آموزش فلسفه (کتاب)
 | |
| نویسنده | محمدتقی مصباح یزدی |
| موضوع | فلسفه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | ۲ |
|
| |
کتاب «آموزش فلسفه» اثر آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی (م، ۱۳۹۹ ش)، از کتاب‌های درسی فلسفه به زبان فارسی است. این کتاب به انگیزه بازنگاری مباحث فلسفی و طرحی نو در آموزش فلسفه تألیف شده و یک دوره فلسفه اسلامی را به نوآموزان فلسفه، آموزش می‌دهد. به دلیل اتقان و استحکام و نیز شیوایی سبک نگارش و ترکیب و اسلوب بی‌سابقه کتاب و تناسب آن با محیط‌های آموزشی، این مجموعه در محیط‌های علمی و دانشگاهی مطرح است.
مؤلف
آیت الله محمدتقی مصباح یزدی (۱۳۱۳-۱۳۹۹ ش)، فقیه و فیلسوف معاصر شیعه و از شاگردان آیت الله بروجردی، امام خمینی، علامه طباطبائی، امام خمینی و آیت الله بهجت بود.
ایشان عضویت در مجلس خبرگان رهبری، عضویت در شورای عالی انقلاب فرهنگی، عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ریاست شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت و ریاست مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی را در کارنامه خود داشته است.
مرحوم مصباح یزدی، کتب فراوانی در زمینه‌های گوناگون اسلامی نگاشت، از جمله: آموزش فلسفه، اخلاق در قرآن، نظریه سیاسی اسلام، آموزش عقاید، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن و راه و راهنماشناسی.
انگیزه نگارش
نویسنده در مقدمه کتاب سبب نگارش این اثر را این‌گونه توضیح می‌دهد: «سالیان درازی بود که از وضع برنامه‌های درسی در حوزه‌های علمیه و کمبود مواد و کتب درسی و نارسایی کیفیت تدریس، به‌ویژه در زمینه فلسفه، رنج می‌بردم و آرزو می‌کردم که شرایطی فراهم شود که بتوان طرحی نو درانداخت و به این اوضاع، سر و سامانی بخشید، ولی در شرایط خفقان‌بار رژیم طاغوتی و فشارهایی که مخصوصاً بر روحانیت وارد می‌کرد و محدودیت‌ها و تنگناهایی که برای حوزه‌های علمیه به وجود می‌آورد، امکان تحقق این آرزو دشوار می‌نمود و کاری که موفق شدیم در آن دوران انجام دهیم این بود که در مؤسسه در راه حق، بخش آموزش را تأسیس کردیم و با امکانات بسیار محدود، برنامه میان‌مدتی برای تکمیل دروس گروهی از فضلای جوان حوزه به اجرا گذاشتیم که شامل موادی مانند تفسیر موضوعی قرآن کریم، فلسفه تطبیقی، اقتصاد اسلامی، زبان خارجه و... بود.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، نیروهای رهایی‌یافته از بندهای استعمار و استبداد، به تکاپو افتادند و به بازشناسی کمبودها و نارسایی‌ها و رفع و جبران آنها پرداختند و از جمله، جامعه روحانیت، که بزرگ‌ترین سهم را در این انقلاب فرهنگی و سیاسی داشت، پس از ده‌ها سال ممنوعیت از ایفای نقش اساسی خود در بهتر شناختن و بهتر شناساندن حقایق اسلام و دفاع از مواضع نظری و عملی آن، زمینه مساعدی برای افزودن تلاش‌ها و کوشش‌ها یافت... در نتیجه به‌جای اینکه نیروهای ایشان در جهت رفع کمبودهای حوزه‌ها و بسط و گسترش امکانات تحصیل علوم دینی به‌کار گرفته شود، بسیاری از نیروهای کارآمد حوزه جذب اُرگان‌های دیگر گردید و بار دیگران را سنگین‌تر و وظایف ایشان را بیشتر و انباشته‌تر ساخت. مخصوصاً که سیل تقاضا از سوی جوانان متعهد برای فراگیری علوم اسلامی و از‌جمله فلسفه الهی سرازیر گردید که در این زمینه نیز رهنمودهای رهبر عظیم‌الشأن انقلاب، نقش بسزایی داشت. بدین ترتیب، ضرورت اجرای برنامه‌های کوتاه‌مدتی برای تربیت جوانان و آماده ساختن ایشان برای به‌عهده گرفتن مسئولیت‌های ارشادی و تبلیغی و فرهنگی در سطح‌های متوسط، آشکار گردید و به این منظور در برنامه آموزش مؤسسه، تجدید نظری به عمل آمد و کلاس‌های دیگری با برنامه‌های فشرده تأسیس گردید؛ از‌جمله گزیده‌ای از مسائل فلسفه اسلامی با شیوه‌ای نوین تدریس شد و به‌وسیله بعضی از دانشجویان از نوار، پیاده و تکثیر گردید. سپس به پیشنهاد سازمان تبلیغات اسلامی و به‌وسیله گروهی از دانشجویان مؤسسه (گروه پژوهش و نگارش) تکمیل شد و تنظیم جدیدی یافت و مورد بازنگری قرار گرفت و به‌صورت کتابی درآمد که هم‌اکنون پیش روی شما خوانندگان عزیز قرار دارد».
معرفی كتاب
كتاب «آموزش فلسفه» جزء متون درسی بسیاری از مؤسسات آموزشی و دانشگاهی می‌باشد. این کتاب مشتمل بر بحث های مقدماتی، شناخت شناسی و هستی شناسی می باشد كه حاصل مطالعات و تحقیقات در زمینه های آموزش فلسفه الهی مرتبط به مسائل اسلامی بوده كه می تواند در راه شناخت و تحقیق منطقی معارف الهی بنیه استدلال و مبانی فكری را تقویت نموده و به ویژه در سطوح دانشگاهی تكیه گاهی مطمئن و علمی برای دانش پژوهان باشد.
از امتیازات این كتاب شیوه كلاسیك و آموزشی منظم آن است كه در هر موضوع پرسش های متناسب با درس ها جهت تمرین و آزمون دانش پژوهان مطرح شده كه در اخذ نتیجه بسیار مؤثر است.
از دیگر امتیازات آن، شیوه نگارش با قلم روان و رسا است كه در عین علمی بودن مباحث، فهم آن را آسان می سازد. این كتاب جزء متون درسی بسیاری از مؤسسات آموزشی و دانشگاه می باشد.
این کتاب ارزشمند بوسیله محمد عبدالمنعم خاقانی به زبان عربی ترجمه شده است که نام آن «المنهج الجدید فی تعلیم الفلسفه» می‌باشد و نیز تلخیص این کتاب در یک جلد عرضه شده است.
محتوای کتاب
مباحث جلد اول کتاب «آموزش فلسفه»، مشتمل بر مقدمه مؤلف و ۳۰ درس است که در سه بخش ذکر شده است. در جلد دوم کتاب نیز در چهار بخش ۴۰ درس ارائه شده است.
سی درس از چهل درس جلد دوم، مشتمل بر مباحث عامه فسلفی در ادامه مباحث جلد اول کتاب است. ده درس نیز در زمینه «الهیات بالمعنی‌الاخص» و شناخت خدا و صفات ثبوتیه و سلبیه واجب‌الوجود است که در پاره‌ای موارد اضافه بر دلائل فلسفی، به دلائل نقلی قرآنی نیز استناد به عمل آمده است.
بخشهای هفتگانه کتاب حاضر به شرح ذیل تنظیم شده و هر كدام از بخش ها در ده درس ارائه شده است:
- بخش اول؛ مباحث مقدماتی
- بخش دوّم؛ در شناخت شناسی
- بخش سوّم؛ در هستی شناسی
- بخش چهارم؛ در علت و معلوم
- بخش پنجم؛ در مجرد و مادی
- بخش ششم؛ در ثابت و متغیر
- بخش هفتم؛ در خداشناسی.
ویژگی‌های کتاب
نویسنده با توجه به کمبودهای کتب فلسفی پیشین، ویژگی‌های کتاب را این‌گونه برمی‌شمارد:
- نخست، اشاره‌ای گذرا به سیر تفکر فلسفی و مکتب‌های مختلف آن شده، تااینکه دانشجو تا حدودی به وضع فلسفه در جهان، از آغاز پیدایش آن تاکنون، آگاه شود و ضمناً علاقه او به مطالعه تاریخ فلسفه، جلب گردد.
- موقعیت کاذبی که در مغرب‌زمین برای علوم تجربی پیش آمده و کمابیش روشنفکران شرقی را هم تحت تأثیر قرار داده، مورد ارزیابی قرار گرفته و موقعیت واقعی فلسفه در برابر آنها تثبیت شده است.
- همچنین رابطه فلسفه با دیگر علوم و معارف، مورد بررسی واقع شده و نیاز آنها به فلسفه، اثبات شده است.
- ضرورت آموختن فلسفه، تبیین و شبهاتی که پیرامون آنها مطرح می‌شود، رفع شده است.
- قبل از ذکر مسائل هستی‌شناسی، مبحث شناخت‌شناسی آورده شده که منطقاً مقدم است و امروزه هم در جهان، مورد گفتگوهای فراوانی قرار دارد.
- سعی شده که مسائل به‌گونه‌ای بیان شود که انگیزه طرح آنها و نیز موارد کاربرد آنها برای دانشجو روشن گردد و نیز به‌صورتی تنظیم شود که علاوه بر رعایت رابطه منطقی بین آنها، شوق دانشجو را در آموختن مباحث بعدی برانگیزاند.
- همچنین تلاش شده مطالب طوری بیان شود که دانشجو را به‌سوی تحجر فکری سوق ندهد، بلکه روح نقادی را در وی زنده بسازد.
- مطالب به‌صورت درس‌های جداگانه بیان شده و به‌طور متوسط خوراک یک جلسه، در یک درس گنجانیده شده است.
- سعی شده نکته مهم هر درسی، در درس‌های بعدی مورد تأکید و احیاناً مورد تکرار قرار گیرد تا بهتر در ذهن دانشجو جایگزین شود.
- در پایان هر درسی خلاصه مطالب و نیز پرسش‌هایی درباره آنها ذکر شده که نقش مهمی را در بهتر آموختن، بازی می‌کند.
منابع
- حافظ فرزانه، مرکز مطالعات و پژوهشهای فرهنگی حوزه علميه.
- "آموزش فلسفه"، سایت اندیشه.
- "آموزش فلسفه"، ویکی نور.
