حیره

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

خرابه‌هاى حيره در كمتر از يك فرسخى جنوب كوفه قرار داشت كه در زمان ساسانيان شهرى بزرگ بود و در مجاورت آن دو كاخ معروف خورنق و سدير بود. اين شهر در دوران ساسانى محل سكونت اعرابى شد به نام لخمى‌ها كه تابع دولت شاهنشاهى ايران بودند و در واقع مانند حصارى ايران را از تاخت و تاز بدويان چادرنشين محفوظ مى‌داشت. «2» ابن خرداذبه از حيره هنگام وصف راه كوفه تا دمشق نام برده است. «3» به نوشته ابن رسته، از نعمانيه كه شهرى از شهرهاى حيره است، قالى و فرشهاى حيرى صادر مى‌شد. «4» يعقوبى مى‌نويسد: حيره منازل خاندان بقيله و غير از آنها و پادشاهان بنى لخم يعنى خاندان نعمان بن منذر بود و ايشان اشراف حيره و نصرانى بودند. «5» نولد كه به نقل از طبرى مى‌نويسد: حيره و انبار هر دو در زمان بخت النّصّر ساخته شده بود؛ حيره ويران شد و مردم آن به انبار رفتند ... تا آنكه در زمان عمرو بن عدىّ از نو آباد شد؛ چون او در حيره سكونت گزيد. از آن زمان به بعد پانصد و سى سال و اندى آباد بماند. «6» گويند، نعمان، پادشاه حيره، كاخ خورنق را براى بهرام گور ... ساخت. «7» به نوشته بلاذرى، وقتى خالد بن وليد به عراق رسيد ... به حيره رفت و مردم آنجا در كاخهاى سفيد، ابن بقيله و عدسيان حصار گرفتند ... و سرانجام با خالد صلح كردند. «8» اصطخرى در نيمه اول قرن چهارم هجرى قمرى در وصف حيره مى‌نويسد: شهرى است قديمى واقع‌ __________________________________________________

(1). نزهة القلوب؛ ص 30 و 31.
(2). ايران در زمان ساسانيان؛ ص 115.
(3). المسالك و الممالك؛ ص 75.
(4). الاعلاق النفيسه؛ ص 218.
(5). البلدان؛ ص 88.
(6). تاريخ ايرانيان و عربها در زمان ساسانيان؛ ص 51.
(7). سرزمينهاى خلافت شرقى؛ ص 82.
(8). فتوح البلدان؛ ص 349.
                       جغرافياى تاريخى كشورهاى اسلامى، ج‌1، ص: 274

بر كرانه بيابان. چون كوفه را بنا كردند، حيره خالى شد؛ اما خاك و هواى حيره بهتر است و از آنجا تا كوفه يك فرسنگ راه است. «1» ياقوت علاوه بر تأييد گفته جغرافيانويسان قبل از خود درباره حيره مى‌نويسد: اين شهر بر كنار نجف واقع است. عده‌اى گمان كرده‌اند كه درياى فارس به آنجا متصل مى‌شده (يعنى تا آنجا امتداد داشته) ... و جايگاه پادشاهان عرب از خانواده نعمان و اجدادش بوده و به حيرة البيضاء معروف بوده است. «2» به نوشته ابو الفداء، منذر بن امرؤ القيس در آنجا كيش مسيحيت برگزيد و كليساهاى بزرگ بنا كرد. حيره در محلى است كه آن را نجف خوانند. «3» حمد الله مستوفى مى‌نويسد: حيره از اقليم سوم و از مداين هفتگانه عراق است، آثار و خرابيهاى كاخى كه نعمان براى بهرام گور ساخته بود هنوز پابرجاست و عمارتى بس عالى بوده است. «4» نجف. مدفن على بن ابى طالب (ع) و مورد تكريم عموم شيعيان است و در چهار ميلى مغرب خرابه‌هاى كوفه قرار دارد. اكنون شهرى آباد و پرجمعيت است. يعقوبى نخستين جغرافيادانى است كه از نجف نام برده و مى‌نويسد: ... نجف ساحل درياى شور بوده كه در روزگار قديم تا حيره مى‌رسيده است. «5» نوشته‌اند، به دو فرسنگى كوفه مشهد حضرت على (ع) است و آن را مشهد غروى خوانند، چون حضرت (ع) را در مسجد كوفه زخم رسيد، وصيت كرد كه بعد از وفات جسد مباركش را بر شترى گذارند و رها كنند. هرجا شتر فرود آمد او را آنجا دفن كنند و چنين كردند. شتر بر همين‌جا كه اكنون آرامگاه اوست، فرود آمد. در عهد بنى اميه قبر مباركش را نمى‌توانستند آشكار كنند تا اينكه در عهد عباسيان هنگام خلافت منصور عباسى، امام ششم جعفر بن محمد (ع) محل قبر را مشخص كرد. «6» روايتهاى ديگرى نيز در اين زمينه وجود دارد. «7» به نوشته ابن حوقل، ابو الهيجاء امير طايفه آل حمدان حاكم موصل (م. 317) گنبدى عظيم و مرتفع بر __________________________________________________

(1). مسالك و ممالك؛ ص 84 و حدود العالم؛ ص 154.
(2). معجم البلدان؛ ج 2، ص 328 و مراصد الاطلاع؛ ج 1، ص 441.
(3). تقويم البلدان؛ ص 339.
(4). نزهة القلوب؛ ص 40.

منابع

حسین قره چانلو، جغرافياى تاريخى كشورهاى اسلامى، سمت، تهران، 1380، ج‌1، ص 273 تا 274.