محمد صادق اسلامی

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی مقاله یکی از پایگاه های معتبر متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

محمدصادق اسلامي در بهار 1311 در يکي از محلات جنوب تهران به دنيا آمد. دوره تحصيلات ابتدايي را در تهران و لنگرود گيلان سپري نمود. سپس به تهران بازگشت و دوره متوسطه را به صورت شبانه و متفرقه در يکي از مدارس بازار تهران ادامه داد. بعد از آن وارد بازار کار گرديد و از اواسط سال 1329 تا سال 1340 در مؤسسات دولتي مشغول بکار بود، تا آن که در اين زمان وارد بازار تهران شد و فعاليت معيشتي خود را در اين زمينه پي گرفت.

در همين زمان بود که ابتدا به شاخه بازار نهضت آزادي ايران و سپس به جمعيت مؤتلفه اسلامي پيوست و فعاليت مبارزاتي خود را عليه حکومت پهلوي آغاز نمود و تا پيروزي انقلاب اسلامي ادامه داد. او بعد از وقوع انقلاب، به حزب جمهوري اسلامي ملحق گرديد تا آنکه در واقعه بمب‌گذاري دفتر مرکزي حزب جمهوري اسلامي در هفتم تيرماه 1360ش، همراه با بسياري از اعضاي آن حزب شهيد شد. (منبع: نک شهيد صادق، مقدمه، صص هفت ـ سه و سه)

يکي از زمينه­هاي مهم وقوعِ انقلاب اسلامي ايران را بايد در عرصه فرهنگي و مذهبي جستجو نمود. جايي که حکومت پهلوي، با اقدامات فرهنگي ناهمسو با فرهنگ ديني و سنتي مردم ايران، سبب تحريکِ آنان بر ضد خود گرديد. اسلامگرايان، تاکيد شديدي بر مبارزه با سياست فرهنگي غربگرايانه و غيرديني رژيم پهلوي داشته و جداي از مبارزه سياسي، به شدت در راستاي افکار و اعتقادات ديني و سنتي خود فعاليت مي­کردند. يکي از اين انقلابيونِ مسلمان، محمدصادق اسلامي بود که تلاش بي­وقفه­اي را در اين زمينه انجام داد. در اين مقاله، سعي بر آن است تا به اقدامات اين شهيد راه انقلاب، در عرصه مورد نظر پرداخته شود.

هيئت هاي موتلفه اسلامي که صادق اسلامي، يکي از اعضاي برجسته آن به‌ شمار مي­رفت، اگرچه عمدتاً به سبب جنبه سياسي­اش بر سر زبانها افتاد، اما در واقع يک گروه سياسي ـ مذهبي بود، چنانکه يکي از زمينه­هاي شکل­گيري آن، بدين ترتيب بوده است که: « جهت تبليغ دين اسلام چند نفر از مسلمان­ها تصميم گرفتند در تحقيق و تبليغ دين به طرز صحيح با يکديگر تشريک مساعي کنند و براي آن منظور اساسنامه و مرامنامه­اي که شامل يک مقدمه و سه ماده مرامنامه بود تهيه کردند که تقريباً قريب به اين مضامين بود.

1. بهتر شناختن قوانين مقدس اسلام
2. بهتر شناساندن قوانين اسلام به جهانيان
3. بهتر عمل کردن به دستورات دين مبين اسلام.

موتلفه اسلامي، کانونهايي داشتند و در آن از روحانيوني گرانسنگ همچون مطهري، بهشتي، باهنر و مصباح يزدي به‌ منظور آموزش فکري - ديني اعضا استفاده مي­نمودند. همچنين در ميان خودِ اعضاي موتلفه نيز جلسات ده نفري برقرار مي­گرديد و اين جلسات به‌ صورت هفتگي و به ترتيب در منزل هر يک از اعضاي گروه مذکور برپا مي­شد و در آن، در مورد مسائل اعتقادي صحبت مي­شد.

صادق اسلامي در طي دوره دو ساله زندان نيز در انجام فعاليت هايي همسو با اعتقادات مذهبي، راسخ بود. چنانکه بنابر اظهار يکي از همقطاران­اش در موتلفه، هنگامي که در اواسط سال 44ش همراه با صادق اسلامي و تعدادي ديگر وارد زندان قصر شدند، فضاي ديني بر آنجا حاکم نبود چرا که علي رغم حضور افراد مذهبي جمعي از زندانيان را کمونيست ها تشکيل مي­دادند. اما با فعاليت هايي که اسلامي و همفکران­اش انجام دادند، سعي نمودند تا شرايط را تغيير دهند: «وقتي آقاي اسلامي اذان گفت ما در وسط حياط شماره 3، پتو پهن کرديم و عالي پيشنماز شد و نماز جماعت خوانديم چپي­ها با تعجب ما را نگاه مي­کردند و مانده بودند که چطور ما 21 نفر توانستيم وضع کفرآلود زندان را به حال و هواي مذهبي تبديل کنيم. از آن روز به بعد نماز جماعت بطور منظم اجرا مي­شد».

برجسته­ترين فعاليت مذهبي صادق اسلامي بعد از آزادي­اش از زندان و تا انقلاب اسلامي، حضورش در جلسات و سخنراني هاي مذهبي بود که به صورت هفتگي برپا مي­شد. برخي از اين جلسات به‌ طور دوره­اي، در منزل هر يک از افرادِ حاضر در جلسه برگزار مي‌گرديد و روحانيوني همچون هاشمي رفسنجاني در آن به سخنراني پرداخته و سعي در بالا بردن سطح آگاهي فکري حاضرين در ارتباط با مسائل ديني داشتند.

چنانکه در يکي از اين جلسات، اواخر شهريور 46 در مورد اين موضوع که «دست استعمارگران در ملت شيعه رسوخ پيدا کرده و آنها تصميم دارند به هر نحو که شده اسلام را بکوبند». صحبت شده بود. جلساتي تحت عنوان هيئت «محبان الحسين» با سخنراني گلزاده غفوري برگزار مي­گرديد که محور اصلي آن نيز اسلام و قرآن بود. ترکيب سياسي اعضاي شرکت­کننده در اين هيئت، از افراد موتلفه و حزب ملل اسلامي بود و صادق اسلامي نيز در اين هيئت مشارکتي فعال داشت. هيئت مذکور، سعي مي­کرد تا براي آشنايي بيش از پيش اعضايش نسبت به مسائل ديني، کلاس هايي را نيز براي آموزش افراد تدارک ببيند. يکي از اين کلاسها زبان عربي بود که به صورت ادواري در منزل يکي از اعضا برگزار مي­شد و البته در ترقي سطح فکري ـ ديني افراد تاثيرگذار بود.

چنانکه بنابر گزارش ساواک (دي 1346) درباره يکي از همين کلاسها، مطالب زير در ميان اعضا رد و بدل گرديده است: «ما بايد سعي کنيم زبان قرآن را فراگيريم چون بزرگترين لطمه­اي که از طرف استعمارگران به ما وارد آمده اين بود که ما را از زبان عربي به دور دارند تا اصولاً به مفهوم قرآن پي نبريم. شخصي ديگر گفت که اسلامي که امروز در بين ما هست جز عقب افتادگي و درجا زدن چيز ديگري براي ما به ارمغان نياورد. اين اسلام حقيقي که پيغمبر در آن زمان رهبري مي­کرد نيست».

محمدصادق اسلامي در جلسات سخنراني آيت­الله هاشمي رفسنجاني نيز حضور داشت. اين جلسات با عنوان هيئت «انصارالحسين» انجام مي­گرديد و عمدتاً اعضاي موتلفه در آن حضور داشتند. در يکي از اين جلسات که در شهريور 47 در منزل يکي از اعضا برگزار گرديد، هاشمي رفسنجاني به زلزله وحشتناک همان برهه زماني در خراسان اشاره نموده و گفت: «ما بايد حامي دين باشيم چطور زلزله هزاران نفر را از بين بُرد بگذاريد عده­اي هم در زنجير براي اسلام از بين بروند».

علاوه بر سخنراني، خواندن دعا و قرآن نيز از جمله برنامه­هاي هيئت انصارالحسين بود. جلسات مذهبي ديگر در مقطع زمانيِ دهه منتهي به انقلاب، هيئت «مکتب قرآن» نام داشت که مديريت آن با شهيد بهشتي بود و صادق اسلامي همراه با برخي يارانش در موتلفه همچون شفيق، ميرفندرسکي، توکلي بينا در آن جلسات شرکت مي­کرد.

علاوه بر اعضاي موتلفه، افرادي از حزب ملل و نهضت آزادي ايران نيز در آن شرکت داشتند. در اين جلسات، دکتر بهشتي سلسله سخنراني هايي در مورد توحيد، معاد، نبوت و اصول دين تدارک ديده بودند تا ازين طريق، بينشِ انقلابيون اسلامگرا نسبت به اين موضوعات، عمق بيشتري پيدا کند. حضور در جلسات مذهبي مسجد هدايت که به رهبري آيت‌الله طالقاني برگزار مي­گرديد، از ديگر فعاليت هاي صادق اسلامي در زمينه فرهنگي - مذهبي بود به طوري که گاهي در تفسير قرائت قرآن نيز شرکت مي­کرد البته روحانيوني همچون دکتر باهنر و استاد مطهري نيز در آنجا سخنراني مي­کردند و بجز برخي اعضاي موتلفه مانند صادق اسلامي، اکثريت حاضرين در آن جلسات از اعضاي نهضت آزادي ايران و انجمن اسلامي مهندسين بودند.

غير از اين جلسات ديني که به صورت مداوم و برنامه­ريزي شده برگزار مي­گرديد، نشست هاي مذهبي ديگري هم وجود داشت که صادق اسلامي در آن شرکت مي­کرد، براي نمونه جلسات تفسير آقاي لواساني که در سال 1356 در جريان بوده و افرادي مانند عسگراولادي، مرتضي نبوي، پوراستاد نيز همراه با صادق اسلامي در آن حاضر بودند و يا مراسمي که به مناسبت اعياد و يا سوگواري هاي مذهبي، انقلابيون اسلامگرا آن را تدارک مي­ديدند، چنانکه در اواخر بهمن51 يک مجلس عزاداري در مسجد جامع نارمک تشکيل شده بود و در آن مبارزاني همچون سران نهضت آزادي ايران، کاظم سامي (رهبر جنبش انقلابي مردم ايران، جاما)، شهيد رجائي حضور داشته و يکي از سخنرانان مراسم مذکور نيز آيت‌الله خامنه‌اي بود.

از ديگر فعاليت هاي صادق اسلامي در دهه 1340 و 1350 نقش کليدي و مهم­اش در بنياد رفاه بود. يکي از موارد مهم ذکر شده در اساسنامه اين بنياد که به وسيله برخي روحانيون انقلابي و همچنين مبارزان اسلامگرا تاسيس گرديد؛ کمک به تامين و بهبود زندگي نيازمندان، تاسيس آموزشگاهها همچنين نشر معارف اسلامي و انتشار نشريات و کتب در چهارچوب ارزشهاي مذهبي بود.

اين بنياد که در آغاز فعاليت­اش به «گروه فرهنگي بنياد» نيز معروف بوده، در پاييز 1348 تشکيل گرديد. در ابتداي فعاليت فقط 20 عضو داشته (منجمله صادق اسلامي) و با گروه فرهنگي رفاه، دبيرستان علوي، شرکت تعاوني سودبخش ارتباط مخفي داشت. مدتي بعد از شروع کار بود که بنياد، مدرسه رفاه را بوجود آورد: «بنده و دوستانم يعني شفيق، لاجوردي و اسلامي در بررسي هاي خود به اين نتيجه رسيديم که يکي از کمبودهاي بارز جامعه مذهبي ما، نبودن مدارس دخترانه اسلامي است. ازين رو مصمم شديم که مدرسه دخترانه رفاه را تاسيس کنيم براي ايجاد اين مدرسه که بعدها به صورت يک مجتمع آموزشي درآمد و از دبستان تا دبيرستان را دربر گرفت».

مسئولين بنياد رفاه در تدارک برگزاري کلاس عربي در سطح دبيرستان و حتي بالاتر براي افراد مذهبي نيز بودند و حتي برخي اعضاي برجسته بنياد همچون صادق اسلامي به آموختن عربي در سطح عالي مشغول بودند.

از ديگر اقدامات فرهنگي ـ مذهبي صادق اسلامي، نقش او در شرکت «سهامي فيلم در خدمت دين» بود که در شهريور 52 تشکيل گرديد. گفته شده که اين شرکت به منظور «رفع نياز مسلمين و جلوگيري از انحراف اخلاقي آنان» به وجود آمد و مسئولين آن، انتظار سود مادي نداشته بلکه بنابر اظهار يکي از سهامداران آن «سهامي که خريداري شده جزء خيرات محسوب مي­کنيم».

منابع

• محمدحسن پورقنبر، محمدصادق اسلامي موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، تاریخ بازیابی: 10 آذرماه 1392.