امامزاده زید قم

بقعه امامزاده زيد در ضلع غربى صحن چهل اختران قم واقع است و مدفون در اين بارگاه امامزاده جليل القدر سيد الأجل جناب زيد بن على بن على الأكبر ابن محمد السيق ابن عبيدالله بن محمد بن الحسن بن الحسين الأصغر بن الإمام زين العابدين(عليه السلام) مى باشد، كهبر این اساس امامزاده علي اكبر كه در بازار تجريش تهران قبه و بارگاهش مزار عمومى محبين خاندان اهل بيت(عليهم السلام)است جد او بنظر مى رسد و سلطان محمود مدفون در قريه"صرم" قم بعقيده مرحوم علامه عباس فيض(محمود بن محمد بن زيد) يعنى نواده همين امامزاده زيد مى باشد

با مقدمه بیان شده امامزاده زيد با هشت واسطه از احفاد امام سجاد(عليه السلام)مى باشد كه بطور قطع هنگام تأليف تاريخ قم در سال 378 هـ .ق ديده به جهان نگشود بوده است چرا که در آن كتاب از ميلاد و يا روودش به قم سخن به میان نیامده ولى از وجود مقبره قديمى و مرقد كاشيكارى و گچبرى زيباى آن بر قداست و تقوى و فضيلت وحسن شهرت امامزاده زيد مى توان پى برد .

بهرحال چون هيچ يك از تاريخ نگاران درمورد زندگانى اين سيد جليل ، امامزاده زيد در کتاب هایشان سخنی نگفته اند ، لذا از كيفيت ورود و وفاتش در اين شهر هم تاريخى دقيقى در دست نيست،

مختصري از زندگانى اجداد امامزاده زيد(عليه السلام)

اكثر مورخين و علماء انساب قائل بر اين شده اند كه اولاد حضرت على بن الحسين(عليه السلام)از ذكور واناث پانزده تن مى باشند كه عبارتند از :

1ـ امام محمد باقر(عليه السلام)كه مادر آن حضرت ام عبدالله فاطمه دختر امام حسن مجتبي(عليه السلام)مى باشد.

2ـ عبدالله الباهر

3ـ حسن

4ـ حسين الأكبر، كه مادرشان ام ولد بوده است .

5ـ زيد الشهيد

6ـ عمر الأشرف كه مادرش از ام ولد ديگر بوده اند.

7ـ حسين اصغر

8ـ عبدالرحمن

9ـ سليمان كه مادر اين سه تن هم ام ولد بوده اند.

10ـ محمد الاصغر

11ـ علي

12ـ خديجه كه مادر هر سه ام ولد بوده اند.

13ـ فاطمه

14ـ ام كلثوم

15ـ عليه كه مادر اين سه مخدرات هم ام ولد مى باشند.

در كتاب(عمده الطالب) است كه نسل حضرت امام زين العابدين(عليه السلام)را شش نفر از پسران آن امام همام ازدياد نموده اند كه عبارتند از:

امام محمد باقر(عليه السلام)، عبدالله الباهر، زيد، عمر الاشرف، حسين الاصغر، على الأصغر

"شيخ مفيد(عليه الرحمه) در كتاب(ارشاد) خود چنين فرموده كه حسين بن على بن الحسين(عليه السلام)سيدى فاضل و صاحب كمال و ورع بوده و روايات زيادى از پدر بزرگوار و از عمه اش فاطمه بنت الحسين(عليه السلام)و از برادرش امام محمدباقر(عليه السلام)نفل کرده است.

احمد بن عيسى از پدرش حديث كرده كه گفت: من ديدم كه حسين بن علي(عليه السلام)را كه دعا مى كرد، من با خود مى گفتم كه دست خود را از دعا پائين نمى آورد تا مستجاب شوددر تمامي خلق دعاى او .

و از سعيد صاحب حسن بن صالح روایت است كه هيچكس را نديده بودم كه از حسن بن صالح بيمناكتر از خدا باشد، تا هنگاميكه به مدينه طيبه وارد شدم و حسين بن على بن الحسين(عليه السلام)را ديدم و از وى خائفتر به آن درجه از خدا بيمناك نديدم، ‌خوف او از خدا چنان بود كه گويا او را در آتش انداخته و ديگر بار او را بيرون آورده اند.

يحيي بن سليمان بن حسين از عموش ابراهيم بن حسين از پدرش حسين بن على بن الحسين(عليه السلام)روايت كرد كه حسين گفت: ابراهيم بن هشام مخزومى والى مدينه كه بود، در هر روز جمعه ما را در مسجد رسول خدا(ص) نزديك منبر جمع مى كرد و بر منبر بالا مى رفت و اميرالمؤمنين(عليه السلام)را ناسزا و سب مى نمود، حسين مى گويد: روزى در آنجا حاضر شدم و بر اثر كثرت جمعيت خود را به منبر چسبانديم، پس از اندكى مرا خواب برد و در آنحال ديدم كه قبر شريف پيغمبر(ص) شكافته شد و مردى با جامه سفيد، نمايان گشت، بمن گفت: اى ابوعبدالله محزون نمى كند ترا آنچه اين مى گويد؟ گفت: بلى والله، گفت: چشم هاى خود را بگشا و ببين خدا با او چه مى كند! پس ديدم ابراهيم بن هشام را در حالى كه به علي(عليه السلام)بد مى گفت ناگاه از بالاي منبر بزير افتاد و مرد. .

ابوعبدالله حسين الأصغر بن امام زين العابدين(عليه السلام)مردى عفيف و محدث و فاضل بود، وى در سنه 157 هـ .ق در سن شصت و چهار سالگى وفات كرد و در قبرستان بقيع بخاك سپرده شد وی دارای پنج پسر بود كه عبارتند از:

عبدالله العقيقي ، عبيدالله الأعرج ، حسن ، علي ، سليمان. اما حسن بن حسين الأصغر بن امام زين العابدين(عليه السلام)مردى فاضل و محدث بود و در مكه زندگى مى نمود تا اينكه درروم وفات يافت و نسل او فقط از محمد اكبر بوده و نسل محمد هم از پسرش عبيدالله تنها مى باشد.

و نسل عبيداله بن محمد الاكبر بن حسن بن حسين الأصغر بن امام سجاد(عليه السلام)از دو پسرش بنام محمد السليق، و على المرعشى مى باشد. .

توصيف بقعه امامزاده زيد

بقعه مورد نظر بنائى است قديمى كه دركنار بقعه و صحن چهل اختران قم واقع شده وازخشت وگلي محقر و فاقد تزيينات هنرى مى باشد، اين بقعه از بناهاى قرون وسطى و قبل از تاريخ احداث ايوان بنظر مى رسد كه ايوان و كفشكن بعدا بدان افزوده شده اند و گنبد آنهم تجديد بنا شده است، يعنى در كل اين مجموعه در سه قرن مختلف و هر قسمتى جداى از ديگرى بنيان گرديده است بدينگونه كه بقعه در قرن هفتم و ايوان در قرن نهم و گنبد در قرن دهم ساخته شده است.

برفراز اين بقعه گنبدى شلجمى بنا شده كه فاقد كاشى كارى و تزيينات هنرى است و ميانه بقعه مرقدى است با جدار گچى تعميرى كه سطح آن با كاشيكارى خشتى آراسته شده است و در اطراف اين مرقد ضريح مشبك از چوب به رنگ سبز ديده مى شود.

در جهت شرقى بقعه ايوانى است كه مدخل بقعه از زير آن باز شده است كه آراسته به كتيبه گچبرى زيبائى مى باشد كه از لحاظ كمى كوچك بنظر مى رسد ولى از نظر كيفى حائز اهميت است بويژه كه داراى تاريخى اصيل است و پس از پنج قرن كه از تاريخ بناى آن مى گذرد با اينكه در برابر باد و باران قرار دارد هنوز هم سالم و چنان است كه گوئى جديدا ساخته و پرداخته شده است.

اين ايوان به دهانه 3 و عرض 2/ 1 و ارتفاع 50/ 3 متر كه در قسمت پائينش تا دو متري ساده و بالاى آن آراسته به همان گچبرى با رنگ آميزى به خط ثلث برجسته در زمينه منقش به گل و بوته هاى نمايان متن آيه و حديث و عباراتى حاكى از نام باني(خواجه بهاء الدين هبه‌الله قمي) و تاريخ بنا به سال 847 هـ .ق به چشم مى خورد كه متن كتيبه چنين است:

بسم الله الرحمن الرحيم، كل شيء هالك إلا وجهه له الحكم وايه ترجعون قال النبى الامي(ص): من زار احدا من ذريتي فكانما زارنى و من زارنى فقد زار الله عزوجل. هذا مضجع الامام زيد بن الامام زين العابدين عل بن الامام الحسين بن علي(عليه السلام)، تشرف بهذا البناء الصدر الكبير خواجه بهاء الدين هبه الله القمى فى شهور سنه سبع اربعين وثمانمائه. هـ . اما چون مدخل بقعه نخست از جانب شمالى بقعه بوده در اين قسمت ايوانى قرار داشته كه پس از بنيان ايوان شرقى و گشودن باب جديد آنرا به صورت رواق و انبار در آورده اند، كه اين نيز باستانى بوده و بشهادت ابيات آينده كه در سينه جرز آن گچبرى شده از بناهاي سال 979 هـ .ق ميباشد .

در اين رواق قديمى علاوه بر طاقچه هاى قديمى مقرنس كه فقط يكى از آنها باقى مانده، دو اثر هندى باستانى و يك لوحه سنگ پشمى وجود دارد كه متأسفانه فقط دو تاى آن سالم و مابقى در تعميرات از بين رفته است. 1ـ كتيبه گچبرى شده در جنوب غربى و ابتداى پاطاق طاق بند بمانند تابلوى نفيس به طول 40 سانتيمتر و عرض 35 سانتيمتر كه روى آن به خط غير برجسته نستعليق زرشكى در زمينه‌ طلائى ابيات ذيل نوشته شده است . :

به يك دانه گندم زلطف إلا تمام است گنبد به اقبال شاه

بسعي ابراهيم بن اويس رسيده به اتمام از آن نيكخواه

خرد گفت تاريخ آنرا بخوان بهفتاد و نه و نهصدش كن نگاه

2ـ مقرنس گچى زيبا در چهار رديف كه بسيار خوش خط و مثلث الشكل كه جايگاه قرآن يا چراغ بوده و مقدارى از آن تخريب شده است.

3ـ لوحى از سنگ يشم كه در جبهه درگاه ورودى بقعه بخط ثلث برجسته عبارات ذيل در چهار سطر حجارى شده است:(چون داخل روضه شاهزاده زيد بن امام زين العابدين(عليه السلام)شدى بگوى بسم الله و بالله و على مله رسول الله(ص). بانى تعميرات ايوان استاد على اكبر).

در جهت غربى بقعه مسجدى است به شكل دو مستطيل، تو در تو كه داراى چهار ستون سنگى مي باشد كه اقامه نماز جماعت و ديگر مراسم از آن استفاده مى شود،

منبع

سایت الشیعه