مسجد خیف
مسجد خیف، مهمترین مساجد منا به شمار می رود.
وجه تسميه مسجد خیف
خَيْف (به فتح اول و سكون ياء): در لغت به معناى جاى فروتر از درشتى كوه و بلندتر از مسيل آب است. نام مسجد خيف در منا از همين معنا گرفته شده است. اقوال ديگرى نيز در اين باره گفته شده است. خَيف نامى است كه به جاهاى زيادى اضافه مى شود و مشهورترين خيف‌‌ها يكى خَيْف منا است كه مسجد آن به نام مسجد خيف شهرت دارد. گفته اند: خيف منا همان خيف بنى كنانه است و ديگرى خيف نوح است كه در راه مدينه به بدر قرار دارد.
خَيْف به محلى گويند كه از شدت كوهستانى بودن آن كاسته شده؛ اما هنوز به صورت دشت درنيامده است. چنين منطقه اى در دامنه كوه صفايح قرار گرفته و مسجد خَيف در همين‌جا ساخته شده است.
درباره محل و فلسفه پیدایش آن، روایت جالب توجهی وجود دارد. می دانیم که در سال پنجم هجرت، مشرکان مکه به تحریک یهودیان، پیمان اتحادی را با برخی از قبایل عرب امضا کردند تا به مدینه حمله کنند و ریشه اسلام را از اساس برکنند.
محلی که آنان برای امضای این پیمان انتخاب کردند، جایی بود که بعدها مسجد خیف در آنجا بنا گردید. این بدان معنا است که در محلی که مشرکان پیمان ضد اسلام بستند، مسجدی بنا شد که تا ابد شکست اتحاد قریش با قبایل عرب را فریاد کند. همچنين خيف به زمينى گفته مى‌شود كه اطرافش مَسيل و بلندتر از وادى باشد و در عين حال ميان دو كوه قرار گيرد.
فضيلت مسجد خيف
مسجد خیف شاهد خطبه مهم رسول خدا صلی الله علیه و آله در حجة الوداع بوده که در روایات متن آن خطبه نقل شده است. به علاوه در روایات پیشوایان معصوم علیهم السلام آمده است کسی که در منا است تا می تواند نمازهایش را در مسجد خیف بخواند؛ چرا که در آن هفتاد پیامبر صلی الله علیه و آله نماز خوانده اند. در نقلی هم آمده است که مسجد خیف مدفن آدم علیه السلام است.
امام صادق عليه السلام فرمود: در مسجد خيف كه مسجدى در منا است، نماز بگزاريد. مسجد (محل نماز) رسول خدا صلي الله عليه و آله در زمان حياتشان نزديك مناره مسجد به سمت قبله و چپ و راست آن تا سى ذراع بوده است... اگر توانستيد در آنجا نماز بخوانيد، چنين كنيد كه هزار پيامبر صلي الله عليه و آله در آنجا نماز خوانده اند.
امام صادق عليه السلام فرمود: «هفتصد پيامبر در مسجد خيف نماز خوانده اند».
مسجد خیف در طول زمان
مسجد خیف از نخستین مساجد است و نخستین مشاهدات تاریخی از آن را از قرن سوم در دست داریم. در سال 240 هـ.ق سیل آن را تخریب کرد. سپس بر جای آن مسجدی بنا گردید و سیل بندی نیز ساخته شد تا حفاظی برای مسجد باشد. مساحت مسجد در آن زمان 1500 مترمربع بوده است.
در اطراف مسجد خیف، رواق های کوچکی نیز بوده است. این مسجد در سال 556 هـ.ق به دست جواد اصفهانی وزیر بازسازی شد. مسجد خیف در قرن نهم هجری بنای باشکوهی داشته است.
مسجد خیف تا پیش از این بازسازی، یک چهار دیواری داشت. وسط آن بقعه ای بوده که منار هم داشته و مشهور به مقام ابراهیم بوده است. شیخ عباس قمی در مفاتیح نوشته است که کنار مناره نماز مستحبی (6 رکعت) خوانده شود. در آن زمان کف مسجد، شنی بوده است.
آخرین بازسازی مسجد در سال 1392 هـ.ق بدست دولت سعودی با بنای نسبتا بزرگ و رواق های متعدد و مساحتی در حدود 23660 مترمربع انجام گرفته است. طول این مسجد 182 و عرض آن 130 متر است.
درب این مسجد تنها در ایام منا باز است و در طول سال مسدود می باشد. متاسفانه در آن ایام هم، محل استراحت افراد بی سرپناه بوده و هیچ جای عبادت در آن نیست. تنها در وقت نماز امکان خواندن نماز در آن هست.
آداب مسجد خيف
مرحوم شيخ عباس قمى در مفاتيح نوشته است: كنار مناره، نماز مستحبى (۶ ركعت) خوانده شود. در آن زمان كف مسجد، شنى بوده است. برخى هم آن را محلى مى دانند كه رسول خدا صلي الله عليه و آله در آنجا نماز گزارده است.
منابع
- آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان.
- مسجد خيف، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، بازیابی: 26 اسفند 1392.
