عید فطر

عيد، به معناى بازگشت مكرر است و در شريعت مخصوص روز فطر و قربان است؛ از آنجايى كه آن روز در شريعت، روز خوشى و مسرت قرار داده شده است به هر روزى كه در آن خوشى و سرور باشد، عيد گفته مى شود. عيد فطر يكى از دو عيد بزرگ در سنت اسلامى است كه درباره آن احاديث و روايات بيشمار وارد شده است. مسلمانان روزه دار كه ماه رمضان را به روزه دارى به پا داشته و از خوردن و آشاميدن و بسيارى از كارهاى مباح ديگر امتناع ورزيده اند، اكنون پس از گذشت ماه رمضان در نخستين روز ماه شوال اجر و پاداش خود را از خداوند می طلبند، اجر و پاداشى كه خود خداوند به آنان وعده داده است.

شب عید فطر ، سب جوائز

عَن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: در روایتی طولانی در فضیلت ماه رمضان، از پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده است: «فَإِذَا كَانَتْ لَیلَةُ الْفِطْرِ وَ هِی تُسَمَّى لَیلَةَ الْجَوَائِزِ أَعْطَى اللَّهُ الْعَامِلینَ أَجْرَهُمْ بِغَیرِ حِسَابٍ» ؛و چون شب عید فطر-كه شب جوائز نام دارد- فرا رسد، خداوند پاداش عمل‌ كنندگان را بدون حساب و شمارش ببخشد.

«فَإِذَا كَانَتْ غَدَاةُ یوْمِ الْفِطْرِ بَعَثَ اللَّهُ الْمَلَائِكَةَ فِی كُلِّ الْبِلَادِ فَیهْبِطُونَ إِلَى الْأَرْضِ وَ یقِفُونَ عَلَى أَفْوَاهِ السِّكَكِ فَیقُولُونَ یا أُمَّةَ مُحَمَّدٍ اخْرُجُوا إِلَى رَبٍّ كَرِیمٍ یعْطِی الْجَزِیلَ وَ یغْفِرُ الْعَظِیمَ : ؛ و چون صبح روز عید فرا رسد خداوند فرشتگان را به همه ‌ی شهرها بفرستد. پس در زمین فرود آیند و سر كوچه‌ ها و گذرها بایستند و [ با صدایى كه آن را همه‌ ی آفریده‌ هاى خدا جز جن و آدمیان می‌شنوند] گویند: اى امّت محمّد! به سوى پروردگار كریم [براى نماز عید] بیرون شوید كه او پاداش فراوان دهد و گناهان بزرگ را بیامرزد.

«فَإِذَا بَرَزُوا إِلَى مُصَلَّاهُمْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمَلَائِكَةِ: مَلَائِكَتِی! مَا جَزَاءُ الْأَجِیرِ إِذَا عَمِلَ عَمَلَهُ؟ قَالَ: فَتَقُولُ الْمَلَائِكَةُ: إِلَهَنَا وَ سَیدَنَا! جَزَاۆُهُ أَنْ تُوَفِّی أَجْرَهُ.» ؛ و چون سوى محلّ برگزارى نماز عید روند خدا عزّ و جلّ به فرشتگان فرماید: اى فرشتگان من! مزد كارگر- چون كار خود را انجام دهد- چیست؟ عرضه دارند: معبودا و سیدا! این که مزدش را كامل پرداخت کنی.

«قَالَ: فَیقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: فَإِنِّی أُشْهِدُكُمْ مَلَائِكَتِی أَنِّی قَدْ جَعَلْتُ ثَوَابَهُمْ عَنْ صِیامِهِمْ شَهْرَ رَمَضَانَ وَ قِیامِهِمْ فِیهِ رِضَای وَ مَغْفِرَتِی » ؛ خداوند عزّ و جلّ فرماید: شما را گواه مى ‌گیرم كه من پاداش روزه‌ ی رمضان و نمازشان را خشنودى و آمرزش خود از ایشان قرار دادم. و چون سوى محلّ برگزارى نماز عید روند خدا عزّ و جلّ به فرشتگان فرماید: اى فرشتگان من! مزد كارگر- چون كار خود را انجام دهد- چیست؟ عرضه دارند: معبودا و سیدا! این که مزدش را كامل پرداخت کنی

«وَ یقُولُ: یا عِبَادِی سَلُونِی فَوَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَا تَسْأَلُونِّی الْیوْمَ فِی جَمْعِكُمْ لِآخِرَتِكُمْ وَ دُنْیاكُمْ إِلَّا أَعْطَیتُكُمْ » ؛ و خداوند [خطاب به بندگان خویش] مى‌ فرماید: اى بندگان من! [هر چه مى‌ خواهید] از من بخواهید كه به عزت و جلال خودم سوگند که امروز در این اجتماع خویش، هر چه براى دنیا وآخرت خود بخواهید عطا مى‌ كنم.

«وَ عِزَّتِی لَأَسْتُرَنَّ عَلَیكُمْ عَوْرَاتِكُمْ مَا رَاقَبْتُمُونِی وَ عِزَّتِی لَآجَرْتُكُمْ وَ لَا أَفْضَحُكُمْ بَینَ یدَی أَصْحَابِ الْخُلُودِ » ؛

و به عزت و جلال خودم سوگند تا وقتی كه مرا مراقب خود بدانید[ و از من بترسید] شما را در پناه مى‌ گیرم و نزد كسانى كه در دوزخ جاودانند رسوایتان نسازم.

«انْصَرِفُوا مَغْفُوراً لَكُمْ قَدْ أَرْضَیتُمُونِی وَ رَضِیتُ عَنْكُمْ » ؛ باز گردید كه آمرزیده شدید همانا مرا خشنود كردید و من از شما خشنود شدم.

«قَالَ: فَتَفْرَحُ الْمَلَائِكَةُ وَ تَسْتَبْشِرُ وَ یهَنِّئُ بَعْضُهَا بَعْضاً بِمَا یعْطِی اللَّهُ هَذِهِ الْأُمَّةَ إِذَا أَفْطَرُوا » ؛ در ادامه می‌فرماید: پس فرشتگان به خاطرآنچه-که خداوند در روز عید فطر به این امت ارزانى فرموده است- شاد مى‌شوند و به یکدیگر بشارت داده و تبریك گویند.

روزعید سعید فطر روز پاداش نیکوکاران

اميرالمؤمنين على(عليه السلام) در يكى از اعياد فطر خطبه‌ اى خوانده ‌اند و در آن مؤمنان را بشارت و مبطلان را بيم داده‌اند.

خطب اميرالمومنين على بن ابى طالب عليه السلام يوم الفطر فقال:

ايها الناس! ان يومكم هذا يوم يثاب فيه المحسنون و يخسر فيه المبطلون و هو اشبه بيوم قيامكم، فاذكروا بخروجكم من منازلكم الى مصلاكم خروجكم من الاجداث الى ربكم و اذكروا بوقوفكم فى مصلاكم و وقوفكم بين يدى ربكم، و اذكروا برجوعكم الى منازلكم، رجوعكم الى منازلكم فى الجنه.

عباد الله! ان ادنى ما للصائمين و الصائمات ان يناديهم ملك فى آخر يوم من شهر رمضان، ابشروا عباد الله فقد غفر لكم ما سلف من ذنوبكم فانظروا كيف تكونون فيما تستانفون . اى مردم! اين روز شما روزى است كه نيكوكاران در آن پاداش مى‌گيرند و زيانكاران و تبهكاران در آن مايوس و نا اميد مى‌گردند و اين شباهتى زياد به روز قيامتتان دارد، پس با خارج شدن از منازل و رهسپار جايگاه نماز عيد شدن به ياد آوريد خروجتان از قبرها و رفتنتان را به سوى پروردگار، و با ايستادن در جايگاه نماز به ياد آوريد ايستادن در برابر پروردگارتان را و با بازگشت‌به سوى منازل خود، متذكر شويد بازگشتتان را به سوى منازلتان در بهشت‌برين، اى بندگان خدا، كمترين چيزى كه به زنان و مردان روزه‌دار داده مى‌شود اين است كه فرشته‌اى در آخرين روز ماه رمضان به آنان ندا میدهد و میگويد: «هان!بشارتتان باد، اى بندگان خدا كه گناهان گذشته‌تان آمرزيده شد، پس به فكر آينده خويش باشيد كه چگونه بقيه ايام را بگذرانيد.»

روز عید سعید فطر روز اتحاد مسلمین

در روایتی امام رضا عليه السلام فرمود:

«اگر كسى بپرسد كه چرا روز فطر عيد قرار داده شده است، گفته خواهد شد: براى اين كه مسلمانان روزى داشته باشند كه همگى در يك مكان گرد آيند و در صحرايى باز جانب خداوند عزوجل آشكار شوند و او را براى انعام و لطفى كه درباره آنان كرده و با عبادت يك‌ ماهه كه برايشان واجب كرده بود مقربشان ساخته، حمد و سپاس گويند و آن روز عيد محسوب مى‌شود و روز اجتماع همه مسلمين است و روز افطار و روز پرداخت زكات و بخشش به فقرا و روز رغبت و تشويق و روز ناله و زارى به درگاه بارى تعالى است و براى اين كه آن روز اول و آغاز روزهاى سال جديد است و در آن روز به خلاف روزهاى يك‌ ماهه پيش، روز خوردن و آشاميدن است زيرا در نزد اهل حق ماه رمضان اولين ماه سال است و خداوند چنان مى‌پسنديد كه آن روز (فطر) را روز اجتماع مسلمانان قرار دهد تا در آن روز او را سپاس گويند و تقديس و تكريم كنند».

به اين دليل و حكمتى كه امام به آن اشاره كرد روز فطر را خدا عيد براى مسلمانان قرار داد تا در آن جمع شوند و به يكديگر تبريك بگويند بر توفيقى كه خدا در گرفتن يك ماه روزه در ماه رمضان به آنان عطا كرده است.

روز عید سعید فطر روز اهدای جوائز الهی

جابر از امام باقر علیه السّلام روایت كرده‌ كه آن حضرت فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمود:

چون روز اول شوّال فرا مى ‌رسد منادیى ندا مى‌ كند: اى مۆمنان در این صبحگاه بشتابید براى جوائزتان .[كه به پاداش عبادات رمضان می‌دهند]

سپس فرمود: اى جابر جوائز خداوند متعال كه مانند جوائز این پادشاهان نیست.آنگاه فرمود: امروز روز جائزه است .

ماه رمضان ماه مسابقه و عید فطر روز اعلام نتایج

امام حسن مجتبى علیه السّلام در روز عید فطر گروهى را دید كه مشغول بازى و خنده بودند. پس در حالى كه به آنان اشاره می‌كرد به اصحاب خویش فرمود:

همانا خداوند عزّ و جلّ ماه رمضان را میدان مسابقه براى بندگان خود قرار داده است تا با طاعت و عبادت خود براى رسیدن به رضوان و خشنودى خداوند از یكدیگر پیشى بگیرند. پس گروهى در این میدان تاختند و به خشنودى الهى فائز شدند و عدّه‌اى دیگر عقب افتادند و تقصیر كردند و زیان دیدند.»

پس شگفتا و بسیار شگفتا از آن‌كه به خنده و بازى مشغول باشد در چنین روزى كه نیكوكاران در این روز پاداش مى‌ یابند و تقصیركاران زیان مى ‌بینند.

و قسم به خدا كه اگر حجاب از میان برخیزد و پرده كنار رود بى‌تردید و حتما نیكوكار مشغول نیكوكارى خود شود و بدكردار گرفتار زشتكارى خود باشد.

عید فطر در نگاه آیه الله میرزا ملکی تبریزی (ره)

عارف وارسته ملكى تبريزى درباره عيد فطر آورده است: «عيد فطر روزى است كه خداوند آن را از ميان ديگر روزها بر گزيده است و ويژه هديه بخشيدن و جايزه دادن به بندگان خويش ساخته و آنان را اجازه داده است تا در اين روز نزد حضرت او گرد آيند و بر خوان كرم او بنشينند و ادب بندگى بجاى آرند، چشم اميد به درگاه او دوزند و از خطاهاى خويش پوزش خواهند، نيازهاى خويش به نزد او آرند و آرزوهاى خويش از او خواهند ونيز آنان را وعده و مژده داده است كه هر نيازى به او آرند، بر آوره و بيش از آنچه چشم دارند به آنان ببخشند و از مهربانى و بنده‌نوازى، بخشايش و كارسازى در حق آنان روا دارد كه گمان نيز نمى‌برند.»

اعمال روز عید فطر

عيد فطر داراى اعمال و عباداتى است كه در روايات معصومين(ع) به آنها پرداخته شده و ادعيه خاصى نيز آمده است. از سخنان معصومين(ع) چنين مستفاد می ‌شود كه روز عيد فطر، روز گرفتن مزد است. و لذا در اين روز مستحب است كه انسان بسيار دعا كند و به ياد خدا باشد و روز خود را به بطالت و تنبلى نگذراند و خير دنيا و آخرت را بطلبد. و در قنوت نماز عيد مى‌خوانيم:

«... اسئلك بحق هذا اليوم الذى جعلته للمسلمين عيدا و لمحمد صلى الله عليه و آله ذخرا و شرفا و كرامة و مزيدا ان تصلى على محمد و آل محمد و ان تدخلنى فى كل خير ادخلت فيه محمدا و آل محمد و ان تخرجنى من كل سوء اخرجت منه محمدا و آل محمد، صلواتك عليه و عليهم اللهم انى اسالك خير ما سئلك عبادك الصالحون و اعوذ بك مما استعاذ منه عبادك المخلصون‌»

بارالها! به حق اين روزى كه آن را براى مسلمانان عيد و براى محمد(ص) ذخيره و شرافت و كرامت و فضيلت قرار دادى از تو مى‌خواهم كه بر محمد و آل محمد درود بفرستى و مرا در هر خيرى وارد كنى كه محمد و آل محمد را در آن وارد كردى و از هر سوء و بدى خارج سازى كه محمد و آل محمد را خارج ساختى، درود و صلوات تو بر او و آنها، خداوندا، از تو مى‌طلبم آنچه بندگان شايسته‌ات از تو خواستند و به تو پناه مى‌برم از آنچه بندگان خالصت‌به تو پناه بردند.

در صحيفه سجاديه نيز دعايى از امام سجاد(ع) به مناسبت وداع ماه مبارك رمضان و استقبال عيد سعيد فطر وارد شده است:

«اللهم صل على محمد و آله و اجبر مصيبتنا بشهرنا و بارك لنا فى يوم عيدنا و فطرنا و اجعله من خير يوم مر علينا، اجلبه لعفو و امحاه لذنب و اغفرلنا ما خفى من ذنوبنا و ما علن ... اللهم انا نتوب اليك فى يوم فطرنا الذى جعلته للمؤمنين عيدا و سرورا و لاهل ملتك مجمعا و محتشدا، من كل ذنب اذنبناه او سوء اسلفناه او خاطر شرا اضمرناه توبة من لا ينطوى على رجوع الى.»

پروردگارا! بر محمد و آل محمد درود فرست و مصيبت ما را در اين ماه جبران كن و روز فطر را بر ما عيدى مبارك و خجسته بگردان و آن را از بهترين روزهايى قرار ده كه بر ما گذشته است كه در اين روز بيشتر ما را مورد عفو قرار دهى و گناهانمان را بشوئى و خداوندا بر ما ببخشايى آنچه در پنهان و آشكارا گناه گردانيم ...

خداوندا! در اين روز عيد فطرمان كه براى مؤمنان روز عيد و خوشحالى و براى مسلمانان روز اجتماع و گردهمائى قرار دادى از هر گناهى كه مرتكب شده‌ايم و هر كار بدى كه كرده‌ايم و هر نيت ناشايسته‌اى كه در ضميرمان نقش بسته است‌به سوى تو باز مى‌گرديم و توبه مى‌كنيم، توبه‌اى كه در آن بازگشت‌به گناه هرگز نباشد و بازگشتى كه در آن هرگز روى آوردن به معصيت نباشد.

بارالها! اين عيد را بر تمام مؤمنان مبارك گردان و در اين روز، ما را توفيق بازگشت‌به سويت و توبه از گناهان عطا فرما.»

منابع

• باقر شریف قرشی؛ پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا علیه السلام، ترجمه محمد صالحی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1382، جلد2، صفحه 69.
• فرهنگ قرآن، جلد 21، صفحه 326.