جبرئیل: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (←تعلیم دهنده صاحب قدرت و درایت:) |
|||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | == واژه «جبرئیل» در لغت == | + | '''کلیدواژه: كلمات كليدي: قرآن، جبرئيل، وحي، انبياء، امانت داری، رسالت''' |
| + | |||
| + | ==واژه «جبرئیل» در لغت== | ||
«جبرئیل» اسمی عجمی (غیر عربی)است که وارد زبان عربی شده و "جبر" در لغت سریانی به معنای بنده و "ایل" به معنای خداست؛<ref> فضل بن حسن طبرسى، مجمع البیان، ج1، ص324. </ref> پس "جبرئیل" به معنای بنده خداست که مَلَکی از [[ملائکة]] [[خدا]] است. | «جبرئیل» اسمی عجمی (غیر عربی)است که وارد زبان عربی شده و "جبر" در لغت سریانی به معنای بنده و "ایل" به معنای خداست؛<ref> فضل بن حسن طبرسى، مجمع البیان، ج1، ص324. </ref> پس "جبرئیل" به معنای بنده خداست که مَلَکی از [[ملائکة]] [[خدا]] است. | ||
| سطر ۵: | سطر ۷: | ||
این واژه به دو شکل تلفظ می شود: جبرئیل با همزه و جِبریل بدون همزه، و در کلام [[امیرالمؤمنین]](علیه السلام) به شکل «جبرائیل» نیز ذکر شده؛<ref> نهج البلاغه، خطبه 180. </ref> اما در [[قرآن کریم]] نام این «ملک» سه بار فقط به صورت "جِبریل" آمده است.([[سوره بقره]]/97و98 و [[سوره تحریم]]/4). البته در آیات دیگر با القاب و عناوین دیگری مثل «روح القدس»، «روح الامین» و... نیز از این ملک مقرب یاد شده است. | این واژه به دو شکل تلفظ می شود: جبرئیل با همزه و جِبریل بدون همزه، و در کلام [[امیرالمؤمنین]](علیه السلام) به شکل «جبرائیل» نیز ذکر شده؛<ref> نهج البلاغه، خطبه 180. </ref> اما در [[قرآن کریم]] نام این «ملک» سه بار فقط به صورت "جِبریل" آمده است.([[سوره بقره]]/97و98 و [[سوره تحریم]]/4). البته در آیات دیگر با القاب و عناوین دیگری مثل «روح القدس»، «روح الامین» و... نیز از این ملک مقرب یاد شده است. | ||
| − | + | ==وظایف جبرئیل در بیان قرآن== | |
| − | == وظایف جبرئیل در بیان قرآن == | ||
در قرآن کریم برای «جبرئیل» وظایف متعددی ذکر شده از جمله: | در قرآن کریم برای «جبرئیل» وظایف متعددی ذکر شده از جمله: | ||
| − | ===ابلاغ وحی | + | ===ابلاغ وحی=== |
«[[وحی]]» که تنها راه ارتباط و تکلم بشر با خداوند است، طبق آیه شریفه ذیل به سه طریق صورت می گیرد: | «[[وحی]]» که تنها راه ارتباط و تکلم بشر با خداوند است، طبق آیه شریفه ذیل به سه طریق صورت می گیرد: | ||
| − | «وَ مَا كاَنَ لِبَشَرٍ أَن یكلَّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْیا أَوْ مِن وَرَاى حِجَابٍ أَوْ یرْسِلَ رَسُولًا فَیوحِىَ بِإِذْنِهِ مَا یشَاءُ...»([[سوره شوری]]/51) | + | {{متن قرآن|«وَ مَا كاَنَ لِبَشَرٍ أَن یكلَّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْیا أَوْ مِن وَرَاى حِجَابٍ أَوْ یرْسِلَ رَسُولًا فَیوحِىَ بِإِذْنِهِ مَا یشَاءُ...»}}؛([[سوره شوری]]/51) و شایسته هیچ انسانى نیست كه خدا با او سخن گوید، مگر از راه وحى یا از پشت حجاب، یا رسولى مى فرستد و به فرمان او آنچه را بخواهد وحى مى كند... |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | در قسم سوم، ارسال وحی توسط رسول خداست و آن رسول، همان '''جبرئیل امین''' است که رسول الهی برای پیامبران خداست و پیامبران الهی، رسولان خدا بر سایر مخلوقات هستند؛ یعنی پیام خدا نخست به [[فرشته وحی]] داده می شود و او هر چه را خدای سبحان اذن داده باشد، به پیامبر خدا می رساند. <ref> علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القران، ج18، ص73 و 74.</ref> | |
| − | «قُلْ مَن كاَنَ عَدُوًّا لِجِبْرِیلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلىَ قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِّمَا بَینَْ یدَیهِ...(سوره بقره/97) | + | قرآن در پاسخ بهانه جویی [[یهود|یهودیان]] در انکار جبرئیل به عنوان فرشته وحی می فرماید: {{متن قرآن|«قُلْ مَن كاَنَ عَدُوًّا لِجِبْرِیلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلىَ قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِّمَا بَینَْ یدَیهِ...»}}؛(سوره بقره/97) بگو: كسى كه دشمن جبرئیل باشد (در حقیقت دشمن خداست) چرا كه او به فرمان خدا، قرآن را بر قلب تو نازل كرده است؛ درحالى كه كتب آسمانى پیشین را تصدیق مى‌كند... |
| − | |||
| − | ===یاری انبیاء | + | ===یاری انبیاء=== |
نقش دیگری که در قرآن برای جبرئیل مطرح شده، حمایت و یاری پیامبران الهی است: | نقش دیگری که در قرآن برای جبرئیل مطرح شده، حمایت و یاری پیامبران الهی است: | ||
| − | «...وَ ءَاتَینَا عِیسىَ ابْنَ مَرْیمَ الْبَینَاتِ وَ أَیدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُس»(بقره/87) | + | {{متن قرآن|«...وَ ءَاتَینَا عِیسىَ ابْنَ مَرْیمَ الْبَینَاتِ وَ أَیدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُس»}}؛([[سوره بقره]]/87) ...و به عيسى بن مريم دلايل روشن داديم و او را به وسيله روح القدس تأييد كرديم. |
| − | |||
| − | در این آیه جبرئیل را به "روح القدس" تعبیر نموده است؛ یعنی روحی که از خطا و پلیدی های مادی طاهر و منزه است.<ref> المیزان فی تفسیر القرآن، ج12، ص346. </ref> | + | در این آیه جبرئیل را به "روح القدس" تعبیر نموده است؛ یعنی روحی که از خطا و پلیدی های مادی طاهر و منزه است.<ref> المیزان فی تفسیر القرآن، ج12، ص346. </ref> |
| − | |||
| − | همچنین در [[سوره تحریم]] به یاری [[پیامبر اکرم]] | + | جبرئیل در مراحل مختلف زندگی [[عیسی بن مریم]]، حضرت را یاری کرد؛ ابتدا زمانی که بر مادرش ظاهر شد و بشارت تولد او را به مریم داد، بعد در طول زندگی وی او را از خطر دشمنان حفظ کرد تا این که خداوند عیسای مسیح را به آسمان برد. همچنین در [[سوره تحریم]] به یاری [[پیامبر اکرم]] صلی الله علیه و آله توسط جبرئیل اشاره شده است: {{متن قرآن|«...وَ إِن تَظَاهَرَا عَلَیهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَ جِبْرِیلُ...»}}؛ ([[سوره تحریم]]/4) ...و اگر بر ضدّ او دست به دست هم دهید، (كارى از پیش نخواهید برد) زیرا خداوند یاور اوست و همچنین جبرئیل... |
| − | |||
| − | «...وَ إِن تَظَاهَرَا عَلَیهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَ جِبْرِیلُ...»(تحریم/4) | ||
| − | |||
| − | + | ==اوصاف و مقام جبرئیل در آیینه قرآن== | |
| − | == اوصاف و مقام جبرئیل در آیینه قرآن == | ||
خدای متعال در قرآن کریم، جبرئیل امین را با اوصاف و مقامات والایی یاد نموده است که در ذیل به آن می پردازیم: | خدای متعال در قرآن کریم، جبرئیل امین را با اوصاف و مقامات والایی یاد نموده است که در ذیل به آن می پردازیم: | ||
| − | ===امانت داری | + | ===امانت داری=== |
| − | قرآن کریم فرستاده خداست که توسط جبرئیل بر قلب مبارک پیامبر [[اسلام]] نازل شده است. جبرئیل فرشته امین خداوند است و در پیام الهی هیچ گونه تبدیل و تغییری ایجاد نمی كند. | + | قرآن کریم فرستاده خداست که توسط جبرئیل بر قلب مبارک پیامبر [[اسلام]] نازل شده است. جبرئیل فرشته امین خداوند است و در پیام الهی هیچ گونه تبدیل و تغییری ایجاد نمی كند. لذا پروردگار متعال، مقام صدق و امانت جبرئيل را در اجراى رسالت و وحى به رسولان الهی گواهى نموده است:<ref> حسینی همدانی، انوار درخشان، ج18، ص16.</ref> |
| − | |||
| − | «نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ» (شعراء/193) | + | {{متن قرآن|«نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ»}}؛ ([[سوره شعراء]]/193) روح الامین آن را نازل کرده است. |
| − | |||
ساحت او منزه از هر نوع غفلت و اشتباه است. عمداً یا سهواً چیزی از پیام الهی را تغییر نداده و تحریف نمی کند و دچار فراموشی نیز نمی گردد؛ بلکه آيات قرآنى را به همان شکل و هیئتی كه از ساحت ربوبى دریافت می کند، بدون دخل و تصرف، آن را بر قلب پاک و روح والای رسول الله –صلى اللّه عليه و آله- القاء مى‌کند؛ <ref> انوار درخشان، ج12، ص84 و المیزان فی تفسیر القران، ج15، ص316. </ref> به همین دلیل اين صفت فاضله بر ساير صفات كريمه جبرئيل فضيلت دارد. | ساحت او منزه از هر نوع غفلت و اشتباه است. عمداً یا سهواً چیزی از پیام الهی را تغییر نداده و تحریف نمی کند و دچار فراموشی نیز نمی گردد؛ بلکه آيات قرآنى را به همان شکل و هیئتی كه از ساحت ربوبى دریافت می کند، بدون دخل و تصرف، آن را بر قلب پاک و روح والای رسول الله –صلى اللّه عليه و آله- القاء مى‌کند؛ <ref> انوار درخشان، ج12، ص84 و المیزان فی تفسیر القران، ج15، ص316. </ref> به همین دلیل اين صفت فاضله بر ساير صفات كريمه جبرئيل فضيلت دارد. | ||
| − | در کلام نورانی [[امام سجاد]] | + | در کلام نورانی [[امام سجاد]] علیه السلام با تعبیر «جبرئیل امین» از وی یاد شده که امانت دار وحی الهی بوده و اهل آسمان ها مطیع او هستند و وی از مقربان درگاه خداست که از مقام و عزت والا و ویژه ای برخوردار است.<ref>صحیفه سجادیه، دعای سوم.</ref> |
| − | + | ||
| − | + | ===طهارت و پاکی=== | |
| − | ===طهارت و پاکی | ||
یکی دیگر از اوصاف جبرئیل در قرآن کریم طهارت و پاکی اوست که با تعبیر "روح القدس" به آن اشاره شده است: | یکی دیگر از اوصاف جبرئیل در قرآن کریم طهارت و پاکی اوست که با تعبیر "روح القدس" به آن اشاره شده است: | ||
| − | «قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِنْ رَبِّكَ بِالْحَقِّ...»([[سوره نحل]]/102) | + | {{متن قرآن|«قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِنْ رَبِّكَ بِالْحَقِّ...»}}؛ ([[سوره نحل]]/102) بگو: آن را روح القدس به حق از جانب پروردگارت نازل كرده است... |
| − | |||
| − | مراد از "روح القدس"، جبرئیل امین است؛ روحی که از پلیدی های مادی طاهر بوده و دارای مقام طهارت است. روحی که از هر نوع عیب، نقص، معصیت و خطا منزه است؛<ref> [36]. المیزان فی تفسیرالقران، ج12، ص346. </ref> چنانکه همه ملائکه منزه هستند، ولی درجات آنها متفاوت است و جبرئیل سید ملائکه و واسطه بین خدا و انبیاء اوست.<ref> سید عبدالحسین طیب، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج2، ص95. | + | مراد از "روح القدس"، جبرئیل امین است؛ روحی که از پلیدی های مادی طاهر بوده و دارای مقام طهارت است. روحی که از هر نوع عیب، نقص، معصیت و خطا منزه است؛<ref> [36]. المیزان فی تفسیرالقران، ج12، ص346. </ref> چنانکه همه ملائکه منزه هستند، ولی درجات آنها متفاوت است و جبرئیل سید ملائکه و واسطه بین خدا و انبیاء اوست.<ref> سید عبدالحسین طیب، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج2، ص95.</ref> |
| − | |||
| − | + | ===صاحب رسالت، کرامت و منزلت=== | |
| − | ===صاحب رسالت، کرامت و منزلت | ||
| − | برخی مفسرین آیات 19-21 سوره تکویر را به جبرئیل تفسیر نموده اند. در این آیات که جواب چندین سوگند است، خدای متعال می فرماید: | + | برخی مفسرین آیات 19-21 سوره تکویر را به جبرئیل تفسیر نموده اند. در این آیات که جواب چندین سوگند است، خدای متعال می فرماید: {{متن قرآن|«إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِیمٍ ذِى قُوَّةٍ عِندَ ذِى الْعَرْشِ مَكِینٍ مُّطَاعٍ ثَمَّ أَمِینٍ»}}؛(سوره تکویر/19-20) كه این (قرآن) كلام فرستاده بزرگوارى است [=جبرئیل امین] كه صاحب قدرت است و نزد (خداوند) صاحبِ عرش، مقام والایى دارد! در آنجا فرمانروا و امین است! |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
مراد از رسول جبرئيل است؛ به این معنا که قرآن از ناحیه خداوند بر لسان او نازل شده و پیامبر عظیم الشأن، آن کلام را از جبرئیل شنیده است. اينكه "قول" را به جبرئيل به عنوان رسول نسبت داده، مى‌فهماند كه در حقيقت کلام از آن خداست و نسبت آن به جبرئيل، نسبت رسالت به رسول است که در اين مقام خداوند جبرئيل را به شش صفت توصيف نموده است:<ref> الميزان في تفسير القرآن، ج20، ص218. </ref> | مراد از رسول جبرئيل است؛ به این معنا که قرآن از ناحیه خداوند بر لسان او نازل شده و پیامبر عظیم الشأن، آن کلام را از جبرئیل شنیده است. اينكه "قول" را به جبرئيل به عنوان رسول نسبت داده، مى‌فهماند كه در حقيقت کلام از آن خداست و نسبت آن به جبرئيل، نسبت رسالت به رسول است که در اين مقام خداوند جبرئيل را به شش صفت توصيف نموده است:<ref> الميزان في تفسير القرآن، ج20، ص218. </ref> | ||
| − | # رسول: کسی كه قرآن را به پیامبر خدا | + | # رسول: کسی كه قرآن را به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وحى مى‌كند. |
# كريم: چون نزد خداى تعالى كرامت، احترام و عزت دارد. | # كريم: چون نزد خداى تعالى كرامت، احترام و عزت دارد. | ||
| − | # صاحب قدرت: کسی که در تكليف و مأموریت علمی، عملی و تبليغ رسالتش داراى قوت و شدت بالغه‌اى بود. "ذی قوة" در معنای حقیقی، به معنای داشتن توانایی ذاتی بر انجام اعمال بزرگ است و در معنای مجازی، به معنای پشتکار داشتن در تصمیم گیری، | + | # صاحب قدرت: کسی که در تكليف و مأموریت علمی، عملی و تبليغ رسالتش داراى قوت و شدت بالغه‌اى بود. "ذی قوة" در معنای حقیقی، به معنای داشتن توانایی ذاتی بر انجام اعمال بزرگ است و در معنای مجازی، به معنای پشتکار داشتن در تصمیم گیری، دلیربودن و داشتن اعتماد به نفس که توصیف جبرئیل به این وصف، می تواند به هر دو معنای حقیقی و مجازی اشاره داشته باشد. |
| − | # | + | # بلندمرتبه(مکین): مكان به معناى تقرّب و نزديكى مقام است؛ به این معنا که جبرئیل نزد آفريدگار صاحب عرش، بلند مرتبه و بزرگ مقام است و این مقام و منزلت، چون با قید "عِندَ ذِى الْعَرْش" همراه شده، نشان عظمت این مقام می باشد. |
| − | # فرمانروا (مُطاعٍ ثَمَّ): "ثَمَّ" کلمه ای است برای اشاره به مکان بعید و "مطاع" کسی است که از او فرمان برده می شود. دلالت کلام بر این است که جبرئيل در پیشگاه الهی، | + | # فرمانروا (مُطاعٍ ثَمَّ): "ثَمَّ" کلمه ای است برای اشاره به مکان بعید و "مطاع" کسی است که از او فرمان برده می شود. دلالت کلام بر این است که جبرئيل در پیشگاه الهی، دستوردهنده‌اى است كه زير دستانش که ملائكه ها باشند، در امر او بوده و اطاعتش مى‌كنند؛ یعنی جبرئيل در آسمانها و در كار خودش، ياورانى دارد که فرشتگان آسمان او را اطاعت می كنند. |
| − | # امين: | + | # امين: همچنان که بیان شد، جبرئيل در رساندن وحى و رسالت خدا به سوى انبياء امين است و در دستورات الهی هیچ گونه خيانت و دخل و تصرفی نمى‌كند. |
| − | ===تعلیم دهنده صاحب قدرت و درایت | + | ===تعلیم دهنده صاحب قدرت و درایت=== |
| − | دومین موردی که بین مفسران اختلاف نظر هست و برخی به جبرئیل امین تفسیر نموده اند، آیات اولیه [[سوره نجم]] است. خدای متعال بعد از سوگند به «نجم» در بیان اوصاف نبی مکرم اسلام می فرماید: | + | دومین موردی که بین مفسران اختلاف نظر هست و برخی به جبرئیل امین تفسیر نموده اند، آیات اولیه [[سوره نجم]] است. خدای متعال بعد از سوگند به «نجم» در بیان اوصاف نبی مکرم اسلام می فرماید: {{متن قرآن|«عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوى؛ ذُو مِرَّةٍ...»}}؛(سوره نجم/5–7) آن كس كه قدرت عظيمى دارد [جبرئيل امين] او را تعليم داده است؛ همان كس كه توانايى فوق العاده دارد... |
| − | |||
| − | «عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوى؛ ذُو مِرَّةٍ...»(سوره نجم/5–7) | ||
| − | |||
| − | "شدیدُ القوی" یکی از اوصاف ملائکه است و در این آیه وصف جبرئیل است که به معنای نیرومندی و توانایی او در انجام اعمال عظیم جسمانی و روحانی است؛ به این معنا که جبرئیل وحی الهی را که قرآن باشد، به رسول خدا تعلیم داده است.<ref> التحریر | + | "شدیدُ القوی" یکی از اوصاف ملائکه است و در این آیه وصف جبرئیل است که به معنای نیرومندی و توانایی او در انجام اعمال عظیم جسمانی و روحانی است؛ به این معنا که جبرئیل وحی الهی را که قرآن باشد، به رسول خدا تعلیم داده است.<ref> التحریر والتنویر، ج27، ص102.</ref> |
| − | + | "ذُو مِرَّة" وصف کسی است که صاحب کمال عقل و درایت باشد.<ref>زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج4، ص419.</ref> اگر چه برخی مفسرین این وصف را به معنای صاحب قدرت و نیرو گرفته اند، ولی با توجه به این که در توصیف قبلی با عبارت «شدید القوی» به این ویژگی جبرئیل اشاره شده، "ذُو مِرَّة" به استواری فکری و بصیرت جبرئیل اشاره دارد. بنابراین یکی دیگر از فضایل و اوصاف جبرئیل، قدرت عقلانی و فهم و درک بالای اوست. | |
| − | "ذُو مِرَّة" وصف کسی است که صاحب کمال عقل و درایت باشد.<ref> زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج4، ص419. </ref> اگر چه برخی مفسرین این وصف را به معنای صاحب قدرت و نیرو گرفته اند، ولی با توجه به | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references/> | <references/> | ||
| − | + | ==منابع== | |
| − | + | اباذر بشيرزاده، مجتبي بيابان پور، [http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=43990 مقاله «جبرئیل»، سایت پژوهه؛] | |
| − | |||
| − | |||
[[رده:فرشتگان]] | [[رده:فرشتگان]] | ||
نسخهٔ ۱۶ ژانویهٔ ۲۰۱۳، ساعت ۰۷:۲۴
کلیدواژه: كلمات كليدي: قرآن، جبرئيل، وحي، انبياء، امانت داری، رسالت
محتویات
واژه «جبرئیل» در لغت
«جبرئیل» اسمی عجمی (غیر عربی)است که وارد زبان عربی شده و "جبر" در لغت سریانی به معنای بنده و "ایل" به معنای خداست؛[۱] پس "جبرئیل" به معنای بنده خداست که مَلَکی از ملائکة خدا است.
این واژه به دو شکل تلفظ می شود: جبرئیل با همزه و جِبریل بدون همزه، و در کلام امیرالمؤمنین(علیه السلام) به شکل «جبرائیل» نیز ذکر شده؛[۲] اما در قرآن کریم نام این «ملک» سه بار فقط به صورت "جِبریل" آمده است.(سوره بقره/97و98 و سوره تحریم/4). البته در آیات دیگر با القاب و عناوین دیگری مثل «روح القدس»، «روح الامین» و... نیز از این ملک مقرب یاد شده است.
وظایف جبرئیل در بیان قرآن
در قرآن کریم برای «جبرئیل» وظایف متعددی ذکر شده از جمله:
ابلاغ وحی
«وحی» که تنها راه ارتباط و تکلم بشر با خداوند است، طبق آیه شریفه ذیل به سه طریق صورت می گیرد:
«وَ مَا كاَنَ لِبَشَرٍ أَن یكلَّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْیا أَوْ مِن وَرَاى حِجَابٍ أَوْ یرْسِلَ رَسُولًا فَیوحِىَ بِإِذْنِهِ مَا یشَاءُ...»؛(سوره شوری/51) و شایسته هیچ انسانى نیست كه خدا با او سخن گوید، مگر از راه وحى یا از پشت حجاب، یا رسولى مى فرستد و به فرمان او آنچه را بخواهد وحى مى كند...
در قسم سوم، ارسال وحی توسط رسول خداست و آن رسول، همان جبرئیل امین است که رسول الهی برای پیامبران خداست و پیامبران الهی، رسولان خدا بر سایر مخلوقات هستند؛ یعنی پیام خدا نخست به فرشته وحی داده می شود و او هر چه را خدای سبحان اذن داده باشد، به پیامبر خدا می رساند. [۳]
قرآن در پاسخ بهانه جویی یهودیان در انکار جبرئیل به عنوان فرشته وحی می فرماید: «قُلْ مَن كاَنَ عَدُوًّا لِجِبْرِیلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلىَ قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِّمَا بَینَْ یدَیهِ...»؛(سوره بقره/97) بگو: كسى كه دشمن جبرئیل باشد (در حقیقت دشمن خداست) چرا كه او به فرمان خدا، قرآن را بر قلب تو نازل كرده است؛ درحالى كه كتب آسمانى پیشین را تصدیق مى‌كند...
یاری انبیاء
نقش دیگری که در قرآن برای جبرئیل مطرح شده، حمایت و یاری پیامبران الهی است:
«...وَ ءَاتَینَا عِیسىَ ابْنَ مَرْیمَ الْبَینَاتِ وَ أَیدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُس»؛(سوره بقره/87) ...و به عيسى بن مريم دلايل روشن داديم و او را به وسيله روح القدس تأييد كرديم.
در این آیه جبرئیل را به "روح القدس" تعبیر نموده است؛ یعنی روحی که از خطا و پلیدی های مادی طاهر و منزه است.[۴]
جبرئیل در مراحل مختلف زندگی عیسی بن مریم، حضرت را یاری کرد؛ ابتدا زمانی که بر مادرش ظاهر شد و بشارت تولد او را به مریم داد، بعد در طول زندگی وی او را از خطر دشمنان حفظ کرد تا این که خداوند عیسای مسیح را به آسمان برد. همچنین در سوره تحریم به یاری پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله توسط جبرئیل اشاره شده است: «...وَ إِن تَظَاهَرَا عَلَیهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَ جِبْرِیلُ...»؛ (سوره تحریم/4) ...و اگر بر ضدّ او دست به دست هم دهید، (كارى از پیش نخواهید برد) زیرا خداوند یاور اوست و همچنین جبرئیل...
اوصاف و مقام جبرئیل در آیینه قرآن
خدای متعال در قرآن کریم، جبرئیل امین را با اوصاف و مقامات والایی یاد نموده است که در ذیل به آن می پردازیم:
امانت داری
قرآن کریم فرستاده خداست که توسط جبرئیل بر قلب مبارک پیامبر اسلام نازل شده است. جبرئیل فرشته امین خداوند است و در پیام الهی هیچ گونه تبدیل و تغییری ایجاد نمی كند. لذا پروردگار متعال، مقام صدق و امانت جبرئيل را در اجراى رسالت و وحى به رسولان الهی گواهى نموده است:[۵]
«نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ»؛ (سوره شعراء/193) روح الامین آن را نازل کرده است.
ساحت او منزه از هر نوع غفلت و اشتباه است. عمداً یا سهواً چیزی از پیام الهی را تغییر نداده و تحریف نمی کند و دچار فراموشی نیز نمی گردد؛ بلکه آيات قرآنى را به همان شکل و هیئتی كه از ساحت ربوبى دریافت می کند، بدون دخل و تصرف، آن را بر قلب پاک و روح والای رسول الله –صلى اللّه عليه و آله- القاء مى‌کند؛ [۶] به همین دلیل اين صفت فاضله بر ساير صفات كريمه جبرئيل فضيلت دارد.
در کلام نورانی امام سجاد علیه السلام با تعبیر «جبرئیل امین» از وی یاد شده که امانت دار وحی الهی بوده و اهل آسمان ها مطیع او هستند و وی از مقربان درگاه خداست که از مقام و عزت والا و ویژه ای برخوردار است.[۷]
طهارت و پاکی
یکی دیگر از اوصاف جبرئیل در قرآن کریم طهارت و پاکی اوست که با تعبیر "روح القدس" به آن اشاره شده است:
«قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِنْ رَبِّكَ بِالْحَقِّ...»؛ (سوره نحل/102) بگو: آن را روح القدس به حق از جانب پروردگارت نازل كرده است...
مراد از "روح القدس"، جبرئیل امین است؛ روحی که از پلیدی های مادی طاهر بوده و دارای مقام طهارت است. روحی که از هر نوع عیب، نقص، معصیت و خطا منزه است؛[۸] چنانکه همه ملائکه منزه هستند، ولی درجات آنها متفاوت است و جبرئیل سید ملائکه و واسطه بین خدا و انبیاء اوست.[۹]
صاحب رسالت، کرامت و منزلت
برخی مفسرین آیات 19-21 سوره تکویر را به جبرئیل تفسیر نموده اند. در این آیات که جواب چندین سوگند است، خدای متعال می فرماید: «إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِیمٍ ذِى قُوَّةٍ عِندَ ذِى الْعَرْشِ مَكِینٍ مُّطَاعٍ ثَمَّ أَمِینٍ»؛(سوره تکویر/19-20) كه این (قرآن) كلام فرستاده بزرگوارى است [=جبرئیل امین] كه صاحب قدرت است و نزد (خداوند) صاحبِ عرش، مقام والایى دارد! در آنجا فرمانروا و امین است!
مراد از رسول جبرئيل است؛ به این معنا که قرآن از ناحیه خداوند بر لسان او نازل شده و پیامبر عظیم الشأن، آن کلام را از جبرئیل شنیده است. اينكه "قول" را به جبرئيل به عنوان رسول نسبت داده، مى‌فهماند كه در حقيقت کلام از آن خداست و نسبت آن به جبرئيل، نسبت رسالت به رسول است که در اين مقام خداوند جبرئيل را به شش صفت توصيف نموده است:[۱۰]
- رسول: کسی كه قرآن را به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وحى مى‌كند.
- كريم: چون نزد خداى تعالى كرامت، احترام و عزت دارد.
- صاحب قدرت: کسی که در تكليف و مأموریت علمی، عملی و تبليغ رسالتش داراى قوت و شدت بالغه‌اى بود. "ذی قوة" در معنای حقیقی، به معنای داشتن توانایی ذاتی بر انجام اعمال بزرگ است و در معنای مجازی، به معنای پشتکار داشتن در تصمیم گیری، دلیربودن و داشتن اعتماد به نفس که توصیف جبرئیل به این وصف، می تواند به هر دو معنای حقیقی و مجازی اشاره داشته باشد.
- بلندمرتبه(مکین): مكان به معناى تقرّب و نزديكى مقام است؛ به این معنا که جبرئیل نزد آفريدگار صاحب عرش، بلند مرتبه و بزرگ مقام است و این مقام و منزلت، چون با قید "عِندَ ذِى الْعَرْش" همراه شده، نشان عظمت این مقام می باشد.
- فرمانروا (مُطاعٍ ثَمَّ): "ثَمَّ" کلمه ای است برای اشاره به مکان بعید و "مطاع" کسی است که از او فرمان برده می شود. دلالت کلام بر این است که جبرئيل در پیشگاه الهی، دستوردهنده‌اى است كه زير دستانش که ملائكه ها باشند، در امر او بوده و اطاعتش مى‌كنند؛ یعنی جبرئيل در آسمانها و در كار خودش، ياورانى دارد که فرشتگان آسمان او را اطاعت می كنند.
- امين: همچنان که بیان شد، جبرئيل در رساندن وحى و رسالت خدا به سوى انبياء امين است و در دستورات الهی هیچ گونه خيانت و دخل و تصرفی نمى‌كند.
تعلیم دهنده صاحب قدرت و درایت
دومین موردی که بین مفسران اختلاف نظر هست و برخی به جبرئیل امین تفسیر نموده اند، آیات اولیه سوره نجم است. خدای متعال بعد از سوگند به «نجم» در بیان اوصاف نبی مکرم اسلام می فرماید: «عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوى؛ ذُو مِرَّةٍ...»؛(سوره نجم/5–7) آن كس كه قدرت عظيمى دارد [جبرئيل امين] او را تعليم داده است؛ همان كس كه توانايى فوق العاده دارد...
"شدیدُ القوی" یکی از اوصاف ملائکه است و در این آیه وصف جبرئیل است که به معنای نیرومندی و توانایی او در انجام اعمال عظیم جسمانی و روحانی است؛ به این معنا که جبرئیل وحی الهی را که قرآن باشد، به رسول خدا تعلیم داده است.[۱۱]
"ذُو مِرَّة" وصف کسی است که صاحب کمال عقل و درایت باشد.[۱۲] اگر چه برخی مفسرین این وصف را به معنای صاحب قدرت و نیرو گرفته اند، ولی با توجه به این که در توصیف قبلی با عبارت «شدید القوی» به این ویژگی جبرئیل اشاره شده، "ذُو مِرَّة" به استواری فکری و بصیرت جبرئیل اشاره دارد. بنابراین یکی دیگر از فضایل و اوصاف جبرئیل، قدرت عقلانی و فهم و درک بالای اوست.
پانویس
- ↑ فضل بن حسن طبرسى، مجمع البیان، ج1، ص324.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه 180.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القران، ج18، ص73 و 74.
- ↑ المیزان فی تفسیر القرآن، ج12، ص346.
- ↑ حسینی همدانی، انوار درخشان، ج18، ص16.
- ↑ انوار درخشان، ج12، ص84 و المیزان فی تفسیر القران، ج15، ص316.
- ↑ صحیفه سجادیه، دعای سوم.
- ↑ [36]. المیزان فی تفسیرالقران، ج12، ص346.
- ↑ سید عبدالحسین طیب، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج2، ص95.
- ↑ الميزان في تفسير القرآن، ج20، ص218.
- ↑ التحریر والتنویر، ج27، ص102.
- ↑ زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج4، ص419.
منابع
اباذر بشيرزاده، مجتبي بيابان پور، مقاله «جبرئیل»، سایت پژوهه؛
