راستگویی و صداقت

راست‌گویی از اعمال نیک و پسندیده انسانی بوده و نزد دین و خرد از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. اسلام دین دعوت به فطرت انسانی است و فطرت پاک انسان ایجاب می‌کند که انسان سالم و متعادل، دل و زبانش یکسو و هماهنگ باشد، ظاهر و باطنش یکی باشد و آنچه را باور دارد بر زبان جاری کند.

معنای لغوی صداقت

واژه «صداقت» از «صدق» در اصل به این معنا است که گفتار و یا خبرى که داده مى‌‌شود، مطابق خارج باشد، و کسی را که خبرش مطابق با واقع و خارج باشد، «صادق» و «راست‌گو» مى‌‌گویند. اما از آن‌جا که به طور استعاره و مجاز، اعتقاد، عزم و اراده را هم قول نامیده‌‌اند، در نتیجه صدق را در آنها نیز استعمال کرده، انسانى را هم که عملش مطابق با اعتقادش باشد و یا کارى که مى‌‌کند با اراده و تصمیمش مطابق باشد، صادق و راست‌گو نامیده‌‌اند.

صداقت و راست‌گویی از بزرگ‌ترین فضایل اخلاقی است که در تعالیم و آموزه‌های دینی جایگاه ویژه دارد و در قرآن و روایات فراوان به آن سفارش شده است.

صداقت در آیات قرآن

در آیه 119 سوره توبه آمده است: «يَأَيهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ كُونُوا مَعَ الصادِقِينَ»؛ اى كسانى كه ايمان آورده ايد از (مخالفت فرمان) خدا بپرهيزيد و با صادقان باشيد.

در اين كه منظور از صادقين چه كسانى است، اگر به خود قرآن مراجعه كنيم در آيات متعددى صادقين را تفسير كرده است.

در آيه 177 سوره بقره آمده است:

«لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الاْخِرِ وَالْمَلائِكَةِ والْكِتابِ وَالنَّبِيِّينَ وَ آتَى الْمالَ عـَلى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبى وَالْيَتامى وَالْمَساكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسّائِلِينَ وَ فِي الرِّقابِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّكاةَ وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عاهَدُوا وَالصّابِرِينَ فِي الْبَأْساءِ وَالضَّرّاءِ وَ حِينَ الْبَأْسِ أُولئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ».

در این آیه ابتدااین گمان را که نيكى روی نمودن به طرف مشرق یا مغرب به عنوان قبله باشد نفی می کند و سپس می فرماید: بلكه نيكى كسى است كه به خدا و روز آخرت و ملائكه و كتاب آسمانى و پيغمبران ايمان داشته باشد و مال خود را با آنكه دوستش مى‌دارد به خويشاوندان و يتيمان و مسكينان و راه ماندگان و دريوزگان و بردگان بدهد و نماز را بپا دارد و زكات بدهد و كسانيند كه به عهد خود وقتى عهدى مى‌بندند وفا مى‌كنند و از فقر و بيمارى و جنگ، خويشتن دارند اينان هستند كه راست گفتند و همينهايند كه تقوى دارند.

علامه طباطبائی می فرماید این آیه سه بار نیکوکاران را شناسانده و حقیقت حال آنها را بیان نموده است : بار اول در همه مراتب سه گانه اعتقاد و اعمال و اخلاق (از من آمن ... تا حین الباس) بار دوم با عبارت (اولئک الذین صدقوا) و بار سوم با عبارت اولئک هم المتقون.

سپس به توضیح عبارات به کار رفته در بار اول می پردازد و آنگاه می گوید:

اما اینکه بار دوم آنها را با «أُولئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا» شناسانده به خاطر این است که این وصفى است كه تمامى فضائل علم و عمل را در بر ميگيرد، چرا که صدق با جمیع اخلاق یعنی عفت و شجاعت و حكمت و عدالت (چهار ريشه اخلاق فاضله) و فروع آنها مصاحب و همنشینی دارد. چرا که انسان به غير از اعتقاد و قول و عمل، چيز ديگرى ندارد و وقتى صادق شد اين سه چيز با هم مطابق می شود در نتیجه انجام نمی دهد مگر آنچه را كه مي‌گويد و نمی‌گويد مگر آنچه را كه معتقد است.

و فطرت انسان در باطن بر قبول حق و خضوع در برابر آن قرار داده شده هر چند كه خلاف آن را در ظاهر ابراز كند. پس در حالی که به حق اذعان دارد و در آن صادق است می گوید آنچه را اعتقاد دارد و انجام می دهد آنچه را می گوید و در اين هنگام ايمان خالص و اخلاق فاضله و عمل صالح، همه با هم برايش فراهم ميشود. خداوند فرماید: (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ، وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ‌ ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌‌ايد، تقوا پیشه کنید و با راستگويان باشيد).

و حصرى كه از جمله «أُولئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا»، تنها اينهايند كه راست ميگويند) استفاده ميشود. آن تعریف قبلی را تاکید می نماید و معنايش- و خدا داناتر است- اين ميشود که هر گاه صادقان را خواستی صادقان فقط و فقط ابرار می باشند.

و در آيه 15 سوره حجرات مى خوانيم: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ يَرْتَابُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ۚ أُولَٰئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ»؛ مؤمنان تنها كسانى هستند كه ايمان به خدا و پيامبرش آورده، سپس شك و ترديدى به خود راه نداده اند (و علاوه بر اين) با اموال و جانهاى خود در راه خدا جهاد كردند، اين ها صادقان هستند.

اين آيه نيز صدق را مجموعه اى از ايمان و عمل كه در آن هيچ گونه ترديد و تخلفى نباشد معرفى مى كند.

و در سوره حشر مى خوانيم: «لِلْفُقَراءِ الْمُهاجِرِينَ الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيارِهِمْ وَ أَمْوالِهِمْ يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللّهِ و َرِضْواناً وَ يَنْصُرُونَ اللّهَ و َرَسُولَهُ أُولئِكَهُمُ الصّادِقُونَ».

در اين آيه مؤمنان محرومى كه على رغم همه مشكلات، استقامت به خرج دادند و از خانه و اموال خود بيرون رانده شدند، و جز رضاى خدا و يارى پيامبر صلى الله عليه و آله و سلّم هدفى نداشتند، به عنوان صادقان معرفى شده اند.

از مجموع اين آيات نتيجه مى گيريم كه صادقين آن هائى هستند كه تعهدات خود را در برابر ايمان به پروردگار به خوبى انجام مى دهند، نه ترديدى به خود راه مى دهند، نه عقب نشينى مى كنند، نه از انبوه مشكلات مى هراسند بلكه با انواع فداكاري ها، صدق ايمان خود را ثابت مى كنند.

شك نيست كه اين صفات مراتبى دارد، بعضى ممكن است در قله آن قرار گرفته باشند كه ما نام آن ها را معصومان مى گذاريم، و بعـضى در مراحل پائين تر.

صداقت در روايات

1 ـ وَقَالَ صلى الله عليه و آله و سلم لَا يَسْتَقِيمُ إِيمَانُ عَبْدٍ حَتَّى يَسْتَقِيمَ قَلْبُهُ وَ لَايَسْتَقِيمُ قَلْبُهُ حَتَّى يَسْتَقِيمَ لِسَانُهُ؛ پيامبر اسلام صلى الله و آله و سلم فرمود: ايمان بنده ى به درستى نمى گرايد تا قلبش درست شود، و قلبش درست نمى شود تا زبانش درست (و راستگو) شود!

2 ـ عَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ و َغَيْرِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ لَا تَغْتَرُّوا بِصَلَاتِهِمْ و َلَابِصِيَامِهِمْ فَإِنَّ الرَّجُلَ رُبَّمَا لَهِجَ بِالصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ حَتَّى لَوْ تَرَكَهُ اسْتَوْحَشَ وَلَكِنِ اخْتَبِرُوهُمْ عِنْدَ صِدْقِ الْحَدِيثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ؛ امام صادق علیه السلام فرمود: گول نماز و روزه ديگران نخوريد چه بسا كسى به نماز و روزه شيفته مي شود تا آن جا كه اگر ترك كند به هراس مى افتد، ولى آن ها را به راستگويى و امانتدارى امتحان كنيد.

شرح ـ گاهى ترس از تكفير مردم يا طمع به مال و تعظيم آن ها يا جهات دنيوى ديگر موجب ميشود كه انسان بر نماز و روزه مداومت كند و آن ها را ترك نكند پس نماز و روزه معيار كامل و هميشگى نيكى و ترس از خدا نيست ولى راستگويى و امانتدارى چون گاهى زيان مالى در بر دارد و از اغراض دنيوى خالى است در نتيجه باعث و موجبش ‍ ترس از خدا و ملكه عدالت و تقواست علاوه بر اين كه اين دو صفت موجب كمال نفس و و صفات نيك ديگر است چنان كه راستگويى ملازمه عدم نفاق و ريا و تهمت و امثال آن است.

3 ـ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ قَالَ أَمِيرُالْمُؤْمِنِينَ عليه السلام إِنَّ لِأَهْلِ الدِّينِ عَلَامَاتٍ يُعْرَفُونَ بِهَا صِدْقَ الْحَدِيثِ؛ على عليه السلام: براى دينداران علاماتى است يكى از آن ها راستگويى است.

4 ـ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ أَوْصَانِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام فَقَالَ أُوصـِيكَ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ و َصِدْقِ الْحَدِيثِ و َحُسْنِ الصِّحَابَة؛ عمار ابن مروان مي گويد وصيت كرد امام صادق عليه السلام مرا به تقوا و امانتدارى و راستگويى و خوب همنشينى با ديگران.

5 ـ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبي الْعَلَاءِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ إِنَّ اللَّهَ عـَزَّوَجَلَّ لَمْ يَبْعَثْ نَبِيّاً إِلَّا بِصِدْقِ الْحَدِيثِ وَأَدَاءِ الْأَمَانَةِ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ؛ امام صادق عليه السلام: خداوند عزوجل هيچ پيامبرى را مبعوث نفرمود جز با راستگويى و امانتدارى به نيكوكار و بدكار.

6 ـ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ قَالَ قَالَ أَبُو الْوَلِيدِ حَسَنُ بْنُ زِيَادٍ الصَّيْقَلُ قَالَ أَبُو عَبْدِاللَّهِ عليه السلام مَنْ صَدَقَ لِسَانُهُ زَكَى عَمَلُه؛ امام صادق عليه السلام: هر كه راستگو باشد، عملش هم بدون غل و غش خواهد بود.

7 ـ محَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ مُوسَى بْنِ سَعْدَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِي الْمِقْدَامِ قَالَ قَالَ لِي أَبُو جَعْفَرٍ عليه السلام فِي أَوَّلِ دَخْلَةٍ دَخَلْتُ عَلَيْهِ تَعَلَّمُوا الصِّدْقَ قَبْلَ الْحَدِيث؛ عمر ابن ابى المقداد گويد نخستين بار كه خدمت امام باقر عليه السلام رسيدم حضرت فرمود قبل از ياد گرفتن حديث (و مسائل دين) راستگويى را بياموز.

8 ـ عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبي إِسْمَاعِيلَ الْبَصْرِيِّ عَنْ فُضـَيْلِ بْنِ يَسَارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِاللَّهِ عليه السلام يَا فُضَيْلُ إِنَّ الصَّادِقَ أَوَّلُ مَنْ يُصَدِّقُهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ يَعْلَمُ أَنَّهُ صَادِقٌ وَ تُصَدِّقُهُ نَفْسُهُ تَعْلَمُ أَنَّهُ صَادِقٌ؛ امام صادق عليه السلام نخستين كسى كه راستگو را تصديق مي كند خداى عزوجل است كه مي داند او راستگو است و خودش ‍ هم خود را تصديق مي كند و مي داند راستگو است.

9 ـ عَنْ زَيْدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ آبَائِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله و سلم إِنَّ أَقْرَبَكُمْ مِنِّي غَداً وَ أَوْجَبَكُمْ عَلَيَّ شَفَاعَةً أَصْدَقُكُمْ لِلْحَدِيثِ وَ آدَاكُمْ لِلْأَمَانَةِ وَ أَحْسَنُكُمْ خُلُقاً وَ أَقْرَبُكُمْ مِنَ النَّاسِ؛ پيامبر اسلام صلى الله و آله و سلم فرمود: نزديك ترين شما به من در موقف قيامت، و شفاعتش بر من واجب، كسى است كه راستگوتر، امانت دارتر و نيك سيرت و با مردم باشد.

10 ـ ابْنُ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ عليه السلام قَالَ إِنَّمَا سُمِّيَ إِسْمَاعِيلُ صَادِقَ الْوَعْدِ لِأَنَّهُ وَعَدَ رَجُلًا فِي مَكَانٍ فَانْتَظَرَهُ فِي ذَلِكَ الْمَكَانِ سَنَةً فَسَمَّاهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ صَادِقَ الْوَعْدِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ الرَّجُلَ أَتَاهُ بَعْدَ ذَلِكَ فَقَالَ لَهُ إِسْمَاعِيلُ مَا زِلْتُ مُنْتَظِراً لَكَ؛ امام صادق عليه السلام: همانا اسماعيل صادق الوعد ناميده شد چون با مردى در جائى وعده كرده بود و او يكسال در آن جا انتظار او را كشيد از اين رو خدا او را صادق الوعد ناميد سپس آن مرد آمد و اسماعيل به او گفت من همواره در انتظار تو بودم.

11 ـ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عليه السلام قَالَ بِئْسَ الْعَبْدُ عَبْدٌ يَكُونُ ذَا وَجْهَيْنِ وَذَا لِسَانَيْنِ يُطْرِي أَخَاهُ شَاهِداً و َيَأْكُلُهُ غَائِباً إِنْ أُعْطِيَ حَسَدَهُ و َإِنِ ابْتُلِيَ خَذَلَهُ؛ امام باقر عليه السلام فرمود: بد بنده اى است آن كه دوچهره و دوزبانه باشد، هنگامى كه برادر دينى اش را مى بيند، در حضورش ‍ تعريف و تمجيدش مى كند، ولى پشت سر (با غيبت كردن) او را مى خورد!

مراتب صداقت

سید عبدالله شبر در کتاب الاخلاق مراتب صدق را اینگونه تشریح میکند:

صدق يا در گفتار است يا در اعمال يا در احوال.

پايين ترين مراتب صدق اين است كه انسان در همه حالات سخن راست بگويد. و كمال راستگويى ـ صدق در گفتار ـ در اين است كه تا ضرورت ايجاب نكند از سخنان غير صريح خوددارى كند كه مبادا خلاف منظورش فهميده شود و قلبش صورت كاذبى به خود بگيرد.

و سزاوار آن است كه انسان با خدا و خلق خدا راستگو باشد. كسى كه قبل از ورود به نماز مى گويد: روى خويشتن به سوى خدا كردم ولى در قلبش به غير او توجه دارد، يا مى گويد:

فقط تو را مى پرستيم در حالى كه دنيا و هواى نفس خود را مى پرستد، يا مى گويد: فقط از تو يارى مى جوييم در حالى كه از غـير خدا يارى مى طلبد، دروغگو است چنان چه يگانه روزگار مرحوم بحرالعلوم در منظومه اش مى فرمايد: بر حذر باش از گفتارى كه در آن دروغ بگويى در حالي كه تو بنده هواى خود هستى و او را مى پرستى نه خدا را به زبانت مى گوئى فقط از تو يارى مى جوئيم در حالى كه از غير خدا يارى مى خواهى پس از اين مرحله، مرتبه صدق در نيت است يعنى بايد نيت را از ناخالصى ها پاك كرد و هر عملى را فقط براى خدا انجام داد.

پس از آن صدق در عزم است. و عزم همان تصميم قاطع براى انجام كار نيك است. عزم و تصميم هميشه مقارن با خود عمل نيست. گاهى قبل از رسيدن وقت عمل انسان براى انجام آن تصميم مى گيرد. مثلا با خود مى گويد: اگر خدا مالى به من دهد تمام يا قسمتى از آن را صدقه خواهم داد يا اگر با دشمنى برخورد كنم در راه خدا با او مبارزه مى كنم و باكى ندارم اگر چه كشته شوم. اين تصميم گاهى مشوب به نوعى ضعف و ترديد است كه با صدق در تصميم متضاد مى باشد.

مرحله بعد صدق در وفا به تصميم است، نفس انسان در تصميم گيرى دست و دل باز است، چـون وعده دادن مشقتى ندارد ولى هنگامى كه وقت عمل مى رسد و انسان مى تواند به تصميم خود عمل كند، اميال و شهوات به هيجان مى آيند و تصميم فراموش مى شود. و اين مخالف صدق در تصميم است.

ولذا قرآن كريم مى فرمايد: «رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدوا اللّهَ عَلَيْهِ»؛ يعنى افرادى كه به عهد خويش وفاء نمودند.

مرحله بعد صدق در اعمال است، به اين معنى كه انسان در مقام عمل تمام تلاش خود را به كار گيرد تا ظاهرش مخالف باطن نباشد. البته منظور اين نيست كه ظاهر را مطابق باطن كند و به طور كلى دست از عمل بردارد، بلكه بايد باطنش ‍ را به گونه اى مسخّر كند كه با اعمال ظاهرش مطابق باشد، و اين گونه عمل، عمل ريايى نيست. زيرا ريا كار كسى است كه براى مردم عمل مى كند.

ولى چه بسيار كسانى كه در نماز با حالت خشوع مى ايستند و قصد ريا ندارند، اما در عين حال قلبشان از نماز غافل است. هر كس به او نگاه مى كند، مى بيند كه در مقابل خداى تعالى ايستاده، در حالى كه او در باطن در ميان بازار، در مقابل يكى از اميال و شهوات خويش ايستاده است. همچنين گاهى انسان با سكون و وقار راه مى رود در حالى كه درونش داراى سكون و وقار نيست.

چنين انسانى در عملش صادق نيست اگر چه به مردم توجه، و تصميم ريا نداشته باشد. راه نجات از اين حال، تعادل ظاهر و باطن است به اين معنى كه باطنش مطابق يا بهتر از ظاهرش باشد.

چنان كه اميرالمؤمنين عليه السّلام فرمود: به خدا قسم شما را به طاعتى ترغيب نمى كنم مگر آن كه خود قبل از شما انجامش مى دهم و از معصيتى نهى نمى كنم مگر آن كه قبل از شما از آن كناره مى گيرم.

مرحله بعـد كه بالاترين و كمياب ترين مرتبه صدق است صدق در مقامات دين مى باشد مثل صدق در خوف و رجا، تعظيم پروردگار، زهد، محبت، توكل و سائر مكارم اخلاق، زيرا هر يك از اين اخلاقيات مبدئى دارند كه به مجرد ظهور آن مبدأ نام خلق بر آن نهاده مى شود ولى در حقيقت هر يك از آن ها كمال و حقيقتى دارد و صادق كسى است كه به حقيقت آن ها برسد.

قرآن كريم مى فرمايد: «انَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللّهِ و َرَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ يَرْتابوا و َجاهَدوا بِامْوالِهِمْ وَ انْفُسِهِمْ في سَبِيلِ اللّهِ اولئِكَهُمُ الصّادِقُونَ».

و مى فرمايد: «وَلكِنَّ البِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الاخِر...»سوره بقره: 177 سپس مى فرمايد: «والصّابرينَ فِى الْبَأساءِ وَالضَّرّاءِ وَ حِينَ الْبَأْسِ اولئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا».

از ابوذر رحمه اللّه درباره ايمان سؤال شد، ايشان در جواب همين آيه را تلاوت كرد. به او گفتند: ما درباره ايمان از تو سؤال كرديم ولى تو درباره صدق جواب فرمودى.

فرمود: من هم وقتى از رسول خدا درباره ايمان سؤال كردم اين آيه را تلاوت فرمود. به عنوان مثال، صفت خوف را در نظر مى گيريم، هر كس كه ايمان مى آورد داراى صفت خوف است. به طورى كه مى توان او را خائف ناميد، ولى در مراتب اوليه، اين خوف به حدّ صدق و حقيقت نرسيده است، و لذا مى بينيم وقتى كسى از سلطانى يا راهزنى ـ در ضمن سفر ـ مى ترسد، رنگش زرد مى شود، اعضايش به لرزه مى آيد، و زندگى بر او مكدّر مى گردد، خورد و خوابش ‍ آشفته و افكارش مشوش مى شود به طوري كه از قيام به وظائف خانوادگى عاجز مى ماند و گاهى از وطن آواره و حالت انس و راحتش به وحشت و مشقّت مبدل مى گردد، و خود را در معرض خطرهاى فراوان قرار مى دهد تا به آن چه مى ترسد گرفتار نشود. ولى همين شخص در حالى كه ادعاى خوف از خدا را دارد معصيت مى كند و هيچ يك از اين آثار در او ظاهر نمى شود.

و لذا نبى اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: چيزى مثل جهنم نديدم كه خائف آن خوابيده باشد، و چـيزى مثل بهشت نديدم كه طالب آن در خواب باشد صدق در رجا هم به همين منوال است.

بنده ممكن است در همه امور صادق باشد كه در اين صورت صدّيق ناميده مى شود. و ممكن است فقط در بعضى از امور صادق باشد كه در اين صورت فقط نسبت به آن امور صادق ناميده مى شود مثل صادق القول و صادق العمل.

در مصباح الشريعة از امام صادق عليه السّلام روايت شده: اگر مى خواهى بدانى صادق هستى يا نه، حقيقت آنچه را در دل دارى با آنچه به زبان مى آورى با معيار و ميزان الهى بسنج، آن چنان كه گوئى روز قيامت است.

روزى كه قرآن كريم درباره آن مى فرمايد: «و َالْوَزْنُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ»؛ روز قيامت روز سنجيدن اعمال است.

پس اگر ظاهر و باطنت را يكسان يافتى، صادقى. پائين ترين مرتبه صدق آن است كه زبانت با قلبت و قلبت با زبانت مخالف نباشد.

منابع

• صداقت، گروهی از محققان و پژوهشگران، سایت تربیت

• تفسیر المیزان

• ابوطالب ربیع نیا، جایگاه صداقت و راستی در قرآن و روایات، اسلام کوئست، بازیابی: ‌۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۴