حضرت بال
این صفحه مدخلی از دانشنامه جهان اسلام است
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
«حضرتْ بال»، از مراکز عبادى و زیارتگاه مسلمانان در کشمیر هند و محل نگهدارى تار مویى منسوب به حضرت محمد (صلی اللّه علیه و آله) است. این تار مو توسط یکی از خادمان حرم پیامبر، به هند انتقال یافته و هر ساله در ایامی مانند سالروز میلاد پیامبر و معراج آن حضرت، در معرض بازدید و زیارت مردم قرار می‌گیرد. حضرتْ بال در کرانه غربى دریاچه دل در سرینگر واقع است.[۱]
تاریخچه حضرت‌بال
تقدس متعلقات اولیاء الهی و بزرگان دینى در کشمیر سابقه‌اى دیرین دارد. مثلاً، هیوئن تسانگ (قرن اول/هفتم) از دندان بودا که نزد راهبان بودایى در کشمیر محترم بوده، سخن گفته است.[۲] پیشینه انتقال تار موى منسوب به پیامبر اکرم از مدینه به هند، به اوایل قرن یازدهم هجری می‌رسد، چنان‌که به گفته فرشته،[۳] در سال ۱۰۰۵ قمری در دوره ابراهیم عادلشاه دوم، میرمحمد صالح همدانى چند رشته موى پیامبر را از مدینه به بیجاپور آورد که بسیار مورد توجه سلطان قرار گرفت.
در دوران شاه‌جهان[۴] نیز یکى از خادمان حرم پیامبر، به نام سید عبداللّه بیجاپورى، تار مویى منسوب به آن حضرت را از عربستان به شهر بیجاپور هند بُرد. درباره صحت انتساب این تار مو به پیامبر و تاریخ دقیق ورود آن به بیجاپور، اطلاعات متناقضى در دست است.
در سال ۱۱۱۱ قمری، در زمان حکومت اورنگ‌زیب، بازرگانى کشمیرى به نام خواجه نورالدین ایشبارى این تار مو (معروف به موى مقدّس) را خرید، اما هنگام بازگشت به زادگاهش درگذشت و موى مقدّس به همراه جسد وى به سرینگر برده شد.[۵] تار مو ابتدا در خانقاه نقشبندیه در سرینگر به نمایش عموم گذاشته شد، اما چون خانقاه گنجایش جمعیت زیادِ بازدیدکننده را نداشت، به دستور حاکم مغول کشمیر، فاضل‌خان و به توصیه اعیان شهر، تار مو را به باغ صادق‌آباد منتقل کردند و عمارت این باغ براى زیارت «موى شریف» وقف شد و «حضرت بال» نام گرفت.
«بال» در زبان کشمیرى به معناى «کنار آب» است و چون این مکان بر کرانه دریاچه دل قرار گرفته است، شاید وجه تسمیه آن از این‌رو باشد. از طرفى، بال در این زبان به معناى مو نیز هست.[۶]
زیارت حضرت‌بال و موى مقدّس
موى منسوب به رسول اکرم صلی اللّه علیه و آله در صندوقى شیشه‌اى نگهدارى می‌شود و هر ساله در سالروز میلاد پیامبر و معراج وى و چند مناسبت دیگر، در معرض بازدید و زیارت جمعیت انبوهى قرار می‌گیرد که از سراسر کشمیر با این هدف به سرینگر می‌آیند.[۷] شخصى با منصب «نشان‌ده» مسئولیت به نمایش گذاشتن موى مقدّس را بر عهده دارد.[۸] مراسم نشان دادن مو که باشکوه تمام برپا می‌شود، مناسبات اجتماعى و اقتصادى گسترده‌اى میان روستانشینان و شهرنشینان مسلمان کشمیرى و نیز مردم شهرها با یکدیگر ایجاد کرده است.
به هنگام برپایى این مراسم و در بیرون حضرت بال، بازارهاى دوره‌اى تشکیل می‌شود و براى بازرگانان و صنعت‌گران فرصتى فراهم می‌گردد تا کالاهاى خویش را عرضه کنند.[۹] زیارت‌کنندگان حضرت بال و موى مقدّس، رفع حوائج گوناگون خویش (چون درمان بیماری ها، بچه‌دار شدن، طول عمر و محافظت در برابر سیل و قحطى و بلایاى دیگر) را خواستارند و نذرها و هدایایى نیز براى تحقق خواستهایشان به این درگاه تقدیم می‌کنند.[۱۰] امروزه مردم براى تبرک، به دست و بدن و لباس کسانى که موى مقدس را به نمایش می‌گذارند، دست می‌کشند.[۱۱]
حضرت بال از منظر مسلمانان کشمیرى حلقه اتصال حیات روحانى پیامبر با پیروان اوست.[۱۲] ارج و اهمیت این یادگار در میان مسلمانان کشمیر در اشعار و ترانه‌هاى محلى آنها هویداست و زیارت حضرت بال با زیارت مسجدالنبى در مدینه قابل قیاس دانسته شده است. این درگاه را مدینه ثانى نیز خوانده‌اند.[۱۳]
موى مقدس در دیماه ۱۳۴۲ شمسی (دسامبر ۱۹۶۳) مفقود گردید و نُه روز بعد ادعا شد که تار مو به حضرت بال بازگردانده شده است. به گفته اسحاق‌خان[۱۴] کسى از اسرار این حادثه به درستى آگاهى ندارد. اغتشاش ها و ناآرامی هایى که در آن چند روز، همه کشمیر و برخى شهرهاى هند را فراگرفت، نشان‌دهنده اهمیت موى مقدس در حیات سیاسى و اجتماعى مسلمانان کشمیر است.[۱۵]
معمارى عمارت حضرت‌بال
معمارى اولیه عمارت صادق‌خان معروف به صادق‌آباد ـ که به گفته کهویهامى[۱۶] در سال ۱۰۳۳ ساخته شده است ـ ترکیبى از معمارى مغولى و کشمیرى بود[۱۷] که با آوردن موى مقدّس به این مکان، وسعت پیدا کرد و در مغرب آن مسجد و در مشرق آن خانقاه بزرگى ساخته شد.[۱۸] حضرت بال از ۱۳۲۲ش/۱۹۴۳م، تحت نظارت اوقاف اسلامیه قرار دارد.[۱۹] بناى کنونى تماماً از سنگ مرمر سفید ساخته شده و طرحى از مسجد پیامبر در مدینه است.[۲۰] به دستور شیخ عبداللّه، نخست‌وزیر وقت در ۱۳۴۷ش/۱۹۶۸م، اوقاف اسلامیه ساخت این بنا را در مکان ساختمان پیشین آغاز کرد.[۲۱]
پانویس
- ↑ اسحاق‌خان، ص۱۷۲، ۱۷۴.
- ↑ رجوع کنید به همان، ص۱۷۶، پانویس ۱۶.
- ↑ ج۲، ص۸۹ـ۹۰.
- ↑ حک: ۱۰۳۷ـ۱۰۶۸.
- ↑ کهویهامى، حصه۱، ص۳۰۲؛ اسحاق‌خان، ص۱۷۴.
- ↑ رجوع کنید به کهویهامى، حصه۱، ص۳۰۲ـ۳۰۳ و پانویس ۹۷۵؛ اسحاق‌خان، همانجا؛ گوهر، ص۲۴، ۲۷، ۳۵؛ اسکوفیلد، ص۲۲؛ براى دیگر معانى بال رجوع کنید به گوهر، ص۱۵.
- ↑ اسحاق‌خان، ص۱۷۲ـ۱۷۳؛ گوهر، ص۵۳.
- ↑ رجوع کنید به گوهر، ص۲۷.
- ↑ اسحاق‌خان، ص۱۸۰.
- ↑ همان، ص۱۷۸.
- ↑ همان، ص۱۷۹.
- ↑ همان، ص۱۷۵.
- ↑ رجوع کنید به دیدمرى، ص۴۲۳؛ اسحاق‌خان، ص۱۷۵، ۱۷۷؛ گوهر، ص۲۷ـ۳۱، ۲۳۷ـ۲۴۶.
- ↑ ص۱۸۴ـ۱۸۵.
- ↑ براى آگاهى بیشتر درباره جزئیات این حادثه و پیامدهاى آن رجوع کنید به همانجا؛ اکبر، ص۱۵۷، ۱۶۳ـ۱۶۴؛ نیز رجوع کنید به کشمیر.
- ↑ حصه۱، ص۳۰۳ و پانویس ۹۷۷.
- ↑ گوهر، ص۲۲۹.
- ↑ کهویهامى، حصه۱، ص۳۰۱ـ۳۰۲.
- ↑ اسحاق‌خان، ص۱۸۱ و پانویس۳۳؛ گوهر، ص۲۵۵.
- ↑ گوهر، ص۲۳۰.
- ↑ همانجا.
منابع
- دانشنامه جهان اسلام، مدخل "حضرت بال" از فاطمه رحیمى.
