عید فطر

عيد، به معناى بازگشت مكرر است و در شريعت مخصوص روز فطر و قربان است؛ از آنجايى كه آن روز در شريعت، روز خوشى و مسرت قرار داده شده است به هر روزى كه در آن خوشى و سرور باشد، عيد گفته مى شود. عيد فطر يكى از دو عيد بزرگ در سنت اسلامى است كه درباره آن احاديث و روايات بيشمار وارد شده است. مسلمانان روزه دار كه ماه رمضان را به روزه دارى به پا داشته و از خوردن و آشاميدن و بسيارى از كارهاى مباح ديگر امتناع ورزيده اند، اكنون پس از گذشت ماه رمضان در نخستين روز ماه شوال اجر و پاداش خود را از خداوند می طلبند، اجر و پاداشى كه خود خداوند به آنان وعده داده است.

فضیلت عید سعید فطر در روایات

شب عید فطر ، شب جوائز

عَن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: در روایتی طولانی در فضیلت ماه رمضان، از پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده است: و چون شب عید فطر-كه شب جوائز نام دارد- فرا رسد، خداوند پاداش عمل‌ كنندگان را بدون حساب و شمارش ببخشد.

و چون صبح روز عید فرا رسد خداوند فرشتگان را به همه ‌ی شهرها بفرستد. پس در زمین فرود آیند و سر كوچه‌ ها و گذرها بایستند و [ با صدایى كه آن را همه‌ ی آفریده‌ هاى خدا جز جن و آدمیان می‌شنوند] گویند: اى امّت محمّد! به سوى پروردگار كریم [براى نماز عید] بیرون شوید كه او پاداش فراوان دهد و گناهان بزرگ را بیامرزد.

و چون سوى محلّ برگزارى نماز عید روند خدا عزّ و جلّ به فرشتگان فرماید: اى فرشتگان من! مزد كارگر- چون كار خود را انجام دهد- چیست؟ عرضه دارند: معبودا و سیدا! این که مزدش را كامل پرداخت کنی.

خداوند عزّ و جلّ فرماید: شما را گواه مى ‌گیرم كه من پاداش روزه‌ ی رمضان و نمازشان را خشنودى و آمرزش خود از ایشان قرار دادم. و چون سوى محلّ برگزارى نماز عید روند خدا عزّ و جلّ به فرشتگان فرماید: اى فرشتگان من! مزد كارگر- چون كار خود را انجام دهد- چیست؟ عرضه دارند: معبودا و سیدا! این که مزدش را كامل پرداخت کنی

و خداوند [خطاب به بندگان خویش] مى‌ فرماید: اى بندگان من! [هر چه مى‌ خواهید] از من بخواهید كه به عزت و جلال خودم سوگند که امروز در این اجتماع خویش، هر چه براى دنیا وآخرت خود بخواهید عطا مى‌ كنم.

و به عزت و جلال خودم سوگند تا وقتی كه مرا مراقب خود بدانید[ و از من بترسید] شما را در پناه مى‌ گیرم و نزد كسانى كه در دوزخ جاودانند رسوایتان نسازم.

باز گردید كه آمرزیده شدید همانا مرا خشنود كردید و من از شما خشنود شدم.

در ادامه می‌فرماید: پس فرشتگان به خاطرآنچه-که خداوند در روز عید فطر به این امت ارزانى فرموده است- شاد مى‌شوند و به یکدیگر بشارت داده و تبریك گویند.

روزعید سعید فطر روز پاداش نیکوکاران

اميرالمؤمنين على(عليه السلام) در يكى از اعياد فطر خطبه‌ اى خوانده ‌اند و در آن مؤمنان را بشارت و مبطلان را بيم داده‌اند.

خطب اميرالمومنين على بن ابى طالب عليه السلام يوم الفطر فقال:

ايها الناس! ان يومكم هذا يوم يثاب فيه المحسنون و يخسر فيه المبطلون و هو اشبه بيوم قيامكم، فاذكروا بخروجكم من منازلكم الى مصلاكم خروجكم من الاجداث الى ربكم و اذكروا بوقوفكم فى مصلاكم و وقوفكم بين يدى ربكم، و اذكروا برجوعكم الى منازلكم، رجوعكم الى منازلكم فى الجنه.

عباد الله! ان ادنى ما للصائمين و الصائمات ان يناديهم ملك فى آخر يوم من شهر رمضان، ابشروا عباد الله فقد غفر لكم ما سلف من ذنوبكم فانظروا كيف تكونون فيما تستانفون . اى مردم! اين روز شما روزى است كه نيكوكاران در آن پاداش مى‌گيرند و زيانكاران و تبهكاران در آن مايوس و نا اميد مى‌گردند و اين شباهتى زياد به روز قيامتتان دارد، پس با خارج شدن از منازل و رهسپار جايگاه نماز عيد شدن به ياد آوريد خروجتان از قبرها و رفتنتان را به سوى پروردگار، و با ايستادن در جايگاه نماز به ياد آوريد ايستادن در برابر پروردگارتان را و با بازگشت‌به سوى منازل خود، متذكر شويد بازگشتتان را به سوى منازلتان در بهشت‌برين، اى بندگان خدا، كمترين چيزى كه به زنان و مردان روزه‌دار داده مى‌شود اين است كه فرشته‌اى در آخرين روز ماه رمضان به آنان ندا میدهد و میگويد: «هان!بشارتتان باد، اى بندگان خدا كه گناهان گذشته‌تان آمرزيده شد، پس به فكر آينده خويش باشيد كه چگونه بقيه ايام را بگذرانيد.»

روز عید سعید فطر روز اتحاد مسلمین

در روایتی امام رضا عليه السلام فرمود:

«اگر كسى بپرسد كه چرا روز فطر عيد قرار داده شده است، گفته خواهد شد: براى اين كه مسلمانان روزى داشته باشند كه همگى در يك مكان گرد آيند و در صحرايى باز جانب خداوند عزوجل آشكار شوند و او را براى انعام و لطفى كه درباره آنان كرده و با عبادت يك‌ ماهه كه برايشان واجب كرده بود مقربشان ساخته، حمد و سپاس گويند و آن روز عيد محسوب مى‌شود و روز اجتماع همه مسلمين است و روز افطار و روز پرداخت زكات و بخشش به فقرا و روز رغبت و تشويق و روز ناله و زارى به درگاه بارى تعالى است و براى اين كه آن روز اول و آغاز روزهاى سال جديد است و در آن روز به خلاف روزهاى يك‌ ماهه پيش، روز خوردن و آشاميدن است زيرا در نزد اهل حق ماه رمضان اولين ماه سال است و خداوند چنان مى‌پسنديد كه آن روز (فطر) را روز اجتماع مسلمانان قرار دهد تا در آن روز او را سپاس گويند و تقديس و تكريم كنند».

به اين دليل و حكمتى كه امام به آن اشاره كرد روز فطر را خدا عيد براى مسلمانان قرار داد تا در آن جمع شوند و به يكديگر تبريك بگويند بر توفيقى كه خدا در گرفتن يك ماه روزه در ماه رمضان به آنان عطا كرده است.

روز عید سعید فطر روز اهدای جوائز الهی

جابر از امام باقر علیه السّلام روایت كرده‌ كه آن حضرت فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمود:

چون روز اول شوّال فرا مى ‌رسد منادیى ندا مى‌ كند: اى مۆمنان در این صبحگاه بشتابید براى جوائزتان .[كه به پاداش عبادات رمضان می‌دهند]

سپس فرمود: اى جابر جوائز خداوند متعال كه مانند جوائز این پادشاهان نیست.آنگاه فرمود: امروز روز جائزه است .

ماه رمضان ماه مسابقه و عید فطر روز اعلام نتایج

امام حسن مجتبى علیه السّلام در روز عید فطر گروهى را دید كه مشغول بازى و خنده بودند. پس در حالى كه به آنان اشاره می‌كرد به اصحاب خویش فرمود:

همانا خداوند عزّ و جلّ ماه رمضان را میدان مسابقه براى بندگان خود قرار داده است تا با طاعت و عبادت خود براى رسیدن به رضوان و خشنودى خداوند از یكدیگر پیشى بگیرند. پس گروهى در این میدان تاختند و به خشنودى الهى فائز شدند و عدّه‌اى دیگر عقب افتادند و تقصیر كردند و زیان دیدند.»

پس شگفتا و بسیار شگفتا از آن‌كه به خنده و بازى مشغول باشد در چنین روزى كه نیكوكاران در این روز پاداش مى‌ یابند و تقصیركاران زیان مى ‌بینند.

و قسم به خدا كه اگر حجاب از میان برخیزد و پرده كنار رود بى‌تردید و حتما نیكوكار مشغول نیكوكارى خود شود و بدكردار گرفتار زشتكارى خود باشد.

عید سعید فطر از منظر بزرگان

عید سعید فطر از منظر امام خمینی ( ره )

مسلمانان روزه دار که ماه رمضان را به روزه دارى به پا داشته و از خوردن و آشامیدن و بسیارى از کارهاى مباح دیگر امتناع ورزیده اند، اکنون پس از گذشت ماه رمضان در نخستین روز ماه شوال اجر و پاداش خود را از خداوند مى‌ طلبند، اجر و پاداشى که خود خداوند به آنان وعده داده است.

عید فطر یکى از دو عید بزرگ در سنت اسلامى است که درباره آن احادیث و روایات بسیاری وارد شده است. مسلمانان روزه دار که ماه رمضان را به روزه دارى به پا داشته و از خوردن و آشامیدن و بسیارى از کارهاى مباح دیگر امتناع ورزیده اند، اکنون پس از گذشت ماه رمضان در نخستین روز ماه شوال اجر و پاداش خود را از خداوند مى‌طلبند، اجر و پاداشى که خود خداوند به آنان وعده داده است.

از نظر حضرت امام(س) عید فطر بعد از یک ماه روزه داری جشن میهمانی و عید برای ضیافت الهی و وصال است وجشن پیروزی بر هوای نفس و شیطان و موفقیت بر انجام دستورالهی است. حضرت امام(س) می فرمایند: « عید شریف فطر عید است براى ضیافة اللَّه، و عید شریف قربان عید است براى لقاء اللَّه و آن عید که ضیافة اللَّه است، مقدمه است براى لقاء اللَّه‌.»

از نظر حضرت امام به برکت میهمانی الهی در ماه رمضان در روز عید فطر وحدت و همدلی در جامعه ایجاد شده و مردم با اجتماع برای نماز عید و شنیدن خطبه های نماز عید راه عزت و سربلندی در مقابل دشمنان جهانخوار پیدا می نمایند و تسلیم هوای نفس و شیطان نخواهند بود. حضرت امام(س) در این باره می فرمایند: « فطر، روزى است که خداوند تعالى براى مسلمین عید قرار داده تا با اجتماع خود در نماز و خطابه‌هاى مناسب با هر عصر، راه و روش خود را در مقابل اسلام و مقابل دشمنان خونخوار آن بیابند. »

از منظرحضرت امام (س) نماز با شکوه و گسترده و میلیونی عید فطر سال 57 به امامت شهید آیة الله دکتر مفتح رحمة الله بود که کمر طاغوت و شاه را شکست و باعث برچیده شدن بساط ظلم و چپاول مردم در ایران اسلامی شد. امام(س) می فرمایند: «فطر امسال، عید حماسه و جنبش هر چه بیشتر تمام جناحهاى ملت ایران بود؛ روزى که رشد فکرى و عملى ملت را به دنیا ثابت کرد و پوچ بودن تبلیغات پر دامنه مخالفین نهضت را ثابت نمود؛ پیوستگى تمام جناحها را ثابت کرده خواستِ تمام ملت را که رفتن شاه و برچیده شدن بساط ظلم و چپاول مردم مسلمان است، با کمال صراحت اعلام نمود. مردم مسلمان ایران به دنبال برگزارى نماز عید، دست به عبادت ارزنده دیگرى زدند که آن فریادهاى کوبنده علیه دستگاه جبار و چپاولگر براى بپاداشتن حکومت عدل اسلام است که کوشش در این راه از اعظم عبادات است‌. »

بنگریم که امام خمینی(س) ـ که کامل ترین مصداق عالم عامل و عارف واصل است ـ چه زیبا و رسا آداب ضیافت الهی و عبور از مراحل سخت تزکیه نفس و رسیدن به عیدفطر را تبیین می نماید. حضرت امام خمینی معیارهای خاصی برای عیدفطر مشخص می کنند که بر مبنای آنها باید خویشتن را بسنجیم و در خلوتگاه دل و به دور از هرگونه تعصب و جانبداری نسبت به خود بیندیشیم و بنگریم که آیا به عید واقعی رسیده ایم و حق داریم که خود را پیروز میدان مجاهدات نفسانی بدانیم .

معیار اول تفکر در این واقعیت که آیا به درستی در ضیافت الهی وارد شده ایم و آن گونه که شایسته است شرایط و آداب میهمانی را رعایت نموده ایم یا نه.

معیار دوم ترک شهوات ظاهری می باشد که شامل همه معاصی و گناهانی است که توسط اعضا و جوارح انسان صورت می گیرد.

معیار سوم ترک شهوات باطنی است که از شهوات ظاهری خطرناک تر می باشند و بالاترین سد راه رهایی انسان از « خود » و رسیدن به « آزادگی معنوی » و « مقام قرب الهی » به شمار می روند. این شهوات عبارتند از:

خودخواهی ها منیت ها جاه طلبی ها قدرت پرستی ها ریاست خواهی ها و تمام صفات درونی که برانگیزاننده فتنه و اختلاف مکر و نیرنگ نفاق و دورویی استبداد رای خودشیفتگی و استکبار… می باشند.

در همین خصوص امام خمینی(س) می فرمایند: «این ضیافت، همه‌اش ترک است؛ ترک شهوات از قبیل خوردنیها، نوشیدنیها و جهات دیگرى که شهوات انسان اقتضا مى‌کند. خداوند دعوت کرده است ما را به اینکه شما باید وارد بشوید در این میهمانخانه و این ضیافت هم جز ترک، چیزى نیست؛ ترک هواها، ترک خودیها، ترک منیها، منیتها. اینها همه در این میهمانخانه است و ما باید حساب کنیم ببینیم که آیا وارد شدیم در این میهمانخانه یا اصلًا، وارد نشدیم، راهمان دادند به این ضیافتخانه یا نه؟... استفاده کردیم از این ضیافت الهى یا نه. شماها در فکر باشید که اگر از این ضیافت درست بیرون آمدید آن وقت عید دارید. عید مال کسى است که در این ضیافت راه یافته باشد استفاده کرده باشد از این ضیافت. همان طورى که شهوات ظاهرى را باید ترک بکند، از شهوات باطنى که بالاترین سد راه است براى انسان، باید از اینها جلوگیرى کند. تمام این مفاسدى که در عالم حاصل مى‌شود، براى این است که در این ضیافت وارد نشده‌اند یا اگر وارد شده‌اند استفاده نکرده‌اند. خطاب به همه مردم است، همه دعوت شدید به ضیافت اللَّه، همه مهمان خدا هستید و مهمانى به ترک است. اگر ذره‌اى هواى نفس در انسان باشد، این به مهمانى وارد نشده است یا اگر وارد شده است استفاده نکرده است. تمام این جار و جنجالهایى که در دنیا مى‌بینید براى این است که استفاده از این ضیافت نکرده‌اند، در این مهمانى وارد نشده‌اند، دعوت خدا را قبول نکرده‌اند. کوشش کنید که این دعوت را لبیک بگویید. ...اگر مى‌بینید در دنیا جنگ و جدال است و در بین شما هم- خداى نخواسته- نمونه‌اش هست، بدانید که در این ضیافت وارد نشدید، ماه رمضان را ادراک نکردید. اقبال کرده است به شما ماه رمضان‌... اما شما او را ردش کردید ، پس زدید. »

اعمال روز عید فطر

عيد فطر داراى اعمال و عباداتى است كه در روايات معصومين(ع) به آنها پرداخته شده و ادعيه خاصى نيز آمده است. از سخنان معصومين(ع) چنين مستفاد می ‌شود كه روز عيد فطر، روز گرفتن مزد است. و لذا در اين روز مستحب است كه انسان بسيار دعا كند و به ياد خدا باشد و روز خود را به بطالت و تنبلى نگذراند و خير دنيا و آخرت را بطلبد. و در قنوت نماز عيد مى‌خوانيم:

«... اسئلك بحق هذا اليوم الذى جعلته للمسلمين عيدا و لمحمد صلى الله عليه و آله ذخرا و شرفا و كرامة و مزيدا ان تصلى على محمد و آل محمد و ان تدخلنى فى كل خير ادخلت فيه محمدا و آل محمد و ان تخرجنى من كل سوء اخرجت منه محمدا و آل محمد، صلواتك عليه و عليهم اللهم انى اسالك خير ما سئلك عبادك الصالحون و اعوذ بك مما استعاذ منه عبادك المخلصون‌»

بارالها! به حق اين روزى كه آن را براى مسلمانان عيد و براى محمد(ص) ذخيره و شرافت و كرامت و فضيلت قرار دادى از تو مى‌خواهم كه بر محمد و آل محمد درود بفرستى و مرا در هر خيرى وارد كنى كه محمد و آل محمد را در آن وارد كردى و از هر سوء و بدى خارج سازى كه محمد و آل محمد را خارج ساختى، درود و صلوات تو بر او و آنها، خداوندا، از تو مى‌طلبم آنچه بندگان شايسته‌ات از تو خواستند و به تو پناه مى‌برم از آنچه بندگان خالصت‌به تو پناه بردند.

در صحيفه سجاديه نيز دعايى از امام سجاد(ع) به مناسبت وداع ماه مبارك رمضان و استقبال عيد سعيد فطر وارد شده است:

«اللهم صل على محمد و آله و اجبر مصيبتنا بشهرنا و بارك لنا فى يوم عيدنا و فطرنا و اجعله من خير يوم مر علينا، اجلبه لعفو و امحاه لذنب و اغفرلنا ما خفى من ذنوبنا و ما علن ... اللهم انا نتوب اليك فى يوم فطرنا الذى جعلته للمؤمنين عيدا و سرورا و لاهل ملتك مجمعا و محتشدا، من كل ذنب اذنبناه او سوء اسلفناه او خاطر شرا اضمرناه توبة من لا ينطوى على رجوع الى.»

پروردگارا! بر محمد و آل محمد درود فرست و مصيبت ما را در اين ماه جبران كن و روز فطر را بر ما عيدى مبارك و خجسته بگردان و آن را از بهترين روزهايى قرار ده كه بر ما گذشته است كه در اين روز بيشتر ما را مورد عفو قرار دهى و گناهانمان را بشوئى و خداوندا بر ما ببخشايى آنچه در پنهان و آشكارا گناه گردانيم ...

خداوندا! در اين روز عيد فطرمان كه براى مؤمنان روز عيد و خوشحالى و براى مسلمانان روز اجتماع و گردهمائى قرار دادى از هر گناهى كه مرتكب شده‌ايم و هر كار بدى كه كرده‌ايم و هر نيت ناشايسته‌اى كه در ضميرمان نقش بسته است‌به سوى تو باز مى‌گرديم و توبه مى‌كنيم، توبه‌اى كه در آن بازگشت‌به گناه هرگز نباشد و بازگشتى كه در آن هرگز روى آوردن به معصيت نباشد.

بارالها! اين عيد را بر تمام مؤمنان مبارك گردان و در اين روز، ما را توفيق بازگشت‌به سويت و توبه از گناهان عطا فرما.»

منابع

• باقر شریف قرشی؛ پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا علیه السلام، ترجمه محمد صالحی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1382، جلد2، صفحه 69.
• فرهنگ قرآن، جلد 21، صفحه 326.