نامه اعمال

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی مقاله یکی از پایگاه های معتبر متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

یکی از عقاید مسلّم اسلامی كه در آیات و روایات فراوانی بر آن تاکید شده، این است که تمامی اعمال انسانها از نیک و بد، ثبت و ضبط شده و در «نامه عمل» آنها نوشته می‌شوند. اعتقاد به نامه اعمال، موجب تهذیب نفس و تقویت مبانی اخلاقی بوده و عامل هشداردهنده‌ای به تمام انسانهاست که دائما مراقب رفتار خویش باشند.

ویژگی‌های نامه اعمال

با توجه به آیات و روایاتی که درباره نامه اعمال سخن گفته اند، ویژگی هایی برای آن قابل فهم است که عبارتند از:

• تمام اعمال و رفتارهای انسانها حتی آثار اعمال نیز در نامه اعمال ثبت میگردد: «إِنَّا نَحْنُ نُحْيِي الْمَوْتَى وَنَكْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ»‌؛ ما مردگان را زنده می‌كنیم و آنچه را از پیش فرستاده‌اند و تمام آثار آنها را می‌نویسیم.(سوره یس، 12)
• ثبت رفتارهای انسان در نامه اعمال وی چنان دقیق و جامع است که کوچکترین خطا، لغزش و نقصانی در آن صورت نمیگیرد. از این رو بدکاران پس از مشاهده آن، سخت شگفتزده و هراسان میشوند: «وَوُضِعَ الْكِتَابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ وَيَقُولُونَ يَا وَيْلَتَنَا مَالِ هَذَا الْكِتَابِ لَا يُغَادِرُ صَغِيرَةً وَلَا كَبِيرَةً إِلَّا أَحْصَاهَا»؛ و كتاب (كتابی كه نامه اعمال همه انسانها است) در آنجا گذارده می‌شود، اما گنهكاران را می‌بینی كه از آنچه در آن است ترسان و متوحش‌اند و می‌گویند: ای وای بر ما! این چه كتابی است كه هیچ عمل كوچك و بزرگی نیست مگر این كه آن را شماره كرده است‌‌. (سوره کهف، 49)
• گواهی نامه اعمال بر آنچه که بشر انجام داده، چنان گویا و روشن است که هیچکس نمیتواند آن را انکار کند زیرا نامه اعمال دقیقاً نسخهبرداری از اعمال انجام شده است: «هَذَا كِتَابُنَا يَنطِقُ عَلَيْكُم بِالْحَقِّ إِنَّا كُنَّا نَسْتَنسِخُ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ»؛ این كتاب ماست كه به حق با شما سخن می‌گوید (و اعمال شما را بازگو می‌كند) ما آنچه را انجام می‌دادید نسخه برمیداشتیم! (سوره جاثیه، 29)
• نویسندگان نامه اعمال دو فرشته اند که در طرف راست و چپ هر انسانی حاضرند: «إِذْ يَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّيَانِ عَنِ الْيَمِينِ وَعَنِ الشِّمَالِ قَعِيدٌ * مَا يَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ»؛ به خاطر بیاورید هنگامی كه دو فرشته راست و چپ كه ملازم انسان هستند اعمال او را دریافت می‌دارند. هیچ سخنی را انسان تلفظ نمی‌كند مگر این كه نزد آن فرشته‌ای مراقب و آماده برای انجام ماموریت است.(سوره ق، 17-18)

اما پاره ای از اعمال را فقط خداوند متعال ثبت میکند. از سر رحمت و ستاریت نمیگذارد که فرشتگان او بر بعضی از اعمال آدمی آگاهی یابند: «و کنتَ انت الرقیب علیّ من ورائهم والشاهد لما خفی عنهم و برحمتک اخفیتَه و بفضلک سترتَه؛ و تو بر من از پس آنها نگهبان بودی و شاهد آنچه بر ایشان مخفی بود و تو به رحمت خود آن را مخفی کردی و به فضل خود پوشاندی».

انواع نامه اعمال

از آیات قرآن کریم استفاده میشود که برای هر انسانی سه نوع کتاب یا نامه عمل وجود دارد:

اول. نامه ای که مخصوص هر انسانی است و تمام جرئیات اعمال او در آن منعکس است: «وَكُلَّ إِنسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَآئِرَهُ فِي عُنُقِهِ وَنُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كِتَابًا يَلْقَاهُ مَنشُورًا * اقْرَأْ كَتَابَكَ كَفَى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيبًا؛ اعمال هر انسانی را به گردنش قرار داده‌ایم و روز قیامت كتابی برای او بیرون می‌آوریم كه آن را در برابر خود گشوده می‌بیند. (این همان نامه اعمال او است، به او می‌گوئیم) كتابت را بخوان! كافی است كه امروز خود حسابگر خود باشی!(سوره اسراء، 13-14)

تعبیر «کل انسان» (هر انسانی) و همچنین «کتابک» (نامه اعمال خودت) دلیل روشنی به این نامه اعمال اختصاصی است.

دوم. نامه ای که مربوط به امت هاست که مجموعه اعمال یک امت در آن جمع است: «كُلُّ أُمَّةٍ تُدْعى‌ إِلى‌ كِتابِهَا»؛ هر امتى به سوى كتابش خوانده مى‌شود.(سوره جاثیه، 28)

تعبیر به «کتاب» به صورت مفرد نه جمع، آن هم برای یک امت، شاهد مقصود است.

سوم. کتاب واحدی که مجموعه اعمال همه انسانها و تمام امت ها از ابتدا تا انتهای تاریخ در آن ثبت است و در حقیقت به منزله دفتر کل همگانی و مرکزی محسوب میشود: «وَوُضِعَ الْكِتَابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ»؛ و كتاب (كتابی كه نامه اعمال همه انسانها است) در آنجا گذارده می‌شود اما گنهكاران را می‌بینی كه از آنچه در آن است ترسان و متوحش‌اند. (سوره کهف، 49)

ثبت یک عمل در سه نامه و کتاب، برای تاکید بر این مطلب است که انسان بداند که اعمال او در کتاب های متعددی ثبت و ضبط میشود و امکان ندارد کاری از او سر بزند و روز قیامت حساب نشود.

حقیقت نامه اعمال

نامه اعمال در قیامت چیزی مانند ورق های کاغذ و دفتر و کتاب معمولی نیست، زیرا اگر به شکل دفتر و اوراق باشد هزاران برگ لازم است که اعمال یک عمر را در آن بنویسند و چنین کتابی برای همه به آسانی قابل مطالعه نیست، در حالی که از آیات و روایات به خوبی استفاده میشود که اعمال انسان در آن چنان ثبت است که با یک نگاه میتوان بر آن واقف شد. از این گذشته خطوط و نقوش معمولی چنان نیست که قابل انکار نباشد، در حالی که از آیات و روایات به خوبی برمیآید که محتوای این کتاب قابل انکار نیست.

در این که منظور از نامه اعمال چیست، نظریات مختلفی وجود دارد که چند نمونه از آنها را ذکر میکنیم:

• نامه اعمال کنایه از روح و نفس انسانی است که آثار همه اعمال در آن باقی مانده است و در قیامت همچون کتابی نشانگر اعمال گذشته انسان خواهد بود. فیض کاشانی در ذیل آیه 13 سوره اسراء این نظریه را مطرح ساخته است: «هی بعینها نفسه التی رسخت فیها آثار أعماله بحیث انتقشت بها». نامه عمل، همان روح آدمی است که آثار اعمال در آن رسوخ یافته به گونهای که این اعمال در آن نقش بسته است.

• نامه اعمال، حقیقت اعمال انسان است؛ علامه طباطبایی با استفاده از آیه «يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُّحْضَرًا وَمَا عَمِلَتْ مِن سُوَءٍ...»؛ روزی که هر انسانی اعمال نیک و بد خود را حاضر میبیند (سوره آل عمران، 30) میگوید: «أن الكتاب یتضمن نفس الأعمال بحقائقها دون الرسوم المخطوطة على حد الكتب المعمولة فیما بیننا فی الدنیا فهو نفس الأعمال یطلع الله الإنسان علیها عیانا، و لا حجة كالعیان... أن كتاب الأعمال بحقائقها مستور عن إدراك الإنسان محجوب وراء حجاب الغفلة و إنما یخرجه الله سبحانه للإنسان یوم القیامة فیطلعه على تفاصیله»‌. نامه اعمال همان حقایق اعمال انسانی است و مانند خطوط و نقوش معمولی در کتاب های دنیا نیست، آن خود اعمال انسانی است که خداوند آشکارا آدمی را بر آن آگاه میکند و هیچ دلیلی بهتر از مشاهده نیست. این کتاب در دنیا از درک انسان پنهان است و حجاب غفلت روی آن را پوشانده، روز قیامت خداوند آن را میگشاید و پرده های غفلت را کنار میزند و انسان را از آن باخبر میسازد.

• نامه اعمال در حقیقت، آثار تکوینی اعمال انسان است که در آخرت تجلی میکند. توضیح این که اعمال انسان همان گونه که در درون جان او اثر میگذارد، در عالم بیرون در فضا و هوای اطراف در زمینی که در آن زندگی میکند و در همه چیز اثر دارد و گویی بر آنها نقش میبندد، نقوشی که به وسیله قوا و نیروهای عالم هستی و فرشتگان در دل این موجودات ثبت میشود و در قیامت پرده از آن برداشته میشود و آشکار میگردد. این آثار از تمام محیط بیرون جمع آوری میشود و فشرده میگردد و بدست هر کس داده میشود و با یک نگاه در آن حال هر کس معلوم است.

این آثار در دنیا برای ما محسوس و قابل درک نیست، اما بی شک آنها وجود دارند و در روز قیامت که دید دیگری پیدا میکنیم، همه این ها را میبینیم و آنها را تصدیق میکنیم.

فلسفه نامه اعمال

این که در آیات و روایات بسیاری درباره نامه اعمال -که در آن تمام جزئیات اعمال و سخنان و نیات انسان ثبت میشود- سخن گفته شده است، به منظور آثار تربیتی فراوان آن است. ایمان به مساله نامه عمل که هر عمل کوچک و بزرگی در آن ثبت میشود و فرشتگانی که شب و روز با انسانند و مامور ثبت و ضبط این اعمالند و ایمان به این حقیقت که در صحنه محشر نامه اعمال در برابر دیده همگان گشوده میشود و تمام گناهان مستور در آن نمایان میگردد و مایه رسوایی در میان دوست و دشمن است، عامل بازدارنده مؤثری از گناهان میباشد. مثل کسی که میداند دائما یک دستگاه کاملا مجهز فیلمبرداری در خلوت و اجتماع از درون و بیرون او فیلمبرداری میکند و سرانجام تمام این فیلم ها به صورت پرونده در یک دادگاه مطرح میشود، این شخص به طور یقین کاملا مراقب اعمال و رفتار خویش خواهد بود و سعی خواهد کرد کوچکترین لغزش و خطایی از او صادر نشود.

بنابراین اعتقاد به نامه اعمال موجب تهذیب نفس، تکامل روح و تقویت مبانی اخلاقی و تقوی بوده و عامل هشداردهنده ای به تمام انسانهاست که دائما مراقب رفتار خویش باشند، چرا که همه این رفتارها بدون کم و کاست ثبت میشود و روزی در محضر خداوند متعال ارائه خواهد شد.

منابع

• "نامه اعمال"، مهدی جدی، دانشنامه پژوهه، تاریخ بازیابی: 3 خرداد 1391.