انوار التنزیل و اسرار التأویل (کتاب)
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
ذهبى در تفسير و مفسران( ج 1 ص 305) مى‌گويد: تفسير بيضاوى به نام انوار التنزيل و اسرار التاويل از نظر حجم تفسيرى متوسط است كه مفسر در آن بين تفسير و تاويل جمع نموده و آنرا بر مبناى اصول و قواعد مذهب اهل سنت بنا نهاده است.
اين تفسير در واقع خلاصه تفسير كشاف زمخشرى است با اين تفاوت كه زمخشرى معتزلى است ولى بيضاوى اشعرى مى‌باشد.
روش تفسيرى
روش تفسيرى بيضاوى تابع روش تفسيرى زمخشرى است به اينگونه كه در پايان هر سوره حديثى در فضيلت قرائت سوره و ثواب و پاداش براى قارى و خواننده آن بيان كرده كه البته اينگونه احاديث مى‌بايست مورد نقد و بررسى بيضاوى قرار مى‌گرفت كه متاسفانه اينكار نشده و وى به تبع زمخشرى اين روايات را نقل نموده است. استاد معرفت گويد: اين تفسير، داراى سبكى لطيف، عباراتى ظريف و قدرت بيانى شگفت است و به همين علت بسيارى از مفسران از جمله فيض كاشانى در تفسير صافى بر آن تكيه كرده‌اند.
بيضاوى در مسايل و نكات معضل و مشكل مربوط به آيات، نظريات دقيقى دارد. وى از تفسير كبير فخر رازى و تفسير مفردات راغب اصفهانى بهره گرفته و پاره‌اى اقوال و آراء صحابه و تابعان را نيز در آن آورده است. البته در تفسير آنان از خرد و انديشه هم استمداد جسته و نكات جالب و زيبا و استنباطات دقيقى را در ضمن آنها بيان كرده است. به قرائت‌هاى مختلف توجه نشان داده و موارد شاذ را هم مى‌آورد و بدون تفصيل و با اختصار به مسايل نحوى نيز مى‌پردازد. همچنين در تفسير آيات الاحكام بعضى از مسايل فقهى را نيز بيان مى‌كند، بدون آنكه سخن به درازا بكشد.
امتياز برجسته تفسير بيضاوى اين است كه اخبار و روايات اسرائيلى را- جز اندكى- نياورده است و گاهى هم كه روايتى مى‌آورد، در آغاز روايت مى‌گويد:« گفته‌اند» يا« روايت كرده‌اند» به اين دليل كه مى‌خواهد ضعف روايت را بر خواننده روشن سازد.
هنگامى كه به تفسير و توضيح آيات مربوط به مسايل طبيعى و هستى نيز مى‌پردازد، بدون شرح و توضيح از آنها مى‌گذرد. شايد اين روش، از طريق« تفسير كبير» فخر رازى به تفسير وى راه يافته باشد.
منابع تفسیر
استاد معرفت مى‌گويد: تفسير او كتابى ارزشمند و بى‌نياز از توضيح و بيان است و در آن، خلاصه كشاف در اعراب و معانى و بيان، برگزيده تفسير كبير در حكمت و كلام و غوامض و لطايف تفسير راغب در اشتقاق و لغت آمده است در نتيجه مى‌توان گفت تفسير بيضاوى خلاصه اين سه منبع است نه كشاف.
حواشى و شروح
از آنجا كه تفسير بيضاوى سالهاى متمادى متن درسى تفسير بوده و در عداد تفاسير كلاسيك به حساب مى‌آيد بيشترين حواشى و شروح را به خود اختصاص داده و از آغاز تاليف همواره مورد توجه مفسران و اساتيد تفسير بوده و اندوى در طبقات المفسرين حدود سى حاشيه را نام مى‌برد كه مهمترين آنها شرح شيخ‌زاده است نام شارح عالم فاضل محيى الدين محمد بن شيخ عارف بالله مصلح الدين قوجوى است كه به شيخ زاده شهرت دارد وى در آغاز، شرحى در هشت جلد بر تفسير بيضاوى نگاشت سپس آنرا در چهار جلد خلاصه نمود. اين شرح بسيار كامل و جامع است و مشتمل بر نكات و فوايد مهم علمى و قرآنى است عبارت آن بسيار سليس است و در ميان اساتيد و دانشجويان تفسير از شهرت بسزايى برخوردار است و بارها به چاپ رسيده است. شيخ‌زاده در سال 951 ه. ق درگذشت.
اين تفسير مورد توجه مفسران شيعى نيز بوده است به عنوان مثال فيض كاشانى در صافى و ميرزا محمد قمى مشهدى در كنز الدقايق از آن بهره بسيار برده‌اند.
نسخه شناسى
تفسير بيضاوى بارها چاپ شده كه نسخه حاضر چاپ جديد آن است كه توسط محمد عبد الرحمن مرعشلى تحقيق و تصحيح شده و در دار احياء التراث العربى و موسسه التاريخ العربى در بيروت به سال 1418 هجرى قمرى برابر با 1998 ميلادى در دو مجلد( پنج جلد) به زيور طبع آراسته گرديده است.
لازم به يادآورى است كه بر روى جلد چاپ دار الكتب العلميه تاريخ وفات را 791 ضبط نموده كه اشتباه است و 685 يا 691 درست است.
منابع
1- بيشتر مقاله حاضر ترجمه جزوه الامام القاضى البيضاوى تاليف محمد على قطب مى‌باشد.
2- تفسير و مفسران، محمد هادى معرفت، ج 2
3- التفسير و المفسرون، محمد حسين ذهبى، ج 1
4- طبقات المفسرين، احمد ادنه‌وى،
منبع
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع التفاسیر [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی
