اعلام نهج البلاغه (سرخسی) (کتاب)
اعلام نهج‌البلاغه اثر سيد سند، على بن ناصر حسينى سرخسى، کتابى است به زبان عربى كه در قرن ششم هجری نوشته شده و به شرح و توضيح مشكلات نهج‌البلاغه و تفسير معضلات آن مى‌پردازد.
معرفی نویسنده
على بن ناصر حسينى سرخسى از دانشمندان و متكلمان بزرگ قرن ششم هجرى است. ظاهرا در سرخس از شهرهای خراسان ساکن بوده و چنانکه از القاب او بر می آید ریاست و رهبری علمی بر عهده داشته و از اهل فضل و ادب و علم و کلام و حکمت بوده است. متاسفانه درباره زندگى وى اطلاع چندانى جز آنچه در زیر مى‌آيد، در دست نيست.
- 1-وی از دانشمندان اواخر سده ششم و معاصر فخر رازى بوده و افزون بر ادب و فقه و حديث در فلسفه و حكمت هم دست داشته و جالب اين كه در سند فلسفى خواجه نصير طوسى به ابن سينا، نام وى به عنوان شاگرد افضل‌الدين غيلانى، متكلم و فلسفه‌دان نامدار و نويسنده كتاب حدوث العالم ياد شده است.
- 2-على بن ناصر، مكاتبه‌اى هم با فخر رازى داشته كه متن آن بر اساس دو نسخه در مجله معارف به قلم آقاى حسن انصارى منتشر شده است.
- 3-سرخسى افزون بر اين دانش‌ها، در دانش تاريخ‌نگارى هم دست داشته و كتابى درباره تاريخ سلاجقه نوشته، با عنوان "اخبار الدولة السلجوقية" كه بارها به چاپ رسيده است.
- 4- وى در انتقال نسخه نهج‌البلاغة به يمن به دليل شاگردان زيدى خود سهم مهمى داشته و شرح او نيز براى زيديان يمن متنى شناخته شده بوده و در حقيقت كتاب او تنها از اين طريق براى آيندگان حفظ شده است. با اين وصف او بی ترديد امامی مذهب بوده است و در کتابش اشاره به امامت دوازده امام ديده می شود (نک: اعلام، ص ۲۰۳)[۱].
فخرالدين رازى، وى را از اهالى سرخس و نيشابور مى‌داند. بنابراين محتمل است كه وى در نيشابور زاده شده و به فراگيرى علوم در اين شهر پرداخته و سپس به سرخس رفته و در آن جا ساكن شده باشد و نيز ممكن است، قضيه به عكس باشد. اعجاز حسين نيشابورى كنتورى در كتاب كشف الحجب و الاستار، على بن ناصر را نخستين شارح نهج‌البلاغه و از شاگردان سيد رضى معرفى مى‌كند. اين گفته كنتورى بين نويسندگان و محققان مشهور گرديده و پژوهش‌گران نهج‌البلاغه، به گفته وى در آثار خويش استناد جسته‌اند. ظاهرا كنتورى كتاب «اعلام نهج‌البلاغه» را نديده، چرا كه اگر خود آن را مشاهده كرده بود، به روشنى مى‌ديد كه مؤلف از وبرى نقل قول مى‌كند و وبرى خود از اعلام قرن ششم هجرى است كه معاصر با على بن زيد بيهقى شارح نهج‌البلاغه بوده است.[۲]
معرفی اجمالی
هدف مؤلف از نگارش اين کتاب حل مشكلات و تفسير معضلات و بازگشودن گره‌ها و نيز توضيح كلمات علی (عليه‌السلام) در زمينه توحيد و امامت و...است. چنانکه از شرحش بر می آید بسیار به نهج البلاغه علاقه داشته و تعدادی شرح مانند شرح امام وبری و شرح قطب الدین کیدری و شرح قطب الدین راوندی نزد او بوده است.[۳]
ساختار کتاب
کتاب مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم محقق، مرحوم شيخ عزيزالله عطاردى، مقدمه مؤلف (سید رضی) و سه باب بر اساس تبويب نهج البلاغه سيد رضى(خطبه ها، نامه ها و کلمات قصار) مى‌باشد.
گزارش محتوا
در مقدمه‌اى كه محقق بر کتاب نگاشته، سخنان دانشمندان درباره نهج‌البلاغه، موضوعاتى كه در نهج‌البلاغه بدان‌ها پرداخته شده، اجازات نهج‌البلاغه، شبهاتى كه درباره نهج‌البلاغه مطرح گرديده، معرفى شارح، رساله فخر الدين رازى به سرخسى و نيز پاسخ سرخسى به رساله وى مطرح گرديده است. شايد از عنوان کتاب؛ يعنى «اعلام نهج‌البلاغه» در بادى امر چنين به نظر برسد كه مؤلف در اين کتاب به معرفى و شرح حال اعلام و شخصيت‌هايى كه در نهج‌البلاغه از آن‌ها نام برده شده مى‌پردازد؛ در حالى كه اين گونه نيست؛ بلكه اين کتاب به شرح و توضيح برخى كلمات و فرمايشات كه نياز به تفسير و توضيح داشته مى‌پردازد و فرمايشات حضرت را در زمينه مسائل اعتقادى به ويژه توحيد و امامت و نيز آفرينش آسمان و زمين و فرشتگان توضيح داده و به شبهاتى كه از جانب مخالفان ابراز گرديده پاسخ مى‌گويد.[۴]
وضعيت کتاب
چنانکه از فهرست کتاب های بنیاد محقق طباطبائی بر می آید این کتاب یک بار به کوشش حسن موسوی بروجردی به چاپ رسیده و یک بار با تصحیح و تحقیق استاد عزيز الله عطاردي که ابتدا در هند و سپس در ايران منتشر شده است. این کتاب، مشتمل بر پاورقى‌هايى به قلم محقق و فاقد هر گونه فهرست مى‌باشد.
پانویس
منابع
- حسن انصاری، نهج البلاغه در ميان زيديه، بررسی های تاریخی نوشته های حسن انصاری در حوزه تاریخ و فرهنگ ایران، باز یابی 7 خرداد97
- مقدمه استاد عزیز الله عطاردی
- سرخسی نیشابوری، علی بن ناصر،نور
- اعلام نهج البلاغه،نور
