برکت: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(اضافه نمودن محتوا)
جز
سطر ۱: سطر ۱:
{{بخشی از یک کتاب}}
 
 
{{الگو:نیازمند ویرایش فنی}}
 
{{الگو:نیازمند ویرایش فنی}}
  

نسخهٔ ‏۵ مهٔ ۲۰۱۳، ساعت ۱۱:۲۰


بركت به معناى ثبوت و پايدارى خير الهى در چيزى [۱] و رشد و افزايش است. [۲] مفسّران بركت را به معناى خير نافع [۳] و امرى غير محسوس و اعمّ از مادّى و معنوى مى‌دانند و بين آن و نظام جارى اسباب و مسببات منافاتى نمى‌بينند، چنان‌كه معتقدند بركت، امرى نسبى است و در هر چيزى به حسب هدفى است كه در آن نهفته است. [۴]

مفهوم و معنای برکت[۵]

راغب در مفردات مى‌گويد: اصل كلمه" بركت"،" برك"- به فتحه باء- و به معناى سينه شتر است، و ليكن در غير اين معنا نيز استعمال مى‌شود، از آن جمله مى‌گويند:" فلانى داراى بركه است" و" برك البعير" به معناى اين است كه شتر سينه خود را به زمين زد. و چون اين معنا مستلزم يك نحو قرار گرفتن و ثابت شدن است لذا كلمه مزبور را در ثبوت كه لازمه معناى اصلى است نيز استعمال كرده و مى‌گويند:" ابتركوا فى الحرب- در جنگ پاى‌برجا شده و به عقب برنگشتند" و به همين مناسبت آن محلى را كه مردان دلير و شجاعان لشكر موضع مى‌گيرند" براكاء" و" بروكاء" مى‌نامند، و نيز در جايى كه حيوان از راه رفتن باز مى‌ايستد و به هيچ وجه تكان نمى‌خورد مى‌گويند:" ابتركت الدابة" و آب انبار را نيز به همين جهت" بركه" مى‌نامند، براى اينكه آب انبار محل ثابت شدن و قرار گرفتن آب است. " بركت" ثبوت خير خداوندى است در چيزى، و اگر فرموده:" لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ" «3» براى اين بوده كه خيرات در زمين و آسمان قرار گرفته، هم چنان كه آب در بركه جاى‌ مى‌گيرد. و" مبارك" چيزى است كه اين خبر در آن باشد و به همين معنا است آيه" هذا ذِكْرٌ مُبارَكٌ أَنْزَلْناهُ".

سپس مى‌گويد: از آنجايى كه خيرات الهى از مقام ربوبيتش بطور نامحسوس صادر مى‌شود، و مقدار و عدد آن هم قابل شمردن نيست، لذا به هر چيزى كه داراى زياده غير محسوسى است مى‌گويند: اين چيز مبارك و داراى بركت است، روايتى هم كه مى‌گويد" هيچ مالى از صدقه دادن كم نمى‌شود" مقصودش همين نقصان غير محسوس است نه كاهش مخصوص كه بعضى از زيانكاران پنداشته و در رد آن گفته‌اند: ما ترازو مى‌گذاريم و از فلان مال، مقدارى صدقه داده سپس آن را بار ديگر مى‌سنجيم و مى‌بينيم كه به مقدار صدقه كم شده است. راغب سپس اضافه كرده است كه: مراد از" تَبارَكَ اللَّهُ" اختصاص خداوند است به خيرات.[۶] پس بنا بر اين، بركت به معناى خيرى است كه در چيزى مستقر گشته و لازمه آن شده باشد، مانند بركت در نسل كه به معناى فراوانى اعقاب يا بقاى نام و دودمان است، و بركت در غذا كه به معناى سير كردن مردم بيشترى است، و بركت در وقت كه به معناى گنجايش داشتن براى انجام كارى است كه آن مقدار وقت معمولا گنجايش انجام چنان كارى را ندارد.

چيزى كه هست از آنجا كه غرض از دين تنها و تنها سعادت معنوى و يا حسى منتهى به معنوى است، لذا مقصود از بركت در لسان دين آن چيزى است كه در آن خير معنوى و يا مادى منتهى به معنوى باشد، مانند آن دعايى كه ملائكه در حق ابراهيم (ع) كرده و گفتند:" رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَكاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ" [۷] كه مراد از آن، بركت معنوى مانند دين و قرب خدا و ساير خيرات گوناگون معنوى، و نيز بركت حسى مانند مال و كثرت و بقاى نسل و دودمان و ساير خيرات مادى است كه برگشت آن به معنويات مى‌باشد.


بنا بر آنچه گفته شد، معناى بركت مانند امور نسبى به اختلاف اغراض مختلف مى‌شود، چون خيريت هر چيزى به حسب آن غرضى است كه متعلق به آن مى‌شود، مثلا طعامى كه انسان مى‌خورد بعضى غرضشان از خوردن آن سير شدن است، و بعضى غرضشان از خوردن آن تنها حفظ سلامت است، چون غذاى مورد نظرشان را در ميان همه غذاها نسبت به مزاج خود سالم‌تر تشخيص داده، بعضى ديگر غذايى را كه مى‌خورند منظورشان استشفاء به آن و بهبودى‌ كسالتى است كه دارند، بعضى ديگر نظرشان از فلان غذا تحصيل نورانيتى است در باطن كه بدان وسيله بهتر بتوانند خداى را عبادت كنند، پس وقتى عمل واحدى چند جور غرض متعلق به آن مى‌شود بركت در آن نيز معنايش مختلف مى‌گردد، ولى جامع همه آن معانى اين است كه خداوند خير منظور را با تسبيب اسباب و رفع موانع در آن غذا قرار داده و در نتيجه غرض از آن حاصل گردد.

پس نبايد پنداشت كه نزول بركت الهى بر چيزى منافات با عمل ساير عوامل دارد، زيرا همانطورى كه در ابحاث قبلى گذرانديم معناى اينكه خداوند اراده كرده كه فلان چيز داراى بركت و خير كثير باشد، اين نيست كه اثر اسباب و علل مقتضى را ابطال كند، براى اينكه اراده خداوند سببى است در طول ساير علل و اسباب نه در عرض آن، مثلا اگر مى‌گوييم:

خداوند فلان طعام را بركت داده معنايش اين نيست كه علل و اسبابى را كه در آن طعام و در مزاج خورنده آن است همه را ابطال كرده و اثر شفا و يا نورانيت را از پيش خود در آن قرار داده، بلكه معنايش اين است كه اسباب مختلفى را كه در اين ميان است طورى رديف كرده و ترتيب داده كه همان اسباب نتيجه مطلوب را از خوردن آن غذا به دست مى‌دهند، و يا باعث مى‌شود كه فلان مال ضايع نمى‌گردد و يا دزد آن را به سرقت نمى‌برد- دقت فرمائيد- لفظ بركت از الفاظى است كه در لسان دين بسيار استعمال شده است، از آن جمله در آيات قرآنى و همچنين در موارد بسيارى در اخبار و احاديث، و نيز در تورات و انجيل در مواردى كه عطيه‌هاى الهى را به انبيا و همچنين عطيه كهنه را به ديگران نقل مى‌كند اين لغت بسيار به كار رفته، بلكه در تورات بركت را مانند سنتى جارى گرفته است.

از آنچه گذشت بطلان رأى منكرين بركت به خوبى روشن گرديد، ادعاى آنان- بطورى كه قبلا از راغب نقل كرديم- اين بود كه اثرى كه اسباب طبيعى در اشياء باقى مى‌گذارد جايى براى اثر كردن هيچ سبب ديگر نمى‌گذارد، و خلاصه چيزى به نام بركت و يا به هر اسم ديگرى نيست كه اثر اسباب طبيعى را در اشيا باطل كرده و خود در آن اثر كند.

غافل از اينكه سببيت خداى تعالى و بركت او در طول ساير اسباب است نه در عرض آن تا كار تاثير آن به مزاحمت با ساير اسباب و ابطال آثار آنها بكشد.

بركت‌ در روایات

1- پیامبر گرامی اسلام فرمود: بركت در سه چيز است: «در جماعت، در ترديد كردن غذا و سحرى خوردن».

2- رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله فرمود: «بركت در لقمه كوچك و طول ظرف است».

3- رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله فرمود: «بركت در مصافحه است».

4- رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله فرمود: «بركت در بزرگان ماست، كسى كه بر كوچك ما رحم نمى‌آورد و بزرگ ما را گرامى نمى‌دارد، از ما نيست».

5- رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله فرمود: به برادرتان مباركباد بگوييد و برايش بركت بخواهيد.[۸]

6- در جنگ احزاب، اصحاب پيامبر- صلّى اللَّه عليه و آله- از كمبود مواد غذايى، خيلى در مضيقه بودند. شخصى غذاى يكى- دو نفر را تهيه نمود و از پيامبر دعوت كرد و گفت: هر كس را مى‌خواهى با خود بياور. يعنى يك نفر را مى‌توانى بياورى. حضرت تمام مردم را صدا كرد و با خود آورد و فرمود: روى غذا را بپوشانيد، بعد دعا كرد، غذا بركت پيدا كرد و همه خوردند و سير شدند، و غذا به همان حال اول بود و چيزى از آن كم نشده بود. [۹]

پانویس

  1. مفردات، ص 119، «برك».
  2. لسان‌العرب، ج‌1، ص‌386، «برك».
  3. تفسير التحريروالتنوير، ج‌22‌-‌24، جزء‌24، ص‌244.
  4. الميزان، ج‌7، ص‌280‌-‌282.
  5. ترجمه تفسير الميزان، ج‌7، ص: 390 و 391
  6. مفردات راغب ص 44
  7. رحمت و بركات خدا مخصوص شما اهل بيت رسالت است. سوره هود آيه 73
  8. پيام پيامبر، بهاء الدين خرمشاهى- مسعود انصارى‌، انتشارات منفرد، تهران، 1376، ص 375
  9. جلوه‌هاى اعجاز معصومين عليهم السلام، غلام حسن محرمى‌، دفتر انتشارات اسلامى‌، قم‌، 1378 ش‌، ص 18


منابع

فرهنگ قرآن، جلد 6 .

تفسیر المیزان، علامه محمد حسین طباطبائی، ترجمه موسوی همدانی

جلوه‌هاى اعجاز معصومين عليهم السلام، غلام حسن محرمى

پيام پيامبر، بهاء الدين خرمشاهى- مسعود انصارى‌