سید محمدباقر درچه ای

آقا سید محمد باقر در چه ای بن سید مرتضی بن سید احمد میر لوحی درچه ای اصفهانی ، از اکابر علماء و مجتهدین و اعاظم فقها و مدرسین در سال 1264 ه . ق در روستای "درچه " در نزدیکی اصفهان متولد شد .(1)

وجه شهرت او به میرلوحی این که ، وی دختر زاده ملا لوحی ، شاعر اصفهانی که مردی مداح ، درویش و در "تذکره نصر آبادی" عنوانی دارد بوده ، و مادرش او را به نام پدر خود می خوانده و بدان مشهور شده است .(2)

علامه در چه ای با 31 واسطه به موسی بن جعفر (ع) می رسد ؛ و از اولاد " مرسی الثانی " "معروف به ابی سیحه " محسوب می شود و بدین سبب او را " موسی" لقب داده اند . علامه درچه ای پنجمین فرزند از خانواده پرجمعیت آیه ا... سید مرتضی است . پدر او دارای 9 فرزند پسر و یک دختر بود .

که همه ء آنها در رشته ء علوم دینی تحصیل کرده اند و گل سرسبد آنها مرجع جهان تشیع علامه فقیه ، سید محمد باقر درچه ای است ، که چهره مشهوری در حوزه های علمیه کشورهای اسلامی مخصوصا حوزه های علمیه ایران و عراق است و بعد از او برادر دیگرش آیه ا... سید محمد مهدوی و سید محمد حسین درچه ای است .

دوران کودکی

اجداد و پدر این کودک ، همه از مبلغان دین بودند و در بین مردم به زهد و دانش شهرت داشتند .سید محمد باقر در چنین خانواده ای متدین و باتقوا رشد یافته بود . مادرش نیز بانویی با ایمان و اهل فضیلت به شمار می رفت . پس از سپری شدن دوران کودکی ، باتوجه به استعداد ، شوق و هوش ذاتی ، توانست مراحلی از فقه و اصول را در محضر پدرش در 13 سالگی به تحصیل در حوزه علمیه اصفهان روی آورد و باموفقیت مدارج علمی را طی کند و از محضر دانشوران نامی اصفهان در رشته های فقه و اصول خوشه چین خرمن پر فیض و برکت آن باشد.(3)

استادان

عمده ء تحصیلات در اصفهان نزد : میرزا محمد باقر چهار سوقی ، محمد حسن نجفی ، ابوالمعالی کرباسی بود (4)

سپس در سال 1291 ه . ق برای ادامه تحصیل راهی نجف اشرف شد و 14 سال در درس استادان برجسته آن حوزه شرکت کرد .(5) و از درس آیات عظام : میرزا محمد حسن شیرازی ، حبیب ا... رشتی و سید حسین کوه کمری بهره مند شد .(6)

علامه سید محمد باقر درچه ای در سال 1303 ه.ق به اصفهان بازگشت و در مدرسه ء«نیم آور» به تدریس آموخته های خود پرداخت ، حضور استادان باسواد و باتقوای وی سبب شد تا مردم فرزندان خود را برای تحصیل در این حوزه تشویق کنند . ایشان به اتفاق مرحوم ،آخوند عبدالکریم گزی در این مدرسه فقه و اصول تدریس وشووحرارت ویژه ای در بین طلاب ایجاد کرده بودند . از اطراف و اکتاب ، شهرها و روستاهای دور و نزدیک دانشجویان علوم دینی به محضرشان شتافته و از خرمن اندیشه شان خوشه می چیدند.(7)

شاگردان

در تدریس فقه واصول خبره، دقیق و عمیق بود. صد ها عالم عالیقدر از محضر او بهره برده و بسیاری از آنان به اجتهاد دست یافتند،از آن جمله : حاج آقا حسین بروجردی (علیه الرحمه ) در ایمان و عیده ثابت قدم بود ودر عین حال با خرافات و بیرایه های بسته شده به دین مخالفت می نمود.

[در ماجرای مشروطیت نیز برخلاف بسیاری از علماء طرفدار مشروطیت اصفهان ،کاملا مخالف بود ](8)

چگونگی تدریس از زبان شاگردان :

نویسنده کتاب گلشن ابرار به نقل از آیه ا... سید عبدالحسین طیب در خصوص جدیت ونظم علامه درچه ای چنین می نویسد :

"یازده سال در درس خارج سید محمد باقر درچه ای شرکت کردم ، در تمامی این مدت فقط یک بار درس ایشان تعطیل شد که در آن هم چاره ای نبود ، زیرا یک روز درس اول را گفته بود که خبر آوردند برادر شما ، سید محمد حسین درچه ای فوت کرده

است . آقا فرمود : خدا رحمتش کند.خواست درس دوم را شروع کند که گفتند :آقا! ایشان وصیت کرده ، شما بر جنازه اش نماز بگذارید .ازاین روی ناچار شدند ودرس را تعطیل کردند [ولی در حال پیاده رفتن به طرف تخت فولاد بالاخره درس را گفتند.] "این پشتکار ،تلاش وبهره گیری از لحظه ها و ساعات زندگی ، بسیار مایه عبرت است ."(9)

در پرورندان شاگردان لایق در هر رشته ید طولانی داشت . مرحوم حاج شیخ محمد باقر قزوینی شخصص علم نجوم و هئیت که گویند در این رشته واقعا استاد بوده ، یکی از شاگردان علامه سید محمد باقر درچه ای به شمار می آید.مرحوم قزوینی در دوره زندگی اش بارها اشاره به شاگردی در نزد علامه درچه ای کرده بود .(10)

خصوصیات بارز

مرحوم جلال الدین همائی درباره خصوصیات بارز علامه درچه ای می نویسد: "آن بزرگ در علم ، ورع و تقوا ، آیتی بود عظیم و به حقیقت جانشین پیغمبر اکرم (ص) وائمه معصومین (ع) بود . در سادگی ، صفای روح و بی اعتنایی به امور دنیوی گوئی فرشته ای بود که از عرش به فرش فرود آمده وبرای تربیت خلایق با ایشان همنشین شده است . مکرر دیدم که سهم امامهای کلان برای او آوردند ودیناری نپذیرفت با اینکه می دانستم که از بیش از چهار پنج شاهی پول سیاه نداشت . وقتی سبب می پرسیدم می فرمود: من فعلا بعهدا... مقروض نیستم وخرجی فردای خود راهم دارم .معلوم نیست که فردا وپس فردا چه پیش بیاید ،"وَما تَری نَفسُ ماذا تَکسبُ غَدا "... وی در ادامه می نویسد : " اگر احیاناً لقمه ای شبهناک خورده بود ، برفور انگشت در گلوی می کرد و همه را بر می آوردواین حالت را مخصوصا خود یک بار به رای العین دیدم ... (11)

جامعیت در علوم

از تخصص های دیگر مرحوم علامه ، تخصص در علم طب بوده است .جدیت او در علم طب بدان جا بود که از او سوال کردند ، مگری خواهی فقط طبیب شوی ؟ او جواب منفی داد و گفت : نه ، ولی " العِلمُ عِلمان : عِلم ُ الا بدان و عِلم الدیان " لذا من فراگیری علوم جسمی روحی را (عوم دینیه) را به موازات یکدیگر در حدتوان و تسلط به پیش می برم و چه مانعی دارد فقیه ، طبیب هم باشد ویا طبیب فقیه ؟ آنگاه در تایید نظرات خود جمعی از علماء وفقهایی را نام برد که " ذوجنین" بودند.

او دراین رشته نیز چون سایر علوم به شکل چشمگیر به پیش می رفت . چنان که در علم طب ، قوانین طبی و طب سنتی استادی قابل و مورد توجه بود .

طبیب معروف اصفهان " میرزا ابوالقاسم گوگردی طبیب " اگرچه در زمان خودش سرآمد اطبا بود، ولی در مقابل تخصص طبی علامه خود را کوچک می دانست ، واین خضوع و فروتنی نه فقط در زمان حیات او و به جهت رعایت ادب نسبت به ایشان بوده ، بلکه این تواضع پس از درگذشت علامه هم ادامه یافت.

مرحوم علامه در همان زمان قبل از عزیمت به نجف ، تدریس طب را شروع کرد و شاگردانی قابل هم تحویل داد " علامه سید محمد باقر درچه ای به اکثر علوم مسلط بود و در همه جهات و مشایه این جور افراد کم است ، که در اکثر علوم وارد و استاد باشند .روی هم رفته علامه مرد موفقی بود ومرجعی کم نظیر ، مرحوم علامه با توجه به تخصصی که در علوم مختلفه داشت ، در حقیقت جامع اکثر علوم بود .وهمه این علوم ، همراه بازهد وتقوا در حافظه ای کم مانند ، در یک انسان جمع شده بود." (12)

آثار ماندگار

علامه درچه ای تألیفاتی دارد که میتوان به برخی ازآنها اشاره کرد:

یک دوره فقه و اصول در شانزده مجلد ، حاشیه پر متأجر، حاشیه پر مناسک ، رساله در جبر و تفویض ، حواشی بر رسائل علمیه و... (13)

در بحث نجوم وو هئیت ، چند آثار علمی بر جای مانده است .از جمله در یکی از مساجد درچه ، شاخصی به روشی مخصوص قرار داده بود ، که همه از نظر دانشمندان اهل فن قابل توجه بوده هم چنین دیوارهای خانه شخصی اش ،که معمارش کرده بود ، طوری طراحی شده که ظهر و ساعات قبل و بعد از آن قابل تشخیص می باشد .

مرحوم علامه در فراگیری فلسفه و عرفان بطور چشمگیری به جلو رفت و تکمیل آن را به بحٍث موکول کرد. او از اساتید این فن به خوبی بهره جست بطوریکه از اساتید مبرز فلسفه و عرفان به شمار می رفت.(14)

فرزندان

فرزندان مرحوم درچه ای عموما اهل علم وکمال بوده اند که از آن جمله :

1- سید ابوالمعالی درچه ای ، عالم فاضل ، امام مسجد قطبیه ، متوفی در 8 جمادی الاولی سال 1380 در راه مشهد مقدس ، جنازه به مشهد منتقل شده و در آنجا مدفون گردید. 2- 3- سید ابولعلی ، فاضل و اهل کمال بوده ، در 6 ربیع الاول سال 1374 وفات یافته ، در بیرون بقعه تکیه کازرونی مدفون گردید. 4- هردو برادر در خدمت پدر و عّم خود تلمّیذ نموده اند.(15)

وفات یا شهادت ؟

سرانجام ، علامه سید مححد باقر درچه ای در شب 28 ربیع الثانی سال 1342 ، براثر سکته ، در حمام درچه وفات یافته و پس از تشییع و عزاداری باشکوه وکم نظیر مردم اصفهان وشهرضا وقصبات اطراف ، به تخت فولاد برده شد و در تکیه کارزرونی در جوار مزار آخوندگزی آرمید.(16)

نویسنده کتاب گلشن ابزار به نقل از خطیب توانا حجة الاسلام والمسلمین" صهری اصفهانی " در مورد موضوع شهادت علامه درچه ای می نویسد :

" دیده اید در پایان هم به طور مرموز و یک روز (شایع کردند) که در حمام خفه شده یا سکته کرده است .مثل اینکه ایادی حکومت [مأموران و عوامل قتل] با ملک الموت عزرائیل هماهنگی کرده بودند که ساعتی قبل از فوت ایشان در " درچه" قدم می زدند و بر اوضاع نظارت می کردند و همه چیز را زیر نظر داشتند ، اطبای دوستی هم راه 3 ساعته یا 4 ساعته را ، در عرض 10 دقیقه طی کرده و در محل حاضر شده بودند و مانند پزشکانی که دور بدن مطهر حضرت رضا(ع) و حضرت موسی بن جعفر (ع) تجمع و شهادت آن دو را مرگ طبیعی جلوه دادند ، با کمال وقاحت نظر دادند و شایع کردند که علامه به مرگ طبیعی از دنیا رفته است . و مگر می شود شهادت را و خون را پوشیده نگه داشت که زهی خیال باطل و فکر خام!

چرا باید مرگ استاد الفقهاء مبهم ماند ! چرا بر سر درب تکیه متعلق به ایشان در لسان الارض (تخت فولاد) نوشته نشده است که: این جا مزار شهید فضیلت ، علامه فقیه " سید محمد باقر درچه ای " است.

چرا دست نوشته های اوکه محصول تلاش و زحمت یک عمر مطالعه واندیشه ایشان است تکثیر نمی شود؟ نویسنده کتاب " تذکرة القبور" می نویسد:

" مرحوم درچه ای طبق عادت معهود روز چهارشنبه (26 ربیع الثانی سال 1342 ه . ق ) بعد از نماز ظهر به موطن خود " درچه" رفت و در آنجا در جمعه همان هفته ، قبل از طلوع آفتاب در حمام از دنیا رفت . از آن رو به اصفهان خبر دادند و اطبای حاذق به عیادتشش رفتند ، اما بر آنها مسلم بود گردید که آن مرجع وارسته جان به جان آفرین تسلیم گردیده است ."(17)

ماده تاریخ فوت : به دستور حاج آقا نورا... اصفهانی در آخرین روز ربیع الثانی 1342 ه .ق ، مراسم سوگواری در مسجد شاه (امام خمینی کنونی) برای مرحوم علامه درچه ای تشکیل شد. در این مجلس ترحیم ، آحاد مردم شرکت کرده بودند. به حدی که میدان نقش جهان پر از جمعیت بود ، تا آن زمان مسجد ومیدان چنان جمعیتی را به خود ندیده بود ... بر تربت پاکش هر شب مراسم نوحه خوانی و عزاداری برپا بود. شاعران در رحلت و تاریخ فوت این عالم مهذب و وارسته اشعاری سروده اند.(18)

ماده تاریخ وفاتش را مرحوم نیّر چنین می گوید:

بانیّرا نقص بسیج قل لرحلة العلم قدمات من فقدان باقره

1342=7_1349

ومرحوم حاج میرزا حسن خان انصاری می گوید:

از صف علم الیقین آمد یکی بیرون و گفت :

باقر از علم الیقین شد جانب حق الیقین (19)

منابع

1- مهدوی ، سید مصلح الدین ، اعلام اصفهان ، تصحیح :نصرالهی ، غلامرضا،ج 2 ، نشر : سازمان فرهنگی ، تفریحی شهرداری اصفهان ، چاپ اول ، 1387 ،ص 133.

2- معلم حبیب آبادی ، میرزا محمد علی ، مکارم آلاثار ، در احوال دوقرن 13 و14 هجری ،ج 5 ،نشر: اداره فرهنگ و هنر استان اصفهان ، ص 1776 .

3- گلشن ابرار ، جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم ،ج 3 ، زیر نظر پژوهشکده باقر العلوم ، نشر : معروف ، چاپ دوم ،بهار 1385 ، صص : 288 ،289، 230 .

4- مهدوی ، سید مصلح الدین ، دانشمندان و بزرگان اصفهان ، تصحیح : نیلفروشان ، محمد رضا ، ج 1 ، نشر : گلدسته ، چاپ اول ، 1384 ، ص 370 .

5- گلشن ابرار ، همان منبع ، ص 230 .

6- مهدوی ، اعلام اصفهان ، همان منبع ، ص 134 .

7- گلشن برار ، همان منبع ، ص 230.

8- مهدوی ، همان منبع ، ص 134 .

9- گلشن ابرار ، همان منبع ، صص : 232 تا 235 .

10- درچه ای «موسوی » سید تقی ، ستاره ای از شرق ، شرح احوال و وقایع عصر علامه سید محمد باقر درچه ایی ، نشر : اطلاعات ، چاپ اول ، 1383 ، ص 87 .

11- همائی ، جلال الدین ، مقالات ادبی ، ج 1 ، نشر : هما ، چاپ اول ، مهر 1369 ، ص 18.

12- درچه ای ، همان منبع ، صص : 88و89و91 .

13- مهدوی ،دانشمندان بزرگان اصفهان ، همان منبع ، ص 371 .

14- درچه ای ، همان منبع ، ص 88 .

15- مهدوی ، همان منبع ، ص 371.

16- مهدوی ، اعلام اصفهان ، همان منبع ، ص 134.

17- گلشن ابرار ، همان منبع ، صص : 239 تا 241 .

20- همائی ، جلال الدین ، تاریخ اصفهان ، مجلد ابنیه و عمارات ، فصل تکایا و مقابر ، بکوشش : بانو همائی ، ماهدخت ، نشر : هما ، چاپ اول ، 1381 ، ص 449.

18- گلشن ابرار ، ص 241.

19- مهدوی ، بزرگان و دانشمندان اصفهان ، همان منبع ، ص 371 .

21- تحقیق میدانی .