تفسیر اجتماعی
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
"تفسیر" در لغت از ماده "فسََّر" به معنی «کشف و پرده‌برداری از معنای لفظ و ظاهر کردن آن» است[۱] و در اصطلاح به معنای پرده برداری از ابهاماتِ کلمات و جملات قرآن و توضیح مقاصد و اهداف آنها است.[۲]
محتویات
توضیح بعضی واژگان
"گرایش" یعنی تأثیر باورهای مذهبی، کلامی، جهت گیریهای عصری و سبکهای پردازش در تفسیر قرآن، که بر اساس عقاید، نیازها، ذوق و سلیقه و تخصص علمی مفسر شکل می‌گیرد.[۳] "روش" یعنی استفاده از ابزار یا منبع خاص (مانند:قرآن، روایت، عقل و...) در تفسیر قرآن تا معانی ومقصود آیه را روشن کند.[۴]
جایگاه علمی واژه
تفسیر اجتماعی که شاخه‌ای از تفسیر اجتهادی با گرایش اجتماعی است به معنای خضوع در برابر مفاهیم اجتماعی و نیازهای واقعی عصر حاضر است که مفسر در این روش تلاش می‌کند، بین نظریه قرآن در زمینه مسائل اجتماعی،با هدف اجتماعی، هماهنگی برقرار نماید،[۵] و در جنبه‌های محتلف اجتماعی از مسائل اعتقادی گرفته تا مسائل اقتصادی، سیاسی، اخلاقی و حقوقی، به ارایه نظریه و تئوری می‌پردازد و مشکلات را پیش بینی می‌کند و به شبهات مختلف پاسخ می‌دهد. مفسر در این تفسیر از موضعی متعهدانه و مسئولانه به قضایا نگاه می‌کند و نگران حوادث و تحولات است و از همین روست که همۀ راه حل‌ها را بررسی می‌کند و آنچه را مطابق فرهنگ و تعالیم قرآنی می‌یابد، ارایه می‌دهد.[۶]
تاریخچه
قرآن کریم همانطور که به عقاید و احکام تکلیفی انسان می‌پردازد، بسیاری از مطالب مربوط به زندگی اجتماعی و فردی بشر را بیان کرده است. این بُعد از قرآن از دیرباز مورد توجه مفسران بوده و به تفسیر آیات مربوط به آن پرداخته‌اند، اما در قرن اخیر، با حرکت "سید جمال الدین اسدآبادی" در مصر نگاهی نو به تعالیم قرآن و اسلام شکل گرفت[۷] و به تبعیت از او شاگردش استاد "محمد عبده" پایه و اساس این بنیان را پی ریزی کرد، و باب اجتهاد در تفسیر را پس از چندین قرن گشود. بعد از او هم، شاگردانش، به همین شیوه و سبک عمل کردند، اما کسی که در این راه گوی سبقت را از همه ربوده است علامه و فیلسوف بزرگوار سید محمد حسین طباطبایی (ره) می‌باشد، که در تفسیر المیزان مباحث اجتماعی زیادی را طرح می‌کند.[۸]
تفسیر اجتماعی در المیزان
«یا أیّها الّذینَ آمنوا اصْبِروا وَ صابِروا و رابِطوا...»[۹] «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! در برابر مشکلات و هوسها استقامت کنید! و در برابر دشمنان (نیز)، پایدار باشید و از مرزهای خود، مراقبت کنید...» علامه طباطبایی (ره) در تفسیر این آیه بحث‌هایی را در زمینه‌های مختلف اجتماعی مانند بحث انسان و اجتماع، انسان و رشد و نمو او در اجتماع، عنایت اسلام به اجتماع، رابطه فرد و اجتماع در اسلام و...مطرح می‌کند.[۱۰] همچنین در جاهای مختلفی از تفسیر المیزان، مباحثی چون، اجتماع، اخوت و برادری، اصلاحات اخلاقی حکومت و حاکم، حریت و آزادی و شئون مختلف آن، حیات اجتماعی، عدالت اجتماعی، قوانین اجتماعی، وحدت اجتماعی، هدایت اجتماعی، ضرورت وجود قوانین در جامعه و...را مطرح و بحث می‌کند.[۱۱]
ویژگیهای تفسیر اجتماعی
مفسرانی که به این گرایش تفسیری روی آورده‌اند به عناصر ذیل توجه بیشتری کرده‌اند:
1- به آیاتی از قرآن که مسائل اجتماعی را بیان می‌کند بیشتر پرداخته‌اند.[۱۲] 2- به مشکلات مسلمانان در عصر خویش توجّه کرده و آیات قرآن را بر زندگی عصر خود تطبیق نموده و درمان مشکلات اجتماعی را در قرآن جستجو کرده‌اند.[۱۳] 3- به آموزه‌های تربیتی و ارشادی قرآن توجه خاص داشته‌اند.[۱۴] 4- معمولاً از بیانی شیوا و ساده استفاده کرده‌اند تا تفسیر برای عموم مردم (سطح متوسط جامعه) قابل استفاده باشد.[۱۵] 5- به شبهات و اشکال‌های مخالفان نسبت به قرآن و اسلام توجه کرده و پاسخ می‌دهند.[۱۶] 6- مفسر در گرایش اجتماعی، روحیه‌ای اجتماع گرایانه دارد و آیات قرآن، احکام اسلامی را از زاویه فردی نمی‌بیند.[۱۷] 7- مفسر گرایش اجتماعی، تقلیدگونه با تفسیر برخورد نمی‌کند و می‌کوشد با اسلوبی زیبا، سنت‌های اجتماعی آیات قرآن را بر نیازهای عصر تطبیق کند و با بیانی د رخور فهم همه ارایه نماید.[۱۸]
پانویس
- ↑ . مجمع البحرین، طریحی، تهران، مرتضوی، سوم، 1375 ش، ج 3، ص 438
- ↑ . رضایی اصفهانی، محمد علی؛ درسنامه روشها و گرایشهای تفسیری، قم، مرکز جهانی، اول، 1382ش، ص 23
- ↑ . همان، ص 22
- ↑ . همان، ص 22
- ↑ . ایازی، سید محمد علی؛ المفسرون حیاتهم و منهجهم؛ تهران، وزارت ارشاد اول، 1414 ق، ص 53
- ↑ . فصلنامه قرآن پژوهی مبین، زمستان، 1379ش، 4، ص 101 تا 114
- ↑ . رضایی، محمد علی؛ منطق تفسیر قرآن (2) قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، دوم، 1385، ص 347
- ↑ . معرف، محمد هادی؛ تفسیر و مفسران، قم، مؤسسه فرهنگی التمهید، اول، 1380 ش، ج 2، ص 483
- ↑ . آل عمران، 3/ 200
- ↑ . علامه طباطبایی (ره)، ترجمه المیزان، موسوی همدانی، قم، جامعه مدرسین، پنجم، 1374ش، ج 4، ص 143 تا 212
- ↑ .این بحثها در جلدهای مختلف المیزان مانند 1، 4، 5، 6، 11، 13، 19 و...طرح شده است.
- ↑ .تفسیر و مفسران، معرفت، محمدهادی، پیشین
- ↑ .همان.
- ↑ .همان.
- ↑ .همان.
- ↑ .همان.
- ↑ .همان.
- ↑ .همان.
منابع
- تفسیر اجتماعی، سایت پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام (بخش فرهنگ علوم انسانی و اسلامی) تاریخ بازیابی: 3 دی 1392.
