زيارت

ديدار و ملاقات ، به ديدار کسی رفتن . و در عرف به ديدار کسی به جهت تکريم و تعظيم يا انس گيری رفتن . حج خانه خدا را زيارت بيت گويند چنانکه به کنار قبور معصومين به قصد تعظيم و توسّل و دعا رفتن زيارت آن بزرگوارن ، و بهکنار قبر مردگان جهت استرحام نيز زيارت آنها گويند .

مفهوم زیارت

زيارت ديدار كردن با قصد را گويند كه در ريشه اين واژه مفهوم ميل و گرايش نهفته است؛ گويى زيارت كننده از ديگران روى گردانده و به سوى زيارت شونده تمايل و قصد كرده است، و نيز در معناى زيارت، قصد اكرام زيارت شونده و انس گرفتن با او نيز نهفته است.

یکی از راه های بزرگداشت مفاخر و صاحبان کمال، زیارت آنان است که در حقیقت موجب بقا و استمرار حیات علمی، هنری و معنوی آنان می گردد. افزون بر این که عامل پیوند نسل حاضر و نسل های آینده، با نسل های گذشته و وسیله ارتباط روحی با آنان و کمالاتشان است.

زیارت در دین اسلام

در دین اسلام، به صورت خاصی از این واقعیت بشری بهره برداری شده است. و برای دیدار و زیارت قبور پیشوایان و فداکاران بزرگ آداب و زیاراتی رسیده است که رعایت آن آداب و خواندن آن زیارت ها و توجه به مضامین آن ها و تأمل در آن ها می تواند، به صورتی شگفت انگیز، شخصیت ساز و حماسه گستر باشد. و این موضوع - چنان که معلوم است - اختصاص به شیعه ندارد. علمای بزرگ اهل سنت نیز درباره ی زیارت پیامبر اکرم و آداب آن، دهها کتاب و رساله نوشته اند، همچنین فلاسفه نیز به این واقعیت توجه کرده اند از جمله ابن سینا شرحی مفصل نوشته است در جواب شیخ ابوسعید ابوالخیر، درباره ی اهمیت و فایده ی زیارت قبور صالحان و مردم بزرگ و کامل.

زیارت در مذهب شیعه

در مذهب شیعه، مکتب زیارت، یکی از آموزنده ترین و سازنده ترین مکاتب بوده است، زیرا بزرگان شیعه نوعا شهید شده اند. و در زیارت های آنان دو مضمون همواره ذکر شده است که خواندن و توجه به آن دو مضمون، در حال زیارت و صفای دل و کنار تربت شهید، تأثیری غیرقابل انکار دارد.

آن دو مضمون، یکی مربوط به این جهت است که این شهیدان، در راه خدا از همه چیز خود و جان و خون خویش گذشتند و پیوستن به ابدیت را، در جوار رحمت حق، بر چند صباح دیگر عمر ترجیح دادند، و در راه ابدیت مطلق و پیوند زدن هستی روح خود با آن بیکران ها تأمل و تردید روا نداشتند. و از این جهت به والاترین مفهوم بلوغ انسان، در عرصه ی رابطه ی «انسان - خدا» و «انسان - ابدیت» دست یافتند.

مضمون دوم مربوط است به این جهت که این شهیدان، در راه اقامه ی عدل و ایستادگی در برابر جباران و ستمگران و امر به معروف و نهی از منکر خون خود را دادند و جان خود را باختند. و از این جهت به والاترین مفهوم بلوغ انسان، در عرصه ی رابطه ی «انسان - جامعه» دست یافتند.

انواع زیارت

1-زيارت اهل قبور 2-زيارت برادر دينی 3-زيارت پيغمبر اسلام 4-زيارت جامعه :متن معروفی مشتمل بر اوصاف و نعوت معصومين ، که در اوساط شيعه شهرتی بسزا دارد . 5-زيارت حاجّ :رفتن به ديدار کسی که از حجّ بازگشته باشد . 6-زيارت قبور معصومين 7-زيارت وارث :از زيارت معروفه حضرت ابی عبدالله الحسين (ع) .

زیارت در قرآن

خداوند در قرآن به پیامبر فرمان می‌دهد كه هیچ‌گاه بر جنازه‌ منافق نماز نگذار و بر جنازه آن ها به دعا نايست كه آن ها به خدا و رسولش كافر شدند و در حال فسق و بدكارى مردند. آن جا كه می‌فرماید: «وَلاتُصَلِّ عَلى أَحَدٍ مِنْهُمْ ماتَ أَبَداً وَلاتَقُمْ عَلى قَبْرِهِ إِنَّهُمْ كَفَرُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ ماتُوا وَ هُمْ فاسِقُونَ».

از اين آيه جواز زیارت قبور به روشنى فهميده مى شود چنانچه ايستادن بالاى قبر مؤمن و دعاكردن براى او مشروعيت دارد چون آن را در رديف نماز ميت مى آورد و اين كار را فقط درباره منافقان ممنوع مى كند.

زیارت در روایات

زیارت از جمله موضوعاتی است که در روایات اسلامی مورد تأكید و تأیید قرار گرفته است در این باره روایات فراوانی از منابع شیعه در مورد زیارت وارد شده است که بر اهمیت و ارزش آن سفارش كرده اند كه به برخی از آن ها اشاره می ‌شود:

• 1- شيخ مفيد نقل مى كند: رسول خدا صلی الله علیه و آله در حيات خود، دستور داد كه مسلمين به زيارت قبر حمزه علیه السلام بروند و خود آن حضرت پيوسته كنار قبر حمزه و ساير شهداء مى آمد و پس از رحلت آن حضرت، حضرت فاطمه سلام الله علیها كنار قبر حمزه علیه السلام رفت و آمد مى كرد، و مسلمين نيز پيوسته كنار قبر حمزه مى آمدند و شهداء را ياد مى كردند.

• 2- از حضرت محمد صلی الله علیه و آله روايت شده: «من زار قبرى بعد موتى كان كمن هاجر الى فى حياتى فان لم تستطيعوا فابعثوا الى بالسلام فانه يبلغنى: هر كه قبر مرا بعد از مردنم زيارت كند مانند كسى است كه به جانب من در زندگيم هجرت كرده باشد، پس اگر نمى توانيد به زيارت من بيائيد به طرف من سلام بفرستيد به من مي رسد.»

• 3- از امام رضا علیه السلام روايت شده كه فرمود: «من زارنى على بعد دارى و مزارى اتيته يوم القيمة فى ثلاث مواطن حتى اخلصه من اهوالها اذا تطاير الكتب يمينا و شمالا و عندالصراط و عندالميزان: هر كه مرا با دورى خانه و مزار من زيارت كند روز قيامت در سه موضع نزد او بيايم و او را از هول و هراس نجات دهم در وقت دادن نامه ها به راست و چپ و هنگام صراط و هنگام ميزان».

• 4- از حضرت محمد صلی الله علیه و آله نقل شده است كه فرمود: هر كس قبر مرا زيارت كند من نيز او را حتما شفاعت خواهم كرد.

• 5- رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمودند: «من زارنی فی حیاتی و بعد موتی كان فی جواری یوم القیامه: كسی كه مرا در حیات و بعد از مرگم زیارت كند در روز قیامت در جوار و همسایگی من خواهد بود».

منابع

• فرهنگ قرآن (كليات راهيابي به موضوعات و مفاهيم قرآن کریم)، اكبر هاشمي رفسنجاني و جمعي از محققان مركز فرهنگ و معارف قرآن؛ قم: مؤسسه بوستان كتاب قم، چاپ دوم، 1383.
• حماسه غدیر، محمدرضا حکیمی ؛ تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
• تفسير آسان، محمدجواد نجفى خمينى؛ تهران: انتشارات اسلاميه، چاپ اول، 1398 ق.
• تفسیر كوثر، جعفرى يعقوب.
• سيرت پيامبر اعظم و مهربان، محمد محمدى اشتهاردى؛ قم: انتشارات ناصر، چاپ اول، 1385 ش.
• أطيب البيان في تفسير القرآن، سيد عبدالحسين طيب؛ تهران: انتشارات اسلام، چاپ دوم، 1378 ش.
• بيان در علوم و مسائل كلى قرآن، نجمى هاشم زاده هريسى.
• وسائل الشیعه، شيخ حر عاملی، قم: مؤسسه آل البيت لإحياء التراث، چاپ اول، 1409 هجری.