وسائل الشیعه (کتاب)

این مقاله حاصل همکاری و مشارکت جمعی از اعضای دانشنامه اسلامی در نسخه پیشین دانشنامه است. به هنگامی که اطلاعات دانشنامه از نرم افزار پیشین به نرم افزارکنونی منتقل شد آخرین ویرایش آنجا به عنوان اولین نسخه در نرم افزار جدید ثبت شد. چنانچه علاقه مندید نام کاربری که تدوین کننده این مقاله در نسخه پیشین بوده یا بیشترین مشارکت را در تهیه آن داشته است را بدانید به صفحه مشارکت کنندگان در نسخه پیشین مراجعه کنید

وسائل الشيعه

مؤلف کتاب:

محمد بن حسن الحر العاملى (متوفی 1104) معروف به شیخ حر عاملی.

معرفی اجمالی وسائل الشیعه:

نام کامل این کتاب (تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة) است. کتاب وسائل الشیعه از بهترین جوامع روایی شیعه بشمار می آید که در آن روایات پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام را جمع کرده است.

شيخ حر عاملی دو سوم اين كار بزرگ را در زادگاهش «مشغر» به رشته تحرير درآورد و در سال 1088 در مشهد مقدس آن را به اتمام رساند. اين سال براى شيخ سال پركار و پربركتى محسوب مى شد. چرا كه در اين سال «فهرست وسائل الشيعه» را نيز تدوين نمود.

اين موضوع كه شيخ سه بار اين كتاب را از نظر گذرانده و به نگارش درآورده است از نكته هايى است كه سزاوار است هر محقق و نويسنده آن را فرا روى خويش قرار دهد. در بيان جايگاه اين كتاب همين بس كه از روزى كه اين سرچشمه به نگارش درآمده منبع و ماخذ تمام مجتهدان و كتاب مرجع عالمانى است كه آخرين مرحله رسيدن به قله اجتهاد را طى مى كنند.

بر اين كتاب از سوى بزرگان تعليقه هاى بسيارى نگاشته شده كه شايد شيخ حر خود نخستين كسى است كه براي ابهام زدايي پيرامون برخي از مطالب آن پيشقدم شده است و «تحرير وسائل الشيعه و تحجر مسائل الشريعه» نامي است كه شيخ حُر عاملي بر شرح وسائل الشيعه نهاده است.

در عظمت اين كتاب تنها به يك بيت از شعر علامه امينى درباره كتاب اكتفا مى كنيم.

هذا صراط الهدى ما ضل سالكه × الى المقاصد بل تسويه الرتب

اين كتاب راه هدايت است كه رهروش گمراه نمى شود × به هدف مى رسد و بلكه به مقامى عالىتر دست مى يابد.

موضوع وسائل الشیعه:

این کتاب شامل حدود 36 هزار روایت درباره احکام شرعی، واجبات، محرمات، مستحبات و آداب است و روایات آن گرفته شده از مجموعه های روایی معتبر شیعه و اصول اولیه قدمای اصحاب است.

وسائل الشیعه از منظر علماء:

این کتاب از زمان نگارش، پیوسته مورد توجه علما و فقهای شیعه قرار گرفته است و در این زمان از ارکان اصلی استنباط احکام شرعی و اجتهاد در حوزه های علمیه شیعه بشمار می آید و در تمام درس های خارج فقه روایات آن نقل و مورد استناد قرار می گیرد.

مشخصات وسائل الشیعه:

مؤلف در این کتاب روایات را به ترتیب طهارت تا دیات، به صورت باب های جداگانه آورده است. وی سعی داشته تا برای هر مسئله شرعی، بابی مستقل اختصاص دهد و این خود موجب گشته تا دسترسی به روایات کتاب بسیار آسان گردد و مراجعه کننده به راحتی بتواند روایات مورد نظر را بیابد.

علاوه بر آن، مسائل جدیدی را نیز با توجه به مضمون روایات با ترتیبی آشنا و چینشی مطلوب و نظمی زیبا مطرح نموده است. شیخ حر این کتاب را در مدت بیست سال نگاشته و خدمتی گرانبها در جهت حفظ روایات شیعه و سخنان اهل بیت عصمت و طهارت نموده است.

ويژگي هاى وسائل الشیعه:

• 1- تمامى احادیث با سند نقل شده و اسناد متعدد احاديث نيز نقل شده است.

• 2- توضيحات مولف در ذيل احاديث، به ويژه در جمع روايات متعارض، بسيار سودمند و ارزنده است.

• 3- مولف استنباط خود را از روايات، عنوان ابواب قرار داده و آن جا كه مولف به استنباطى روشن دست نيافته، عنوان باب به صورت فتوا و بيان حكم شرعى نيست.

• 4- احاديث مفصل كه متضمن چند حكم است، تقطيع و هر قطعه در جاى مناسب خود قرار گرفته است. اين عمل گرچه در كم كردن حجم كتاب و سرعت تاليف مفيد بوده، اما به عقيده برخى اشكالاتى را در فهم حدیث فراهم مى سازد.

• 5- در ذيل هر باب ارجاع به ابواب مناسب آن دارد. اين ارجاعات در چاپ هاى جديد توسط مصصحان و محققان با رقم و عدد در پاورقى ها مشخص شده است.

• 6- نويسنده به طور معمول هر باب را با روايات صحيح و معتبر آغاز مى كند. و روايات مرسل يا ضعيف را در پايان مى آورد.

• 7- فوائد نه گانه در پايان كتاب كه به معرفى مصادر و برخى مباحث علوم حديث و رجال پرداخته، يكى ديگر از امتيازهاى اين مجموعه مى باشد.

انتشارات پيرامون وسائل الشيعه:

كارهايى كه پيرامون وسائل الشيعه منتشر شده اعم از ترجمه، معجم و... عبارتند از:

• 1- المعجم المفهرس لالفاظ وسائل الشيعه 10 ج، سيد حسن طبيبى "منشورات الاعلمى، تهران".

• 2- المعجم المفهرس لالفاظ احاديث وسائل الشيعه، 7 ج، اشراف: على رضا برازش "نشر الهادى، قم، 1374".

• 3- مفتاح الوسائل، سيد جواد مصطفوى "شركت سهامى طبع كتاب، تهران، 1390 ق - 1349" يك جلد آن به طبع رسيده و در بردارنده ى حرف الف مى باشد.

• 4- تلخيص وسائل الشيعه، ميرزا مهدى صادقى تبريزى. شش جلد از اين مجموعه تاكنون به طبع رسيده.

• 5- ترجمه جهاد النفس وسائل الشيعه، على صحت "دفتر نشر فرهنگ اهل بيت، قم" اين ترجمه به همراه متن روايات مى باشد.

وضعیت نشر:

این کتاب نخستین بار با تصحیح آیت الله شهید شیخ فضل الله نوری در 6 جلد رحلی چاپ شد و سپس با تعلیقات مرحوم شیخ عبدالرحیم ربانی شیرازی در 20 جلد به چاپ رسید.

استاد سید احمد اشکوری در دلیل المحظوطات، با مقاله ای در کتابشناسی وسائل نوشته است. چاپ جدید این کتاب به وسیله انتشارات آل البیت لإحیاء التراث قم، به قطع وزیری، در سال 1409 ق در 30 جلد چاپ و منتشر شده است.

پانویس

---

پيوندها

• کتاب وسائل الشیعة