تعلیقة أمل الآمل (کتاب)

«تعلیقة أمل الآمل» تصحیح و تحقیق مجموعه حواشى و تعلیقات جناب میرزا عبدالله افندى اصفهانى (م، ۱۱۳۰ ق) بر کتاب «أمل الآمل» اثر محدث بزرگ شیخ حر عاملى است و حاوى نکات رجالى، کتابشناسى و تکمله‌ها و اضافاتى در شرح حال عالمان و فقیهان و محدثان شیعه می‌باشد.

مؤلف

میرزا عبدالله اصفهانی افندی (۱۱۳۰-۱۰۶۶ ق) یکی از چهره‌های علمی شاخص سه دهه پایانی دولت صفویه است. او از شاگردان علامه مجلسی است و از محضر محقق خوانساری و محقق سبزواری نیز سالها بهره مند بود.

افندی به جهت دانش پژوهی و سفرهای فراوان در جستجوی کتاب، ‌همراهی با علامه مجلسی در تدوین بحارالانوار و همچنین تألیف کتاب با ارزش «ریاض العلماء» شهرت یافته است. «الامان من النیران» در تفسیر قرآن و «ثمار مجالس و نثار عرایس» از دیگر آثار اوست.

انگیزه تألیف

انگیزه اصلى مصحح این است که تعلیقات این‌جا نسبت به اطلاعات میرزا عبدالله افندى در «ریاض العلماء» اضافات و زیاده‌هایى دارد و چه بسا نویسنده، نکته‌ها و تحقیقاتى درباره اشخاص و کتاب‌ها در تعلیقه بر «امل الآمل» آورده باشد که در متن تراجم «ریاض العلماء» وجود ندارد.

مقدمه‌اى از مصحح درباره وضعیت تعلیقات میرزا عبدالله افندى بر «امل الآمل» ارائه شده است، مبنى بر اینکه آیت‌الله مرعشى نجفى از مصحح این تعلیقه خواسته به مطالعه مجموعه‌اى خطى که نزد او موجود بوده بپردازد؛ این مجموعه عمدتا به خط افندى و در ضمن آن کتاب امل الآمل با تصحیح افندى و مقابله با نسخه شیخ حر عاملى آمده و حاوى تعلیقه‌ها و حواشى مفیدى است که مى‌تواند جاهاى مهم «ریاض العلماء» را روشن سازد. سپس مصحح تصمیم به تحقیق و تصحیح و تهیه فهارس و شناسایى مصادر کتاب مى‌گیرد.

محتوای کتاب

در حاشیه عبارات شیخ حر عاملى در «امل الآمل»، نکات تحقیقى و توضیحى و یادداشت‌هاى اضافى میرزا عبدالله افندى آمده است. این نکات گاهى تصحیح اشتباهات صاحب «امل الآمل» و گاهى تکمیل اطلاعات او و گاهى تأکید بر یافته‌ها و معلومات وى است.

افندى به دلیل توانایى ویژه‌اش در شرح تراجم و شناخت کتب و رساله‌هاى علما، تعلیقات و حواشى ارزش‌مندى بر این اثر نگاشته است.

کتاب امل الآمل شامل ۱۲۲۵ شرح حال و تراجم عالمان و فقیهان بزرگ شیعه است، اما میرزای افندى در ذیل هر کدام از این ترجمه‌ها تعلیقه ندارد و نکات و تعلیقات او عمدتا با هدف رفع ابهام از عبارات متن و تکمیل معلومات شیخ حر عاملى نگاشته شده است.

هدف اصلى میرزا عبدالله افندى ظاهرا ثبت آخرین مطالعات خویش در تراجم کتابى معتبر بوده تا در هنگام ضرورت به آن مراجعه نماید. نکات ارزش‌مند و رجالى او نه تنها بخش‌هایى از زندگى افراد را روشن‌تر مى‌کند، بلکه مشتمل بر مطالعات وسیع او در اجازه‌نامه‌ها و رساله‌هاى نایاب بوده است. از این رو افندى، نکات مهم این اجازه‌نامه‌ها را با هدف استفاده رجالى یادداشت مى‌کرده و در جاى مناسب آن را ثبت مى‌نموده است.

همانطور که از تعلیقه میرزا محمد بن على استرآبادى پیداست، میرزای افندى از اطلاعات و گزارش‌هاى علمى هم‌عصران و محققان و دوستانش نیز بهره گرفته است. عمده‌ترین تعلیقات کتاب به شناسایى کتاب‌ها و رساله‌ها و آثار مختلف اختصاص دارد و معمولا در طرح مطالب کتاب شناختى، میرزا افندى از توانایى ویژه‌اى برخوردار است. وى ضمن اشاره به وضعیت کتب حدیثى، فقهى، تفسیرى و علمى علماى شیعه، آراى عالمان قبلى را در توصیف کتب مذکور آورده سپس اطلاعات خود را افزوده است.

گاهى هم موضوع کتب و آثارى که در گزارش شیخ حر عاملى آمده مشخص شده و با تفصیل بیشترى راجع به مباحث و محتواى آن بحث شده و نکات موضوعى جدیدى به اطلاعات قبلى اضافه گشته است.

در پایان کتاب هم فهارس الفبایى اعلام، مؤلفات و کتب، امکنه و بقاع و شهرها تهیه گردیده است.

منابع

• ویکی نور