ابرقوه

«اَبَرقوه» یا «ابرکوه» مرکز شهرستان ابرکوه از شهرستان‌های استان یزد است. این شهر از سابقه تاریخی بالا و ابنیه تاریخی برخوردار است. بر سردر «مسجد بیرون» در این شهر کتیبه‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد امام رضا علیه‌السلام در مسیر عبور خود از مدینه به مرو، در این محل توقف داشته‌اند.

مسجد بیرون

سابقه تاریخی ابرقوه

از تاریخ بنیاد نهادن ابرکوه آگاهی دقیقی در دست نیست، اما از منابع تاریخی و جغرافیایی بر می آید که این شهر سالها پیش از اسلام وجود داشته است. در بعضی منابع به وجود این شهر در زمان کیکاووس (دومین پادشاه از سلسله کیانیان) و زمان سیاوش اشاره شده است.

ابرکوه یا ابرقوه یکى از توابع و نواحى شهر قدیمى اصطخر بوده است. ابن حوقل (متوفای پس از ۳۶۷ ق) ابرقوه و یا ابرقویه را شهرى مستحکم به اندازه یک سوم شهر اصطخر با بازارهاى معمور و آباد در قرن چهارم قمری توصیف مى‌ کند. و مقدسى جغرافیدان قرن چهارم هجری از مسجدى نیکو در این شهر سخن گفته است

حمداللّه مستوفى در خصوص این شهر مى‌نویسد: ابرقوه را در ابتدا بر دامنه کوهى ساخته بودند و به آن «برکوه» مى‌گفتند و بعد از آن بر صحرایى که هم اکنون است شهر را ساختند. وى مى‌نویسد: در ابرقوه «جهودى» چهل روز اگر بماند، نماند و بدین سبب جهود در آنجا نیست و اگر از جاى دیگر به مهمى به آن موضع روند بعد از چهل روز معاودت کنند. در آنجا سروى است که در جهان شهرتى داشته و درخت سروى در ایران زمین مثل آن نیست.

این شهر در سال ۱۳۷۳ شمسی طبق آخرین تقسیمات کشوری مستقلاً یکی از شهرستانهای استان یزد با مرکزیت ابرکوه گردید.

آثار تاریخى ابرقوه‌

آستان مقدس امامزاده احمد در ابرکوه یزد

در شهر ابرقوه و حومه آن آثار تاریخى دوران مختلف مشاهده مى‌شود، از جمله مسجد جامع ابرقوه، مقبره حسن بن کیخسرو (مزار طاووس الحرمین) قطبیه، مناره سردر مسجد حاجى کامل امامزاده احمد بن موسى بن جعفر علیه السلام، مسجد امامزاده احمد، گنبد على و مسجدى موسوم به مسجد بیرون، بناى مزارى مشهور به پیرسک یا پیر صدق و سرو پشت آسیاب، بناهاى تاریخى در کوه صفه و... .

قدمگاه امام رضا علیه السلام:

مسیر حرکت امام رضا علیه السلام از مدینه به خراسان

در آثار تاریخى ابرقوه مسجدى معروف به «مسجد بیرون» قرار دارد که در مسیر حرکت امام رضا علیه السّلام از مدینه به مرو (خراسان) در ۱۷ آبان ماه سال ۱۹۵ شمسی برابر با ۸ ربیع الاخر سال ۲۰۱ قمری، بنا شده است. بر کتیبه سردر آن گزارشى مندرج است، ولى متأسفانه به دلیل ریختگى، اطلاعات مبهمى از عبور و یا توقف حضرت رضا علیه السّلام از آن بدست مى ‌آید.

این مسجد در حومه این شهر قرار دارد و داراى حیاط و ایوان و گرمخانه است. کتیبه‌اى از کاشى معرق در سه رشته خط به عرض تقریبى شصت و پنج سانتى‌متر و درازى پنج متر و به رنگهاى آبى و سفید بر پیشانى سردر ورودى مسجد نصب شده و از آن اطلاعاتى تاریخى بدست مى‌آید. متن آن به این شرح است: «اللّه هو الموفّق و المعین ربّنا تقبّل منّا انّک انت السمیع العلیم. چون حضرت صمدیت عزّ شأنه و عظم سلطانه در عهد خلافت پناه پادشاه اسلام اعظم و اعلم سلاطین ایام لازال جلال سلطا(ن)... (ریختگى به اندازه شصت سانتى‌متر) که توفیق عمارات خیر به هر وقت و به هر جاى به تجدید رفیق فرمود در زمان عبور از ابرقوه عادت، ... (نیم متر ریختگى) بر در مسجد تبرّک نمود که منزل امام معصوم على بن موسى الرضا علیه السّلام منار که از اشعار اسلام است ساخت و به مقابل مزار طاووسیه مسجدى فوقانى و خانه رئیس الدّینى را بعد در سر سنگ نما که ابعاضا (؟) مسجد و دارالقرار و دارالحدیث و دارالسیاده و (...)».

آنچه از قسمت "منزل امام معصوم على بن موسى الرضا علیه السّلام" بدست می آید این است که امام رضا علیه السلام هر چند کوتاه در این مسجد منزل گزیدند. راهی که امروزه از شیراز به یزد می گذرد نیز امروزه به نام طریق الرضا نامگذاری شده، چنان که در قدیم نیز چنین بود؛ اصطخرى می نویسد: راه شیراز به کثه (یزد) به راه خراسان معروف است‌.

منابع

• "جغرافیاى تاریخى هجرت امام رضا علیه السلام از مدینه تا مرو"، جلیل عرفان منش، آستان قدس رضوى، بنیاد پژوهش هاى اسلامى‌، مشهد مقدس‌، ۱۳۷۶، ص۹۰ و ۹۱.
• "ضرورت مرمت کتبیه سر در ورودی مسجد بیرون ابرکوه"، احمد زارع ابرقویی، فصلنامه چیدمان، سال چهارم، شماره ۱۰، تابستان ۱۳۹۴.
• "معرفی ابرکوه"، سایت مجموعه تاریخی آقازاده ابرکوه.
• دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، مدخل "ابرقوه" از علی رفیعی.