فلاح السائل (کتاب)

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

منبع: الذریعه، جلد 16، صفحه 302 و مقدمه کتاب فلاح السائل

فلاح السائل و نجاح المسائل

في عمل اليوم والليلة، في مجلدين، الاول في اعمال الزوال إلى ان نيام، والثانى في اعمال ما بعد الاستيقاظ من النوم إلى الزوال. للسيد الاجل على بن طاووس الحلى 664 ينقل عنه في (البحار) والموجود عند (الطهراني بسامراء) و (سپهسالار) و غيره، المجلد الاول محتويا على ثلاين فصلا، و فى اوله فهرس الفصول المذكورة، و فهرس فصول المجلد الثاني ايضا، و مجموع فصول ثلاث و اربعون فصلا.

اوله: احمد الله جل جلاله بلسان و جنات وجودهما من جود المولى المعبود و موادهما من كرم ذلك المالك المحمود... و ذكر في اوله ثلاثة من طرق روايته، اولها ما رواه عن الشيخ حسين بن احمد السوراوى، اجازة في جمادی الثانی 609 عن محمد بن ابى القاسم الطبري، عن ابى على بن الشيخ الطوسى، ثانيها ما رواه عن الشيخ على بن يحيى الحناط الحلى، اجازة في ربیع الاول 609 عن عربي بن مسافر عن محمد بن ابى القاسم الطبري عن ابى على، و ثالثها ما رواه عن الشيخ اسعد بن عبدالقاهر الاصفهانى في صفر 635 رواية عامة للكتب والاصول والمصنفات، عن ابى الفرج على بن السعيد ابى الحسن الراوندي، عن الشيخ ابي جعفر محمد بن على بن الحسن الحلبي، عن الشيخ الطوسى.

و فى فصل مقدمات الطهارة و بيان الغسل، ذكر غسل الميت، ثم ذكر احكام الاموات مفصلا، إلى صلاة ليلة الدفن و زيارة القبور، و ذكر في اوله (مصباح المتهجد) لشيخ الطائفة الطوسى و انه عزم على الزيادة عليه، بما يختاره مما يأذن الله جل جلاله، في اظهاره من اسراره، و ان يسميه ب‍ (كتاب المهمات في صلاح المتعبد والتتمات) ل‍ (مصباح المتهجد) و ان يجعله في عشر مجلدات، الاول والثانى منها هذا يعنى (فلاح السائل) والثالث (زهرة الربيع) والرابع (جمال الاسبوع) والخامس (الدروع الواقية) والسادس (مضمار السباق واللحاق) والسابع (مسالك المحتاج) والثامن والتاسع (الاقبال بالاعمال) والعاشر (السعادات بالعبادات). و مر للمؤلف في هذا الجزء (غياث السلطان الورى) و (الفتن والملاحم).

این کتاب، مشتمل بر دو جزء و شامل 43 فصل است. اولین جزء مشتمل بر سی فصل و شامل ادعیه‌ای است که باید میان ظهر و شب خوانده شود؛ جزء دوم مشتمل بر ادعیه‌ای است که از وقت بیدار شدن برای نماز شب تا قبل از ظهر باید خوانده شود.

روش تأليف اين كتاب از زبان مولف

اينك مى گويم: بايد توجه داشت كه پيش از شروع به تأليف اين كتاب، سياهه و پيش نويسى كه از قبل آماده و مهيا كرده باشم نداشتم، بلكه ناسخ را در نزد خود حاضر مى ساختم و شروع به نوشتن برگى از كتاب مى نمودم، سپس آن را به او مى دادم و وى از روى آن مى نوشت، و به همين صورت ورقه به ورقه مى نوشتم و به او مى دادم، و وى يكى بعد از ديگرى از روى آن ها مى نوشت.

البته من كارهاى ديگرى غير از نوشتن اين كتاب داشتم، كه مانع از تصنيف آن مى شد، و علت آن بود كه تأليف آن را در ماه رجب و شعبان و ماه رمضان شروع كردم، و در اين ماه ها وظايف و اعمال عبادى بسيارى است كه بيشتر اوقات انسان را فرامى گيرد، لذا وقت نمى كردم كه كتاب را كُرّاس به كرّاس(18) بنگارم، زيرا در اين صورت نسخه بردارى از آن ممكن نمى شد.

و علاوه بخشى از اوقاتم نيز به برآوردن نمودن حوايج مردم بر اساس دستور خداوند جل جلاله صرف مى شد؛ ولى با اين همه خداوند جل جلاله درهاى قدرت را براى نگارش چيزى كه تصميم بر اتمام و انجام آن را داريم - يعنى تتمه ها و مكمل هاىِ كتاب مِصْباحُ الْمُتَهَجِّد و امور مهمّى كه به مصلحت عبادت كنندگان است - گشود.

بنابراين، اگر كسى در آن نقصى يافت، امورى كه ذكر نموديم مانند عجله داشتن و تنگى وقت، خود عذر ما را مى خواهد، و اگر آن را كامل و برتر يافت، تنها سپاسگزار خداوند جل جلاله باشد، زيرا او جل جلاله بود كه قدرت بر آن را به ما ارزانى داشت، و چشم خواسته هايمان را براى رسيدن به مقاصدمان روشن نمود.

لذا مى گويم : اگر بر اين كتاب ما دسترسى پيدا كردى، شايد امورى مانند راهنمايى و هدايت به جلال الهى، و راهنمايى بر لزوم عنايت داشتن به اقبال و توجه خداوند بر بنده، و گشودن راه تحقيق و دسترسى به حقيقت براى اهل توفيق بيابى، كه موجب گردد گمان كنى اين ها از جستجو و تلاش و كوشش ماست، چنين نيست، بلكه همه از فضل خداوندگار مهربان و دلسوز نشأت گرفته است.

بر اين پايه، اگر از اين سخنان و اعمال بهره بردى، به شكرگزارى و سپاس ‍ خداوند جل جلاله و تعظيم آن مقام بزرگوار بسنده كن، و به جاى آن به ياد و شكر و سپاس من مشغول مباش، تا مبادا به جاى اشتغال به مالك به بنده اشتغال داشته، و خود را در راه هاى خطرناك به خطر انداخته، و متعرض امورى كه موجب هلاكت و گمراهى است گردى. زيرا خداوند جل جلاله مى فرمايد:

«وَلَوْلا فَضْلُ اللّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ، ما زَكى مِنْكُمْ مِنْ اءَحَدٍ اءَبَداً»(19)؛ و اگر فضل و رحمت خداوند بر شما نبود، بى گمان هيچ كس از شما هيچ گاه پاكيزه نمى گرديد.

و نيز او جل جلاله مى فرمايد: «وَ ما بِكُمْ مِنْ نِعْمَةٍ، فَمِنَ اللّهِ»(20)؛ و هر نعمتى در وجود شماست، از خداوند است.

براى بنده او، يعنى مؤلف اين كتاب نيز - كه خداوند سبحان او را از نيستى، به وجود آورده و از حال ناتوانى و كمبود به سوى توانايى انتقال داده - به تحقيق ثابت شده كه اگر فضل و رحمت مولايش بر او نبود، به هيچ يك از چيزهايى كه به راهنمايى او بدان و اصل گرديده، نايل نمى شد، و مسلماً هيچ نعمتى براى او نيست مگر اين كه به فضل آن خداوندگار معبود، و از درهاى رحمت وجُودِ او نشأت گرفته است.

حال كه مالك و مملوك (يعنى خداوند جل جلاله و مؤلف) بر صحت اين مطلب اتفاق دارند (كه نگارش مطالب كتاب از خداست، نه مؤلف)، پس چگونه تو با اين گفتار مخالفت نموده و مى گويى آن ها از برترى مملوك و بنده مى باشد، بنده اى كه خداوند او را به ترتيب مراحل آفرينش از خاك، و گِل، و گِل سياه بدبوى متغير، و آب پست، و نطفه، و خون بسته، و تكه گوشت، و جنين و شيرخوار و جوان آفريده، و در همه اين مراحل اگر مولاى او با رحمت هايش بر او تفضل نمى فرمود، سپس آن چه را كه به او عنايت فرموده و ارزانى داشته تكميل نمى نمود، و آن چه را كه نمى دانست به انسان نمى آموخت، اين بنده نسبت به وجود خود جاهل و نادان بود.

قابل توجه است كه وقتى اين كتاب را شروع كردم، تصميم من اين بود كه تنها مطالب افزون بر مِصْباح را در آن بياورم، و امور ديگر را نقل نكنم، ولى ديدم كه در اين صورت كتاب، نسبت به آن چه مقصود من است، كامل نخواهد بود. لذا تصميم گرفتم كه آن را براى طالبان عمل - يعنى عارفانى كه به شرافت بندگى خداوندى كه سلطان بندگان است آگاهى دارند، و در آمادگى براى روز معاد مى كوشند - به صورت كتابى كامل و كافى مرتب گردانم.

فهرست جزء اول و دوم كتاب

فصل هاى جزء اول و دوم كتاب بدين قرار است كه در اوايل آن ذكر مى كنم، تا هر كس هر مطلبى را خواست بازشناخته و آن را به صورتى كه نزديكتر به صَواب است جستجو كند. و از آن جا كه بيشتر اعمال شبانه روز دربردارنده نماز و دعاست، لذا شايسته است كه ما نيز اين كتاب را با بيان مطالبى از ترغيب و تشويق به آن دو آغاز كنيم، و عقل ها و دل ها را به آن دو متوجه نماييم.

• فصل اول: تعظيم نماز و اين كه هر كس در انجام آن كوتاهى كند از بزرگترين جنايتكاران است.

• فصل دوم: كيفيت نمازى كه انسان را از كردار و گفتار زشت و ناپسند بازمى دارد، و بيان بزرگترين شرط نماز.

• فصل سوم: فضيلت دعا با استفاده از الفاظ صريح قرآن.

• فصل چهارم: رواياتى صريح و روشن در فضيلت دعا.

• فصل پنجم: برتر بودن دعا و مناجات با خداوند رحمان از تلاوت كلام عظيم الشأن خداوند جل جلاله.

• فصل ششم: امورى كه از ديدگاه عقل شايسته است دعا كننده آن ها را رعايت كند.

• فصل هفتم: امورى كه سزاوار است دعا كننده از نظر روايات به آن ها آراسته باشد.

• فصل هشتم: ذكر فوايد محافظت بر مناجات بسيار با خداوند، و فضيلت دعا كردن در غياب برادران دينى، و دعا براى پيشوايان رهايى بخش عليهم السلام.

• فصل نهم: مقدمات طهارت و كيفيت آبى كه در خور طهارت نماز است.

• فصل دهم: كيفيت طهارت با استفاده از آن چه كه عقل از مقصود حضرت رسول صلی الله علیه و آله براى كمال پذيرش عمل درك مى كند.

• فصل يازدهم: كيفيت طهارت به آب، با استفاده از روايات.

• فصل دوازدهم: كيفيت خاك و ديگر چيزهايى كه جانشين آن مى شود، و طهارت از حَدَث اصغر به آن در صورت عدم امكان طهارت با آب.

• فصل سيزدهم: كيفيت طهارت و غسل با آب، از ديدگاه عقل و نقل.

• فصل چهاردهم: كيفيت طهارت و تيمم كردن با خاك به جاى غسل در صورت عدم امكان طهارت با آب، و نيز گزينش لباس و مكان نماز، و ذكر دعاهاى داخل شدن در مسجد و رو به قبله ايستادن با استفاده از روايات.

• فصل پانزدهم: تعيين نخستين نمازى كه بر بندگان واجب شده و اين كه آن همان صَلوةِ وُسْطى است.

• فصل شانزدهم: امورى كه شايسته است هنگام زوال آفتاب و ظهر بدان عمل شود.

• فصل هفدهم: نافله هاى نماز ظهر و پاره اى از اسرار نماز.

• فصل هيجدهم: كيفيت اذان و اقامه و بعضى از اسرار آن دو.

• فصل نوزدهم: كيفيت نماز ظهر و بخشى از اسرار و تعقيبات آن و دو سجده شكر و امور بعد از آن.

• فصل بيستم: نافله هاى نماز عصر و گوشه اى از اسرار آن.

• فصل بيست و يكم: نماز عصر و اشاره به شرح و تعقيب آن.

فصل بيست و دوم: دعاى هنگام غروب آفتاب، و اصلاح نامه عمل كه دو فرشته گمارده شده بر انسان ثبت نموده اند، و بيان آن چه كه شايسته است در پايان روز انجام شود، تا نامه عمل به خداوندى كه به تمام نهاني ها آگاه است، عرضه شود.

• فصل بيست و سوم: پيرامون ملاقات با دو فرشته نگاهبان اعمال در آغاز شب، و درباره كيفيت نماز مغرب و ذكر شرح و تعقيب آن.

• فصل بيست و چهارم: نوافل نماز مغرب و دعاهاى بين و در تعقيب آن ها.

• فصل بيست و پنجم: نمازهايى كه بين نافله هاى نماز مغرب و عشاء خوانده مى شود.

• فصل بيست و ششم: نماز عشاء و تعقيب آن.

• فصل بيست و هفتم: نماز فرج بعد از نماز عشاء.

• فصل بيست و هشتم: نمازى براى طلب روزى و نيز نمازهاى ديگرى كه بعد از نماز عشاء خوانده مى شود.

• فصل بيست و نهم: نماز وُتَيْره و نافله عشاء و تعقيب آن.

• فصل سى ام: امورى كه شايسته است پيش از خواب و يا هنگام بيدار شدن در اثناى خواب و پيش از برخاستن و نشستن بدان عمل شود. و اين فصل، آخر جزء اول كتاب است.

اينك مى گوييم: جزء دوم كتاب به اين قرار خواهد بود:

• فصل سى و يكم: امورى كه شايسته است هنگام بيدار شدن از خواب و نشستن عمل شود. خواه نماز نافله شب بخواند يا نخواند.

• فصل سى و دوم: امورى كه سزاوار است انسان پس از برخاستن از خواب و عمل نمودن به آن چه كه در فصل قبل گذشته، و هنگام خواندن نافله شب بدان عمل نمايد، و ذكر پاره اى از فضايل نماز شب.

• فصل سى و سوم: يك نماز و درخواست ها و امور مهم و دعاهاى شب، و دو ركعت نمازى كه مولايمان امام زین العابدین علیه السلام پيش از شروع نماز شب انجام مى داده است.

• فصل سى و چهارم: كيفيت نماز شب و بخشى از دعاهاى آن و دعاى نماز وتر و دو ركعت فجر نخست.

• فصل سى و پنجم: خداحافظى با دو فرشته نگاهبان بر انسان و اصلاح نامه عمل، كه آن دو در شب نوشته اند.

• فصل سى و ششم: كيفيت نماز صبح و ذكر تعقيبات آن.

• فصل سى و هفتم: دعاى وقت نگاه كردن به آفتاب.

• فصل سى و هشتم: دعايى براى امور مهم، هنگام سه ساعت مانده به ظهر.

• فصل سى و نهم: نماز و دعايى پيش از زوال براى عافيت و در امان ماندن از هر چيزى كه انسان از آن بيم و هراس دارد.

• فصل چهلم: نمازى در هنگام ظهر براى حفظ جان و دين و دنيا و اهل و مال.

• فصل چهل و يكم: دعاهاى ساعت هاى روز.

• فصل چهل و دوم: ترتيب نماز مسافر، و واجبات و مستحبات مسافر در شبانه روز.

• فصل چهل و سوم: فضايل قرائت سوره هاى قرآن، (زيرا انسان در اعمال شبانه روز ناچار از خواندن قرآن - در نمازهاى واجب و مستحب - است.)

اين بود ذكر اجمالى فصل هاى جزء اول و دوم اين كتاب كه شرح و توضيح آن ها براى كسانى كه با انجام اين امور خواهان سعادت و نيك بختى هستند، كفايت مى كند.

پیوندها

• کتاب فلاح السائل