تفسیر اجتماعی
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
"تفسیر" در لغت از ماده "فسََّر" به معنی «کشف و پرده‌برداری از معنای لفظ و ظاهر کردن آن» است.[۱] و در اصطلاح به معنای پرده برداری از ابهاماتِ کلمات و جملات قرآن و توضیح مقاصد و اهداف آنها است.[۲]
محتویات
توضیح بعضی واژگان
"گرایش" یعنی تأثیر باورهای مذهبی، کلامی، جهت گیری های عصری و سبکهای پردازش در تفسیر قرآن که بر اساس عقاید، نیازها، ذوق و سلیقه و تخصص علمی مفسر شکل می‌گیرد.[۳] "روش" یعنی استفاده از ابزار یا منبع خاص (مانند: قرآن، روایت، عقل و...) در تفسیر قرآن تا معانی و مقصود آیه را روشن کند.[۴]
جایگاه علمی واژه
تفسیر اجتماعی که شاخه‌ای از تفسیر اجتهادی با گرایش اجتماعی است به معنای خضوع در برابر مفاهیم اجتماعی و نیازهای واقعی عصر حاضر است که مفسر در این روش تلاش می‌کند، بین نظریه قرآن در زمینه مسائل اجتماعی با هدف اجتماعی هماهنگی برقرار نماید[۵] و در جنبه‌های محتلف اجتماعی از مسائل اعتقادی گرفته تا مسائل اقتصادی، سیاسی، اخلاقی و حقوقی به ارایه نظریه و تئوری می‌پردازد و مشکلات را پیش بینی می‌کند و به شبهات مختلف پاسخ می‌دهد.
مفسر در این تفسیر از موضعی متعهدانه و مسئولانه به قضایا نگاه می‌کند و نگران حوادث و تحولات است و از همین روست که همه راه حل‌ها را بررسی می‌کند و آنچه را مطابق فرهنگ و تعالیم قرآنی می‌یابد، ارایه می‌دهد.[۶]
تاریخچه
قرآن کریم همانطور که به عقاید و احکام تکلیفی انسان می‌پردازد، بسیاری از مطالب مربوط به زندگی اجتماعی و فردی بشر را بیان کرده است. این بُعد از قرآن از دیرباز مورد توجه مفسران بوده و به تفسیر آیات مربوط به آن پرداخته‌اند، اما در قرن اخیر با حرکت "سید جمال الدین اسدآبادی" در مصر نگاهی نو به تعالیم قرآن و اسلام شکل گرفت.[۷] و به تبعیت از او شاگردش استاد "محمد عبده" پایه و اساس این بنیان را پی ریزی کرد و باب اجتهاد در تفسیر را پس از چندین قرن گشود.
بعد از او هم شاگردانش به همین شیوه و سبک عمل کردند اما کسی که در این راه گوی سبقت را از همه ربوده است علامه و فیلسوف بزرگوار سید محمدحسین طباطبایی می‌باشد که در تفسیر المیزان مباحث اجتماعی زیادی را طرح می‌کند.[۸]
تفسیر اجتماعی در المیزان
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا...»؛[۹] ای کسانی که ایمان آورده‌اید! در برابر مشکلات و هوسها استقامت کنید! و در برابر دشمنان (نیز) پایدار باشید و از مرزهای خود مراقبت کنید...
علامه طباطبایی در تفسیر این آیه بحث‌هایی را در زمینه‌های مختلف اجتماعی مانند بحث انسان و اجتماع، انسان و رشد و نمو او در اجتماع، عنایت اسلام به اجتماع، رابطه فرد و اجتماع در اسلام و... مطرح می‌کند.[۱۰] همچنین در جاهای مختلفی از تفسیر المیزان، مباحثی چون اجتماع، اخوت و برادری، اصلاحات اخلاقی حکومت و حاکم، حریت و آزادی و شئون مختلف آن، حیات اجتماعی، عدالت اجتماعی، قوانین اجتماعی، وحدت اجتماعی، هدایت اجتماعی، ضرورت وجود قوانین در جامعه و... را مطرح و بحث می‌کند.[۱۱]
ویژگیهای تفسیر اجتماعی
مفسرانی که به این گرایش تفسیری روی آورده‌اند به عناصر ذیل توجه بیشتری کرده‌اند:
- به آیاتی از قرآن که مسائل اجتماعی را بیان می‌کند بیشتر پرداخته‌اند.[۱۲]
- به مشکلات مسلمانان در عصر خویش توجه کرده و آیات قرآن را بر زندگی عصر خود تطبیق نموده و درمان مشکلات اجتماعی را در قرآن جستجو کرده‌اند.[۱۳]
- به آموزه‌های تربیتی و ارشادی قرآن توجه خاص داشته‌اند.[۱۴]
- معمولاً از بیانی شیوا و ساده استفاده کرده‌اند تا تفسیر برای عموم مردم (سطح متوسط جامعه) قابل استفاده باشد.[۱۵]
- به شبهات و اشکال‌های مخالفان نسبت به قرآن و اسلام توجه کرده و پاسخ می‌دهند.[۱۶]
- مفسر در گرایش اجتماعی، روحیه‌ای اجتماع گرایانه دارد و آیات قرآن، احکام اسلامی را از زاویه فردی نمی‌بیند.[۱۷]
- مفسر گرایش اجتماعی، تقلیدگونه با تفسیر برخورد نمی‌کند و می‌کوشد با اسلوبی زیبا، سنت‌های اجتماعی آیات قرآن را بر نیازهای عصر تطبیق کند و با بیانی در خور فهم همه ارایه نماید.[۱۸]
پانویس
- ↑ مجمع البحرین، طریحی، تهران، مرتضوی، سوم، 1375 ش، ج3، ص438.
- ↑ رضایی اصفهانی، محمدعلی؛ درسنامه روشها و گرایشهای تفسیری، قم، مرکز جهانی، اول، 1382ش، ص23.
- ↑ همان، ص22.
- ↑ همان، ص22.
- ↑ ایازی، سید محمدعلی؛ المفسرون حیاتهم و منهجهم؛ تهران، وزارت ارشاد اول، 1414ق، ص53.
- ↑ فصلنامه قرآن پژوهی مبین، زمستان، 1379ش، 4، ص 101 تا 114.
- ↑ رضایی، محمدعلی؛ منطق تفسیر قرآن(2) قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، دوم، 1385، ص347.
- ↑ معرف، محمدهادی؛ تفسیر و مفسران، قم، مؤسسه فرهنگی التمهید، اول، 1380 ش، ج2، ص483.
- ↑ سوره آل عمران، 3/200.
- ↑ علامه طباطبایی، ترجمه المیزان، موسوی همدانی، قم، جامعه مدرسین، پنجم، 1374ش، ج4، ص143 تا 212.
- ↑ این بحث ها در جلدهای مختلف المیزان مانند 1، 4، 5، 6، 11، 13، 19 و... طرح شده است.
- ↑ تفسیر و مفسران، معرفت، محمدهادی، پیشین.
- ↑ همان.
- ↑ همان.
- ↑ همان.
- ↑ همان.
- ↑ همان.
- ↑ همان.
منابع
- تفسیر اجتماعی، سایت پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام (بخش فرهنگ علوم انسانی و اسلامی) تاریخ بازیابی: 3 دی 1392.
