امامزاده سید عبدالله ابیض قم
بقعه امامزاده سيد عبدالله در انتهاى خيابان نيروگاه در شهر قم واقع شده كه قبلا در يك فرسنگى شهر و نزديك دهكده قلعه صدرى بوده و الآن بجهت توسعه شهر قم جزء امامزادگان مدفون در داخل قم محسوب مى گردد. بهر حال همانطوريكه در بالاى مدخل احداثى مرقد شاهزاده سيد عبدالله نوشته شده وى از احفاد امام سيد الساجدين على بن الحسين(عليه السلام ) مى باشد كه مرحوم ناصر الشريعه در كتاب خود(1)مى نويسد؛"گويند مدفون دراين بقعه شاهزاده عبدالله از اولاد امام زين العابدين(عليه السلام ) است و ظاهرا نسب او از اينقرار مى باشد؛ شاهزاده عبدالله بن عباس بن عبدالله الشهيد بن حسن افطس بن علي بن امام زين العابدين(ع)".
دليل مرحوم ناصرالشريعه هم ظاهرا گفتار تاريخ قديم قم(2)مي باشد كه مى نويسد؛"ديگر از امامزاده هائيكه بقم آمدند عبدالله بن عباس بن عبدالله الشهيد بن حسن افطس بن على بن امام زين العابدين(عليه السلام ) بود كه از بصره بقم آمد و او با على بن محمد علوى صاحب زنج در بصره بود و چون صاحب زنج را در بصره بقتل رسانيدند عبدالله بن عباس در قم دو پسر بنام ابوالفضل العباس و ابوعبدالله حسين ملقب به ابيض و سه دختر بدنيا آمدند . از عباس بن عبدالله بن عباس بن عبدالله الشهيد، ابوعلى احمد به وجود آمد
با توجه به عبارات مؤلف تاريخ قديم قم ثابت شد كه جناب عبدالله ابيض بن عباس به قم تشريف آورده و از وى دو پسر بدنيا آمد و بر اين اساس است كه مرحوم صاحب انوار المشعشعين(3)احتمال داده كه مدفون در بقعه چهار امامزاده در خيابان 15 خرداد قم همين شاهزاده عبدالله مورد نظر است و در جاى خود گفته شد كه مدفون در آن بقعه جناب شاهزاده ابوعبدالله حسين بن على بن عمر بن حسن الأفطس و سه تن از فرزندان وى مى باشند.
محتویات
دلائل نگارنده مبنى بر مدفون بودن عبدالله ابيض
جناب عبدالله ابيض در شهر قم رحل اقامت افكندند ولي مشكل اصلى اينجاست كه آيا مدفون در اين بقعه جناب عبدالله ابيض است يا شخصيت و امامزاده ديگر؟ چرا که در ري ، مقبره و بقعه اى است كه گفته مى شود عبدالله ابيض بن عباس بن عبدالله الشهيد در آنجا مدفون مى باشد و كثرت شهرت وى هم خود دليل محكمي بر دفن آن امامزاده در رى دارد و از طرفى هم مدركى چون تاريخ قديم قم كه همه علماء و مورخين بر وثاقت وكمال ديانت مؤلف آن اذعان و اعتراف دارند، ثابت مى كند كه مدفون در اين بقعه جناب امامزاده سيد عبدالله ابيض بن عباس بن عبدالله اشهيد مي باشد، لذا صاحب انوار المشعشعين(4)مي فرمايند به احتمال زياد جناب امازاده سيد عبدالله ابيض در قم مدفون مى باشد زيرا مؤلف تاريخ قم فرمودند"و اما ابوعبدالله حسين ابيض بن عبدالله از قم به رى رفت و اعقاب او در رى هستند" و در مورد هجرت خود عبدالله ابيض صحبتى به ميان نياورده، لذا سكوت مؤلف تاريخ قديم قم بر عدم هجرت عبدالله ابيض به رى خود دليل قوی بر مدفون بودن وى در اين شهر دارد(5).
وى در مقام تضعيف قول كسانيكه مدفون در رى را عبدالله ابيض دانسته اند از قبيل صاحب كتاب(عمده الطالب)(6)و صاحب كتاب(مجاس المؤمنين)(7)و غيره، گفته است؛ كه احتمال مى رود ابوعبدالله حسين ابيض كنيه او تدريجا بر اسم او غلبه يافته باشد و بمرور ايام در لفظ ابوعبدالله هم تخفيفى بوجود آمده وبجاى ابوعبدالله حسين ابيض، عبدالله ابيض گفته شده باشد وهمچنین محتمل است كه عبدالله بن حسين بن عبدالله ابيض بن عباس كه شاعر بوده است نيز با پدر خود ابوعبدالله حسين ابيض در آن بقعه مدفون بوده و بقعه بنام عبدالله شهرت يافته باشد. و از طرفى هم غیر از گفتار مرحوم صاحب تاريخ قديم قم اكثر علماء انساب قائل شده اند كه جناب ابوعبدالله حسين بن عبدالله ابيض بن عباس در رى مدفون مى باشد كه از جمله آنها عبارتند از؛
1ـ فخر رازى در كتاب(الشجره المباركه)(8)مي آورد كه؛
"اما عباس بن عبدالله الشهيد، فعقبه من رجل واحد، و هو عبدالله ابو محمد الابيض. و عقب عبدالله الابيض هذا من ثلاثه: الحسين الابيض يلقب"هريشه" الشاعر من ساكنى الري. و العباس أبوالفضل الأبيض، و على يلقب"هريشه" و اكثرهم عقبا الحسين الشاعر". يعني نسل عباس بن عبدالله الشهيد از يك پسر بنام عبدالله الابيض است كه نسل او از سه پسرش يكى حسين ابيض كه شاعر و ساكن در رى بوده است نشات گرفته است .
2ـ ابن عنبه در كتاب(عمده الطالب)(9)تصريح نموده كه:
"اما عباس بن عبدالله الشهيد، فعقبه قليل منهم؛ الابيض الشاعر و هو ابوعبدالله الحسين بن عبدالله بن العباس المذكور و قال الشيخ ابوالحسن العمري، الابيض هو عبدالله بن عباس. فأما ابوصر البخارى فقال انه الحسين بن عبدالله بن العباس و قال مات بالري". ما حصل مطلب اينكه، صاحب عمده الطالب هم از ابونصر بخارى نقل كرده كه مدفون در ري ابوعبدالله حسين بن عبدالله ابيض است نه خود عبدالله.
3ـ ابواسماعيل ابراهيم بن ناصر بن طباطبا كه در قرن پنجم مى زيسته دركتاب(منتقله الطالبيه)(10)خود تصريح نمود كه مدفون در رى جناب حسين بن عبدالله الابيض مى باشد و مى فرمايد: "ذكر من ورد الرى من اولاد الحسن الافطس ابن على بن علي، منهم من ولد عبدالله بن الحسن الأفطس (بالري) من نازله الكوفه و هو الشاعر ابوعبدالله الحسين بن عبدالله الاصغر الأبيض ابن العباس بن عبدالله بن الحسن الأفطس".
بنابراين معلوم گرديد كه جناب امامزاده ابوعبدالله حسين در رى مدفون مى باشند(11)و پدر بزرگوارشان به تصريح تاريخ قديم قم در اين شهر(قم) رحل اقامت افكنده بودند لذا چون از هجرتش در آن كتاب سخنى بميان نيامده و در داخل قم هم تنها يك بقعه به نام عبدالله وجود دارد چنين مى توان استدلال كرد كه به احتمال بسيار قوى جناب سيد اجل امامزاده عبدالله الابيض بن عباس بن عبدالله الشهيد بن حسن افطس بن على الأصغر بن امام زين العابدين(عليه السلام ) در اين بقعه مدفون مي باشد.
توصيف بقعه امامزاده شاه سيد عبدالله الابيض
بقعه مورد نظر در انتها خيابان نيروگاه در شهر قم واقع شده كه از دور ايوان و مدخل اصلى بقعه كه به ارتفاع تقريبى پنج متر و طول 6 و عرض 30/ 1 مى باشد نمايان است در داخل صحن بزرگ ، بقعه اى وجود دارد كه داراي دو كفشكن شمالى و جنوبى مى باشد و جدار خارجى بقعه از آجر و خالى از هرگونه تزيين بوده و بر فراز آن گنبد عرقچينى خشتى بچشم مى خورد و در زير گنبد مرقد مطهر امامزده عبدالله ابيض است كه با ضريحى سبز رنگ چوبى مشبك محفوظ مى باشد.
پی نوشت
(1)ـ تاريخ قم صفحه 129.
(2)ـ تاريخ قم صفحه 225 نقل از انجم فروزان صفحه 165.
(3)ـ انوار المشعشعين جلد 2 صفحه 117.
(4)ـ به نقل از انجم فروزان صفحه 166.
(5)ـ ولى صاحب كتاب انوار المشعشعين قائل است كه شاهزاده عبدالله ابيض در مقبره چهار امامزاده مدفون مى باشد و ما قبلا طبق دلائلى از مرحوم عباس فيض احتمال وى را رد نموده به آنجا رجوع گردد.
(6)ـ عمده الطالب صفحه 315.
(7)ـ مجالس المؤمنين صفحه 176.
(8)ـ الشجره المباركه صفحه 177.
(9)ـ عمده الطالب صفحه 215.
(10)ـ منتقله الطالبيه صفحه 164 و 165. و همچنين در كتاب تهذيب الانساب صفحه 255بر اين مطلب تصريح نموده كه ما به جهت اطاله گفتار از ذكر آن صرفنظر نموديم.
(11)ـ كما اينكه در تابلوئى به تصريح چند تن از علماء رى به اين حقيقت اشاره شده و بر درب ورودى به روضه مطهره امامزاده نصب گرديده است.
منبع
