آب چین
«آب‌چین» نام پارچه‌ای است که از آن برای خشک کردن میّت پس از غسل استفاده می‌شده است. همچنین در عُرفِ کاتبان متأخر، به گونه‌ای از کاغذ گفته می‌شده که مرکب نوشتۀ تر را توسط آن خشک می‌کرده‌اند.
معنای آب‌چین
آب چیننده یا قطیفه (به عربی) در لغت به پارچه یا جامه‌ای اطلاق می‌شده است که پس از غسل دادن مرده، او را به وسیله آن خشک می‌کرده‌اند.
همچنین در عُرفِ کاتبان متأخر به گونه‌ای از کاغذ گفته می‌شده که سیاهی و مرکب نوشته تر و آبگین را توسط آن خشک می‌کرده‌اند. این نوع کاغذ ـ که "مداد پاک‌کن" و "کاغذ آب خشک‌کن" نیز نامیده شده ـ به لحاظ آن که الیاف آن از بافتی فشرده برخوردار نیست، با سرعت، آب مرکب مانده بر حروف و نوشته‌ها را به خود می‌کشد. به همین سبب آن را جاذب و هم کاغذ نشاف خوانده‌اند.
البته کاربرد صورت‌های مفرد و ترکیبی این واژه، در حوزه کتابت و نسخه‌نویسی، پیشینه‌ای دیرینه ندارد و ظاهراً از سده ۱۰ ق. به بعد ـ که گونه‌های کاغذ فرنگی به مشرق زمین راه و رواج یافته است ـ با کاغذ مورد بحث آشنا شده‌اند. پیش از آن کاتبان، نوشته‌ها را در معرض هوا می‌گذاشته و خشک می‌کرده‌اند یا بر نوشته آبگین و تر، خاک نرم و ماسه می‌ریخته و آب مرکب و سیاهی را می‌گرفته و به این عمل "خاک‌پاشی" می‌گفته‌اند. معزالدین استرآبادی در کشکول خویش این عمل کاتبان را از زمره آداب کتابت برشمرده و به‌استناد حدیث نبوی: "اذا کتبَ احدُکم فَلیُترِبه فانّ التراب مبارک"، آن را مؤکد کرده است.
در عملِ خاک‌پاشی بر نوشته‌های تر، کاتبان از ماسه قرمز یا خاک استفاده می‌کرده‌اند و به این مناسبت ظرفی مانند دوات چوبی یا فلزی با سوراخ‌هایی بسیار کوچک و تَنگ داشته‌اند که خاک نرم یا ماسه را در آن می‌کرده و بر نوشته می‌پاشیده‌اند. این ظرف را کاتبان عربی‌زبان مِرمَلَه و مِترَبَه می‌خوانده‌اند.
منابع
- دائرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی، مدخل "آب چین" از نجيب مايل‌هروی، بازیابی: ۵ مرداد ۱۳۹۲.
