التادیب (کتاب)

نویسنده	حسین بن روح نوبختی
موضوع	فقه شیعه
زبان	عربی
تعداد جلد	۱

«التأدیب» عنوان کتابی منسوب به «حسین بن روح نوبختی» نائب سوم امام زمان علیه‌السلام در مسائل فقهی است، که بیانگر دانش و مقام علمی مؤلف آن می‌باشد.

مؤلف

«ابوالقاسم حسین بن روح نوبختى» (م، ۳۲۶ ق)، از عالمان و محدثان مشهور شیعه و سومین فرد از «نوّاب اربعه» امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) است که در حدود سال ۳۰۵ قمری به این سِمَت منصوب گردید. او از شهرت و اعتبار دینی و اجتماعی مهمی برخوردار بوده و موافقان و مخالفان، او را از عاقلترین مردم دانسته‌اند.

معرفی کتاب

شیخ طوسی در کتاب «الغیبة» خود می نویسد: «حسین بن روح کتاب "التأدیب" را جهت بررسی و تدقیق نظر به قم فرستاد و به جمعی از فقهای آنجا نوشت: این کتاب را مطالعه کنید و ببینید آیا چیزی برخلاف نظر شما در آن هست؟ فقهای قم هم پس از مطالعه کتاب نوشتند: تمام مسائل آن صحیح است و چیزی مخالف رأی ما در آن نیست، جز این که مسأله ای راجع به زکات فطره در آن است که مقدار فطره یک نفر، نصف صاع از گندم ذکر شده است، در صورتی که نظر ما این است که گندم هم مانند جو، هر کسی باید یک صاع بدهد».

گرچه فرستادن کتاب به نزد علمای قم منافاتی با نشان دادن آن کتاب به امام زمان(عج) ندارد و چه بسا که آن‌را به امام(ع) نیز نشان داده بود، ولی از آن‌جا که قم، مرکز فقها و محدّثین شیعه بوده و تصویب کامل آنها می‌توانسته میزان علم و فقه و احاطه حسین بن روح را به خوبی مشخص نماید، آثار و برکات فراوانی بر این امر بوده است؛ زیرا این اقدام هم احترام به نظر و مقام علمی فقها است و هم آگاه کردن فقها و دانشمندان از مراتب علم و فضل خود و همراه نمودن آنان با خود برای مبارزه با بدخواهان و مدّعیان دروغین امر نیابت.

با این وجود، برخی در نسبت دادن کتاب «التأدیب» به حسین بن روح تشکیک کرده اند؛ چرا که نجاشی کتاب «التأدیب» را به او نسبت نداده‌، بلکه در کتاب رجال خود تألیفی به این نام را به دو نفر: احمد بن عبدالله بن مهران و علی بن محمد بن شیره نسبت می‌دهد. و چنانکه گفته شد، تنها در کتاب «الغیبة» شیخ طوسی چنین آمده است: «أَنْفَذَ الشَّیْخُ الْحُسَیْنُ بْنُ رَوْحٍ رَضِیَ اللهُ عَنْهُ کِتَابَ التَّأْدِیبِ إِلَى قُمَّ وَ کَتَبَ إِلَى جَمَاعَةِ الْفُقَهَاءِ بِهَا وَ قَالَ لَهُمْ انْظُرُوا فِی هَذَا الْکِتَابِ وَ انْظُرُوا فِیهِ شَیْ‏ءٌ یُخَالِفُکُمْ؛ حسین بن روح، براى ارزیابى کتاب التأدیب، آن‌را نزد گروهى از فقها در قم فرستاد تا پس از بررسى نظر دهند که چیزى از محتواى آن با نظر آنان مخالفت دارد یا نه...». همان‌طور که در متن عربی این نقل آمده است، بیان نشده که کتاب التأدیب اثر حسین بن روح است، اگر چه برخی این کتاب را به وی نسبت داده‌اند، ولی با توجه به جایگاه حسین بن روح و موقعیت او در بین شیعیان، بسیار طبیعی است که برخی از تألیفات دیگران را جهت اطمینان به محتوای آن، بر عده‌ای از علمای شیعه عرضه کرده و از نظر آنان آگاه شود.

منابع

• موعودنامه (فرهنگ الفبایی مهدویت)، مجتبی تونه‌ای، ص۲۱۷.
• آیا کتاب "التأدیب" برای شلمغانی است یا حسین بن روح؟، پایگاه اسلام کوئست.