سوره اعلی: تفاوت بین نسخه‌ها
جز (صفحه‌ای جدید حاوی 'نام هشتاد و هفتمين سوره قرآن كريم. اين سوره مكى و هفتمين يا هشتمين سوره در ترت...' ایجاد کرد) |
جز |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | نام هشتاد و | + | نام هشتاد و هفتمین سوره [[قرآن كریم]]. |
| − | + | این سوره مكى و هفتمین یا هشتمین سوره در ترتیب نزول است و پس از سوره تكویر و پیش از [[سوره لیل]] نازل شده است.<ref> مجمع‌البیان، ج 10، ص 612؛ الاتقان، ج 1، ص 18؛ البرهان فى علوم القرآن، ج 1، ص 280.</ref> در ترتیب مصحف، هشتاد و هفتمین سوره و میان دو [[سوره طارق]] و [[سوره غاشیه]] قرار گرفته و داراى 19 آیه و 78 كلمه است.<ref> بصائر ذوى التمییز، ج 1، ص 514.</ref> نام این سوره از واژه «الاَعلى» به معناى «برتر» از نخستین آیه آن: «سَبِّحِ اسمَ رَبِّكَ الاَعلى» گرفته شده است.<ref> بصائر ذوى التمییز، ج 1، ص 514.</ref> | |
| − | در برخى | + | در برخى روایات آیات 14 ـ 15 این سوره: «قَد اَفلَحَ مَن تَزَكّى × و ذَكَرَ اسمَ رَبِّهِ فَصَلّى» به [[زكات]] فطره و نماز عید تفسیر شده،<ref> فقه‌القرآن، ج 1، ص 252؛ كنزالعرفان، ج 1، ص 248.</ref> در حالى كه تشریع این دو پیرو تشریع روزه در مدینه بوده است از همین‌رو برخى، احتمال داده‌اند بخش‌هاى پایانى سوره در [[مدینه]] نازل شده باشد.<ref> المیزان، ج 2، ص 264؛ مجمع‌البیان، ج 10، ص 722.</ref> |
| − | بنا به نقلى ضحاك، مفسر تابعى | + | بنا به نقلى ضحاك، مفسر تابعى این سوره را مدنى دانسته است؛<ref> مجمع البیان، ج 10، ص 717؛ كشف‌الاسرار، ج 10، ص 462.</ref> اما برخى مفسران با اشاره به محتوا، نظم و اسلوب این آیات، نزول یكباره آن را در [[مكه]] و در اوایل بعثت ترجیح داده‌اند و اشاره به زكات فطره و نماز عید را به معناى ترغیب به این كارها و نزول را سابق بر حكم دانسته‌اند؛ نه به معناى تشریع.<ref> التفسیرالحدیث، ج 1، ص 517ـ518؛ كشف‌الاسرار، ج 10، ص 462؛ تفسیر قرطبى، ج 20، ص 17.</ref> |
| − | برخى در | + | برخى در بیان ارتباط [[سوره اعلى]] با دو سوره قبل و بعد آن گفته‌اند: سوره طارق و اعلى هر دو به بیان آفرینش گیاه و انسان پرداخته است، چنان‌كه سوره اعلى به مؤمن، كافر، جهنم و بهشت اشاره مى‌كند و سوره غاشیه به شرح آنها پرداخته است.<ref> اسرار ترتیب القرآن، ص 157.</ref> سوره اعلى از سور «مسبحات» یعنى از 7 سوره‌اى است كه با تسبیح الهى آغاز شده است.<ref> معجم علوم القرآن، ص 268.</ref> |
'''فضاى نزول:''' | '''فضاى نزول:''' | ||
| − | + | این سوره در آغازین روزهاى دعوت علنى پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله نازل شده است؛ یعنى زمانى كه هنوز قریش به صورت جدى و گسترده به رویارویى با پیامبر صلى الله علیه و آله نپرداخته بودند، از همین‌رو سوره بدون اشاره به پندار و رفتار مشركان و مكذبان، دورنماى كلى از دعوت پیامبر صلى الله علیه و آله و اهداف آن را نشان مى‌دهد.<ref> التفسیر الحدیث، ج 1، ص 511 ـ 512.</ref> با توجه به فضاى نزول مى‌توان گفت كه غرض این سوره آماده ساختن پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله براى رسالت جهانى اوست.<ref> من وحى القرآن، ج 24، ص 193 ـ 194.</ref> | |
'''محتواى سوره:''' | '''محتواى سوره:''' | ||
| − | سوره اعلى در آغاز، خطاب به | + | سوره اعلى در آغاز، خطاب به پیامبر صلى الله علیه و آله او را به تسبیح شایسته نام پروردگار بلندمرتبه، فرمان مى‌دهد؛ پروردگارى كه پس از آفرینش موجودات با هدایت تكوینى آنان را در مسیر كمال قرار داده است. سپس با بیان نمونه‌اى به رویانیدن گیاهان از دل زمین براى چراى حیوانات و خشك و سیاه شدن آن ادامه مى‌یابد، آنگاه بار دیگر خطاب به پیامبر صلى الله علیه و آله مى‌فرماید: ما [[قرآن]] را بر تو نازل مى‌كنیم و آن را به تو مى‌آموزیم، به گونه‌اى كه (با قدرت و مشیت الهى) هرگز فراموش نخواهى كرد و ما تو را با روشى آسان براى تبلیغ این رسالت جهانى آماده مى‌كنیم. |
| − | تو مردم را به اسلام فراخوان و اگر تذكر، سودمند باشد به آنان تذكر ده. در بخش سوم، مردم را در برابر دعوت | + | تو مردم را به اسلام فراخوان و اگر تذكر، سودمند باشد به آنان تذكر ده. در بخش سوم، مردم را در برابر دعوت پیامبر صلى الله علیه و آله به دو دسته تقسیم مى‌كند: گروهى كه به موجب ترس از خدا متذكر شده، به سوى پیامبر صلى الله علیه و آله مى‌آیند و دسته شقى و بدفرجام كه از وى دورى مى‌گزینند و كیفر چنین گروهى آتش بزرگى است كه در آن وارد مى‌شوند و مرگ و زندگى در آن راه ندارد، آنگاه تأكید مى‌ورزد كه اهل تزكیه كه بر یاد خدا و گزاردن نماز اصرار دارند رستگار مى‌شوند. در پایان به رویكرد آدمیان و محور اصلى دعوت پیامبران اشاره مى‌كند كه شما (مردم) دنیا را بر آخرت ترجیح مى‌دهید، در حالى كه آخرت بهتر و پایدارتر است. این آموزه‌ها در همه كتب آسمانى پیشین، از جمله كتاب‌هاى [[حضرت ابراهیم]] و [[حضرت موسى]] علیهماالسلام آمده است. |
| − | ''' | + | '''فضایل سوره:''' |
| − | بر اساس | + | بر اساس روایات، پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله هنگام تلاوت «سَبِّحِ اسمَ رَبِّكَ الأعلى» بدون فاصله ذكر «سبحان ربى الأعلى» را نیز مى‌گفت. [[اهل بیت]] علیهم‌السلام و صحابه نیز به پیروى از پیامبر صلى الله علیه و آله چنین مى‌كردند. بر پایه برخى روایات پس از نزول «سَبِّحِ اسمَ رَبِّكَ الاَعلى» [[رسول خدا]] صلى الله علیه و آله به ذكر «سبحان ربّى الأعلى» در سجود امر كرده است.<ref> مسند احمد، ج 5، ص 155؛ سنن ابن ماجه، ج 1، ص 287.</ref> |
| − | بر | + | بر پایه روایتى از امیرمؤمنان على علیه‌السلام این سوره مورد علاقه پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله بود،<ref> مجمع البیان، ج 10، ص 717، الدرالمنثور، ج 8، ص 480.</ref> از همین‌رو قرائت آن را در [[نماز]] به اصحابش سفارش مى‌فرمود<ref> تفسیر ابن كثیر، ج 4، ص 533.</ref> و خود در نماز عید و روز جمعه، اعلى و غاشیه را مى‌خواند،<ref> الدر المنثور، ج 8، ص 480.</ref> چنان‌كه در سایر نمازهاى واجب نیز این سوره را تلاوت مى‌كرد. |
| − | از على | + | از على علیه‌السلام نقل است كه 20 شب به پیامبر صلى الله علیه و آله اقتدا كردم و او در نماز جز [[سوره اعلى]] قرائت نكرد و فرمود: اگر مردم مى‌دانستند در این سوره چیست در هر روز 20 بار آن را مى‌خواندند.<ref> مجمع البیان، ج 10، ص 717.</ref> |
| − | راز علاقه | + | راز علاقه ویژه پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله به این سوره چنین تبیین شده كه خداوند در این سوره به پیامبر صلى الله علیه و آله بشارت داده كه قرآن را به گونه‌اى كه فراموش نكند در قلب او جاى مى‌دهد و تبلیغ و دعوت را كه بر دوش او سنگینى مى‌كرد، آسان مى‌كند.<ref> فى ظلال القرآن، ج 6، ص 3882.</ref> |
| − | على | + | على علیه‌السلام نیز به خواندن این سوره اهتمام داشت. بر پایه نقلى هنگام ورود آن حضرت به كوفه در 40 فریضه صبح این سوره را قرائت كرد. [[امام صادق]] علیه‌السلام شیعیان را به خواندن [[سوره جمعه]] و [[سوره اعلى]] در نمازهاى شب جمعه سفارش كرده و فرمود: هر كس سوره اعلى را در نماز واجب یا مستحب بخواند در قیامت به او گفته مى‌شود: از هر در مى‌خواهى به بهشت درآى. بر پایه روایتى از پیامبر، هر كس این سوره را قرائت كند خداوند به شمار هر حرفى كه بر ابراهیم، موسى و محمد صلى الله علیه و آله نازل كرده بدو پاداش مى‌دهد.<ref> البرهان، ج 5، ص 633.</ref> |
==پانویس == | ==پانویس == | ||
نسخهٔ ۲۲ ژوئیهٔ ۲۰۱۲، ساعت ۰۸:۴۶
نام هشتاد و هفتمین سوره قرآن كریم.
این سوره مكى و هفتمین یا هشتمین سوره در ترتیب نزول است و پس از سوره تكویر و پیش از سوره لیل نازل شده است.[۱] در ترتیب مصحف، هشتاد و هفتمین سوره و میان دو سوره طارق و سوره غاشیه قرار گرفته و داراى 19 آیه و 78 كلمه است.[۲] نام این سوره از واژه «الاَعلى» به معناى «برتر» از نخستین آیه آن: «سَبِّحِ اسمَ رَبِّكَ الاَعلى» گرفته شده است.[۳]
در برخى روایات آیات 14 ـ 15 این سوره: «قَد اَفلَحَ مَن تَزَكّى × و ذَكَرَ اسمَ رَبِّهِ فَصَلّى» به زكات فطره و نماز عید تفسیر شده،[۴] در حالى كه تشریع این دو پیرو تشریع روزه در مدینه بوده است از همین‌رو برخى، احتمال داده‌اند بخش‌هاى پایانى سوره در مدینه نازل شده باشد.[۵]
بنا به نقلى ضحاك، مفسر تابعى این سوره را مدنى دانسته است؛[۶] اما برخى مفسران با اشاره به محتوا، نظم و اسلوب این آیات، نزول یكباره آن را در مكه و در اوایل بعثت ترجیح داده‌اند و اشاره به زكات فطره و نماز عید را به معناى ترغیب به این كارها و نزول را سابق بر حكم دانسته‌اند؛ نه به معناى تشریع.[۷]
برخى در بیان ارتباط سوره اعلى با دو سوره قبل و بعد آن گفته‌اند: سوره طارق و اعلى هر دو به بیان آفرینش گیاه و انسان پرداخته است، چنان‌كه سوره اعلى به مؤمن، كافر، جهنم و بهشت اشاره مى‌كند و سوره غاشیه به شرح آنها پرداخته است.[۸] سوره اعلى از سور «مسبحات» یعنى از 7 سوره‌اى است كه با تسبیح الهى آغاز شده است.[۹]
فضاى نزول:
این سوره در آغازین روزهاى دعوت علنى پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله نازل شده است؛ یعنى زمانى كه هنوز قریش به صورت جدى و گسترده به رویارویى با پیامبر صلى الله علیه و آله نپرداخته بودند، از همین‌رو سوره بدون اشاره به پندار و رفتار مشركان و مكذبان، دورنماى كلى از دعوت پیامبر صلى الله علیه و آله و اهداف آن را نشان مى‌دهد.[۱۰] با توجه به فضاى نزول مى‌توان گفت كه غرض این سوره آماده ساختن پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله براى رسالت جهانى اوست.[۱۱]
محتواى سوره:
سوره اعلى در آغاز، خطاب به پیامبر صلى الله علیه و آله او را به تسبیح شایسته نام پروردگار بلندمرتبه، فرمان مى‌دهد؛ پروردگارى كه پس از آفرینش موجودات با هدایت تكوینى آنان را در مسیر كمال قرار داده است. سپس با بیان نمونه‌اى به رویانیدن گیاهان از دل زمین براى چراى حیوانات و خشك و سیاه شدن آن ادامه مى‌یابد، آنگاه بار دیگر خطاب به پیامبر صلى الله علیه و آله مى‌فرماید: ما قرآن را بر تو نازل مى‌كنیم و آن را به تو مى‌آموزیم، به گونه‌اى كه (با قدرت و مشیت الهى) هرگز فراموش نخواهى كرد و ما تو را با روشى آسان براى تبلیغ این رسالت جهانى آماده مى‌كنیم.
تو مردم را به اسلام فراخوان و اگر تذكر، سودمند باشد به آنان تذكر ده. در بخش سوم، مردم را در برابر دعوت پیامبر صلى الله علیه و آله به دو دسته تقسیم مى‌كند: گروهى كه به موجب ترس از خدا متذكر شده، به سوى پیامبر صلى الله علیه و آله مى‌آیند و دسته شقى و بدفرجام كه از وى دورى مى‌گزینند و كیفر چنین گروهى آتش بزرگى است كه در آن وارد مى‌شوند و مرگ و زندگى در آن راه ندارد، آنگاه تأكید مى‌ورزد كه اهل تزكیه كه بر یاد خدا و گزاردن نماز اصرار دارند رستگار مى‌شوند. در پایان به رویكرد آدمیان و محور اصلى دعوت پیامبران اشاره مى‌كند كه شما (مردم) دنیا را بر آخرت ترجیح مى‌دهید، در حالى كه آخرت بهتر و پایدارتر است. این آموزه‌ها در همه كتب آسمانى پیشین، از جمله كتاب‌هاى حضرت ابراهیم و حضرت موسى علیهماالسلام آمده است.
فضایل سوره:
بر اساس روایات، پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله هنگام تلاوت «سَبِّحِ اسمَ رَبِّكَ الأعلى» بدون فاصله ذكر «سبحان ربى الأعلى» را نیز مى‌گفت. اهل بیت علیهم‌السلام و صحابه نیز به پیروى از پیامبر صلى الله علیه و آله چنین مى‌كردند. بر پایه برخى روایات پس از نزول «سَبِّحِ اسمَ رَبِّكَ الاَعلى» رسول خدا صلى الله علیه و آله به ذكر «سبحان ربّى الأعلى» در سجود امر كرده است.[۱۲]
بر پایه روایتى از امیرمؤمنان على علیه‌السلام این سوره مورد علاقه پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله بود،[۱۳] از همین‌رو قرائت آن را در نماز به اصحابش سفارش مى‌فرمود[۱۴] و خود در نماز عید و روز جمعه، اعلى و غاشیه را مى‌خواند،[۱۵] چنان‌كه در سایر نمازهاى واجب نیز این سوره را تلاوت مى‌كرد.
از على علیه‌السلام نقل است كه 20 شب به پیامبر صلى الله علیه و آله اقتدا كردم و او در نماز جز سوره اعلى قرائت نكرد و فرمود: اگر مردم مى‌دانستند در این سوره چیست در هر روز 20 بار آن را مى‌خواندند.[۱۶]
راز علاقه ویژه پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله به این سوره چنین تبیین شده كه خداوند در این سوره به پیامبر صلى الله علیه و آله بشارت داده كه قرآن را به گونه‌اى كه فراموش نكند در قلب او جاى مى‌دهد و تبلیغ و دعوت را كه بر دوش او سنگینى مى‌كرد، آسان مى‌كند.[۱۷]
على علیه‌السلام نیز به خواندن این سوره اهتمام داشت. بر پایه نقلى هنگام ورود آن حضرت به كوفه در 40 فریضه صبح این سوره را قرائت كرد. امام صادق علیه‌السلام شیعیان را به خواندن سوره جمعه و سوره اعلى در نمازهاى شب جمعه سفارش كرده و فرمود: هر كس سوره اعلى را در نماز واجب یا مستحب بخواند در قیامت به او گفته مى‌شود: از هر در مى‌خواهى به بهشت درآى. بر پایه روایتى از پیامبر، هر كس این سوره را قرائت كند خداوند به شمار هر حرفى كه بر ابراهیم، موسى و محمد صلى الله علیه و آله نازل كرده بدو پاداش مى‌دهد.[۱۸]
پانویس
- ↑ مجمع‌البیان، ج 10، ص 612؛ الاتقان، ج 1، ص 18؛ البرهان فى علوم القرآن، ج 1، ص 280.
- ↑ بصائر ذوى التمییز، ج 1، ص 514.
- ↑ بصائر ذوى التمییز، ج 1، ص 514.
- ↑ فقه‌القرآن، ج 1، ص 252؛ كنزالعرفان، ج 1، ص 248.
- ↑ المیزان، ج 2، ص 264؛ مجمع‌البیان، ج 10، ص 722.
- ↑ مجمع البیان، ج 10، ص 717؛ كشف‌الاسرار، ج 10، ص 462.
- ↑ التفسیرالحدیث، ج 1، ص 517ـ518؛ كشف‌الاسرار، ج 10، ص 462؛ تفسیر قرطبى، ج 20، ص 17.
- ↑ اسرار ترتیب القرآن، ص 157.
- ↑ معجم علوم القرآن، ص 268.
- ↑ التفسیر الحدیث، ج 1، ص 511 ـ 512.
- ↑ من وحى القرآن، ج 24، ص 193 ـ 194.
- ↑ مسند احمد، ج 5، ص 155؛ سنن ابن ماجه، ج 1، ص 287.
- ↑ مجمع البیان، ج 10، ص 717، الدرالمنثور، ج 8، ص 480.
- ↑ تفسیر ابن كثیر، ج 4، ص 533.
- ↑ الدر المنثور، ج 8، ص 480.
- ↑ مجمع البیان، ج 10، ص 717.
- ↑ فى ظلال القرآن، ج 6، ص 3882.
- ↑ البرهان، ج 5، ص 633.
منابع
على خراسانى، دائرة المعارف قرآن کریم، جلد 4، صفحه 88-91.
