ابن جحام
| نام کامل | ابوعبدالله محمد بن عباس بن على بن مروان بن ماهيار |
| زادگاه | اردبیل |
|
| |
|
| |
| آثار |
المقنع ، الاصول، الاوائل، التفسير الكبير |
مفسر، محدث و فقيه امامى.
ولادت
ابوعبدالله محمد بن عباس بن على بن مروان بن ماهيار ملقب به بزاز، مفسر، محدث و فقيه امامى. شيخ طوسى از وي به صورت ابن حجام نام برده، ليكن با توجه به اينكه نجاشى (ص 379) نام وي را ابن جحام ذكر كرده و علامة حلى بر اين ضبط تأكيد نموده است، احتمالاً در متن رجال و فهرست، تصحيفى رخ داده است.
از زندگى ابن جحام چيزي دانسته نيست و حتى تاريخ ولادت و درگذشت و همچنين خاستگاه وي نيز نامعلوم است. از آنجا كه در مآخذ از ميان شاگردان ابن جحام تنها به هارون بن موسى تلعكبري اشاره شده است و او در (328ق/940م) از ابن جحام سماع حديث كرده و به دريافت اجازه نائل شده است، مى‌توان دريافت كه درگذشت ابن جحام پس از اين تاريخ بوده است
اساتید
وي نزد كسانى چون ابن عُقده، محمد بن جعفر رزّاز، حسن بن محمد بن جمهور عمّى، احمد بن ادريس قمى، على بن سليمان زُراري، محمد بن هُمام اسكافى، محمد بن جرير طبري، محمد بن عثمان بن ابى شيبه و محمد بن قاسم بن سلام و ديگر بزرگان آن عصر تحصيل و استماع حديث كرده است. از ميان شاگردان ابن جحام تنها به هارون بن موسى تلعكبري اشاره شده است و او در 328ق/940م از ابن جحام سماع حديث كرده و به دريافت اجازه نائل شده است.
تالیفات
ابن جحام در فقه، حديث، تفسير و قرائت، داراي آثاري بوده كه مى‌توان از بين آنها به المقنع در فقه، كتاب الاصول، كتاب الاوائل، التفسير الكبير، كتاب قرائة اميرالمؤمنين، كتاب قرائة اهل البيت و كتاب الناسخ و المنسوخ اشاره كرد.
نيز وي كتابى به نام تأويل مانزل فى النبى و آله تأليف كرده است كه نجاشى از آن به نام مانزل من القرآن فى اهل البيت ياد كرده، بى‌آن كه آن را ديده باشد و به نقل از ديگران، حجم كتاب را هزار برگ ذكر كرده است.
بنابر گفته ابن طاووس كه خود نسخه‌اي از آن كتاب را در اختيار داشته، اين كتاب در دو مجلد بزرگ و شامل 10 جزء بوده است. ابن طاووس و نيز حسن بن سليمان حلى كه نسخه ابن طاووس بدست وي رسيده در آثار خود، از اين كتاب نقل مى‌كنند.
همچنين نسخة ناقصى از آن نزد استرابادي بوده كه وي بيشتر آن را در تأويل الايات آورده است. ابن طاووس از مختصر اين كتاب نيز نام برده و از آن استفاده كرده است. آقا بزرگ نسخة ناقصى را كه در آن از شيخ كلينى و نيز كتاب القراآت سياري، نقل شده و نزد سيد هبةالدين شهرستانى موجود بوده، نسخه‌اي از كتاب ابن جحام دانسته است، ليكن احتمالاً وي نسخه‌اي از كتاب تأويل الا¸يات الظاهرة را كه داراي اين مشخصات بوده، مشاهده كرده است.
سزگين نسخه‌اي خطى از كتاب حديث محمد بن عباس بن تجيح را معرفى كرده و احتمال مى‌دهد كه اين شخص همان ابن جحام باشد. در صورتى كه بنابر مشخصاتى كه خطيب از اين فرد بدست مى‌دهد، مى‌توان دريافت كه وي كسى غير از ابن جحام است.
منابع
- دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج3، مدخل "ابن جحام" از حسن انصاری.(10 مهرماه 1391)
