سيد نعمت الله جزائری
سید نعمت‌اللّه جزایری، فقیه، محدّث و ادیب امامی قرن یازدهم و دوازدهم هجری و صاحب تصنیفات عدیده است. وی سرسلسله خاندان مشهور علمی و دینی سادات جزایری بود كه سه قرن در منطقه خوزستان به ویژه شوشتر، خدمات ارزنده‌ای كردند.[۱]
محتویات
ولادت
سيد نعمت اللّه جزايري در سال 1050 هجرى، در منطقه‌اى به نام «صباغيه الجزاير» كه از توابع شهر بصره در عراق است به دنيا آمد.
خاندان
سيد نعمت الله جزائرى در خانواده‌اى ديده به جهان گشود كه از قرن‌ها پيش به فضل و علم شهرت داشتند. پدر او مانند پدربزرگ و ديگر اجداد او از علماى مورد احترام به شمار مى‌رفتند.
سيد فرزندان خود را نيز در راه ترويج مكتب اهل بيت عليهم‌السلام تربيت نمود به طورى كه تا چند نسل فرزندان او نيز از بزرگان شيعه بودند و مؤلف چندين جلد كتاب شدند كه هم اكنون نيز كتب آنها موجود است.
تحصيلات
سيد نعمت الله از دوران كودكى در زادگاه خويش كمر همت را براى دانش اندوزى بست و در آنجا از بزرگانى چون يوسف بن محمد الجزائرى كه فقيه و اصولى معروف آن ديار و قاضى شهر بود كسب فيض كرد.
بعد از طى مراحل مقدماتى و براى بهره گيرى از اساتيد شهرهاى ديگر به هويزه كه از شهرهاى آباد آن ديار بود سفر كرد. در آن زمان عالم و فاضل و اديب توانا، شيخ حسين بن بستى هويزى استاد حوزه علميه در هويزه بود و سيد مدتى افتخار شاگردى او را پيدا نمود.
سید نعمت الله با بهره‌گیری از دانشوران صباغیه، شط بنی‌اسد، حویزه و بصره به یازده سالگی رسید.
در شیراز
سید در سن یازده سالگی به همراه برادرش سید نجم‌الدین رهسپار شیراز شد و به یاری شیخ جعفر بحرانی در مدرسه منصوریه اقامت گزید.[۲] تهیدستی بسیار سید نعمت‌الله، سرانجام وی را از انزوای ویژه روزگار آغازین درس برون آورد، به نسخه‌برداری از كتاب‌ها، تصحیح نسخه‌ها و حاشیه‌نویسی كشاند.[۳]
او خود در مورد سخت کوشی و شرایط دشوارش در دوران تحصیل در شیراز می گوید: من درسی داشتم كه حاشیه‌های آن را بعد از نماز صبح زمستان می‌نوشتم. سرمای هوا و بسیاری تلاش باعث می‌شد كه خون از دستم جاری شود! ...سه سال روزگار بدینسان گذشت.[۴]
اوج تحصيلات سيد در شيراز بود و در آنجا بود كه متخصص در معقول و منقول گشت. از جمله اساتيد او در معقول (فلسفه و حكمت و الهيات) استاد شاه ابوالولى شيرازى و ابراهيم بن صدرالدين شيرازى بودند كه هر دو از فلاسفه و حكماى بزرگ زمان خود قلمداد مى‌شدند.
علاوه بر اين منقول و حديث و فقه و اصول را هم از محدث بحرينى فراگرفت و با كوله‌بارى مملو از علم و معرفت قصد اصفهان نمود.
در اصفهان
سيد نعمت اللّه جزايري زمانى وارد اصفهان شد كه اصفهان پايتخت حكومت صفويه و محلى امن براى علماى تشيّع بود؛ چرا كه صفويه به عنوان يك حكومت صد در صد شيعى قدرت را در دست گرفته بودند و ترويج تشيع و پاسدارى از حريم اهل بيت پيامبر را سرلوحه كار خويش قرار داده بودند.
اصفهان در آن زمان از وجود شخصيتى چون علامه مجلسى به خود مى‌باليد و سيد كه عمر خود را براى يافتن استادى كامل و مقتدايى كه زانوى شاگردى در خدمتش بزند سپرى كرده بود با يافتن علامه مجلسى گمشده خويش را يافت.
سيد نعمت الله شبانه روز ملازم علامه بود و لحظه‌اى از يادگيرى غافل نمى‌شد. علامه نيز توجهى خاص به او داشت. علامه مجلسى براى نوشتن دائرة المعارف بزرگ حديث دست به ابتكارى نو زد و با تشكيل گروهى 5 نفره كه سيد نعمت الله جزائرى هم يكى از آنان بود، كار تأليف بحارالانوار را شروع كرد.
سيد علاوه بر مشاركت در تأليف بحار، از جمله همراهان علامه مجلسى در تأليف مرآة العقول نيز بود. از جمله فعاليت‌هاى او در اصفهان جمع‌آورى بيش از 4000 جلد كتاب بود كه تعدادى از آنها را خودش استنساخ كرده بود. روش سيد حاشيه زدن و تعليقه نويسى بر كتب بود و هم اكنون بسيارى از كتاب‌ها همراه با تعليقات ايشان موجود است.
مرجعیت سید جزائری در شوشتر
سید در روزهای پایانی 1079 ق. به دنبال دریافت نامه‌های فراوان از شوشتر و حویزه كه وی را به آن شهرها فرامی‌خواند و دعوت فتحعلی‌خان (حاكم خوزستان) به شوشتر پای نهاد.[۵]
او در آن دیار مسجدها و مدرسه‌های دینی فراوان پی افكند و به تربیت مشتاقان علوم اهل بیت علیهم‌السلام پرداخت. آن بزرگمرد علامه بر اقامه جماعت و ارشاد مردم در مسجد جامع، در خیابان‌ها به راه می‌افتاد و اصناف و پیشه‌وران را با آداب اسلامی آشنا می‌ساخت.[۶] اندك اندك نهال‌هایی كه او كاشته بود، بارور شد و دانشورانی توانا به جامعه عرضه كرد. دانشورانی كه به آبادی‌های دور و نزدیك می‌شتافتند و مردم را با اهل بیت پیامبر علیهم‌السلام آشنا می‌ساختند.[۷]
چون خبر تلاش‌های موفقیت‌آمیز فقیه بلندآوازه صباغیه به شاه سلیمان صفوی رسید چنان تحت تأثیر قرار گرفت كه بی‌درنگ در ضمن فرمانی، او را به شیخ الاسلامی جنوب برگزید و همه مناصب شرعی آن دیار را به وی وانهاد.[۸]
در این زمان او مرجع دینی اهالی خوزستان و جنوب عراق به شمار می‌آمد و در پی هدایت مردم و از میان برداشتن دشمنی قبیله‌ها تلاش فراوان كرده، اطلاعیه‌های گوناگونی با مهرهای ویژه خویش كه عبارت‌های «و ان تعدّوا نعمه الله لاتحصوها» و «الواثق بالله نعمه الله» آراسته بود، به دور و نزدیك می‌فرستاد.
وفات
سيد در سن 62 سالگى و در سال 1112 هجرى هنگام بازگشت از زيارت مشهد مقدس در محلى به نام فيليه از دنيا رفت و همانجا دفن شد.
اساتيد
سيد نعمت اللّه جزايري از محضر بزرگانى در شهرهاى مختلف كسب فيض نموده كه برخى از آنان عبارتند از:
- علامه مجلسى
- محقق خوانسارى
- حسين بن بستى هويزى
- شاه ابوالولى شيرازى
شاگردان
سید جزائری شاگردان بسیاری تریبت كرد كه هر یك در گوشه‌ای از جهان اسلام به هدایت مردم و تدریس علوم اهل بیت پرداختند؛ دانشورانی چون: ابوالحسن اصفهانی غروی، ابوالحسن شوشتری، شیخ علی بن حسین بن محیی‌الدین جامعی عاملی، فتح‌الله بن علوان الكعبی الدورقی، قاضی محمدتقی بن قاضی عنایت‌الله شوشتری، شیخ محمد الضبیری، شیخ محمد علم‌الهدی كاشانی، شیخ محمد بن علی بن حسین نجار شوشتری، محمود بن میرعلی میمندی و ده‌ها شخصیت دیگر از شاگردان او به شمار می‌آیند.[۹]
آثار
سید نعمت‌الله جزایری كتاب‌های گرانبهایی كه فراتر از 55 عنوان است، از خود به یادگار نهاد. از جمله آنها کتابهای زیر را می توان نام برد:
- الانوار النعمانیه فی بیان معرفه النشأه الانسانیه
- انیس الفرید فی شرح التوحید
- تحفه الاسرار فی الجمع بین الاخبار
- الجواهر الغوالی فی شرح عوالی اللئالی
- ریاض الابرار فی مناقب الائمه الاطهار
- زهر الربیع
- الغایه القصوی
- عقود المرجان فی تفسیر القرآن
- مشكلات المسائل
- منبع الحیاه فی اعتبار قول المجتهدین من الاموات
- نوادر الاخبار
- النور المبین فی قصص الانبیاء والمرسلین
- هدیه المبین و تحفه الراغبین و ده‌ها اثر دیگری كه به صورت حاشیه و شرح نوشته شده است.[۱۰]
پانویس
- ↑ دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، مدخل «جزایری» از محمدتقی كرمی.
- ↑ الانوار النعمانیه، فی بیان معرفه النشأه الانسانیه، سید نعمت الله جزایری، ج 4، ص 302، 307.
- ↑ همان.
- ↑ همان، ص 312.
- ↑ نابغه فقه و حدیث، ص 18، 15.
- ↑ همان، ص 287، 286.
- ↑ نابغه فقه و حدیث، ص 18، 15.
- ↑ همان، ص 287، 286.
- ↑ كشف الاسرار، ج 1، ص 68، 103.
- ↑ همان، ص 106، 238؛ چكیده‌أی از زندگانی سید جزایری، ص 16، 77.
منابع
- گلشن ابرار، جلد 1، زندگی نامه سید نعمت‌الله جزایری از عباس عبيري.
- درباره آیت الله سيد نعمت الله جزايري رحمت الله علیه، سایت همراه حوزویان، بازیابی: 24 بهمن 1391.
- دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، مدخل «جزایری» از محمدتقی كرمی.
پيوندها
