كمترين علاوه بر تصحيح و تعليقات بر شرح قيصرى، يك دوره فصوص‌ الحكم‌ را به فارسى شرح كرده است و تاكنون دو دوره كامل به تدريس آن توفيق يافته است.»

شرح علامه حسن زاده با نام ممد الهمم فی شرح فصوص الحکم در سال 1378 توسط وزارت ارشاد به چاپ رسیده است.

ترجمه های فصوص الحکم

این کتاب سه ترجمه فارسی دارد:

• ترجمه اول ترجمه مرحوم محمد خواجوی است که مبهم و نامفهوم است.
• ترجمه دوم ترجمه دکتر محمد علی و صمد است که فقط 10 فَص از 27 را ترجمه کرده اند و ناقص است.
• ترجمه سوم به قلم آقای علی شالچیان ناظر نگاشته شده است و ترجمه ای تحقیقی است و پاورقی های فراوانی دارد که به فهم فصوص الحکم کمک می کند.